POLSKI SYSTEM GŁOSKOWY

Głoska – to najmniejsza jednostka języka, którą da się wyodrębnić i rozpoznać.

Głoska – to najmniejszy, dający się wydzielić w czasie, intuicyjnie rozpoznawalny element mowy, który nie ma własnego znaczenia.

Np., w słowie but wydzielimy trzy głoski, natomiast w słowie pluszczeć – 7.

Głoskę można wydzielić w wyrazie dzięki stałemu zespołowi cech artykulacyjno-akustycznych. Ten stały zespół cech odróżnia jednoznacznie jedną głoskę od innych głosek. Przeciętny użytkownik języka nie potrafi oczywiście wydzielić taki zespół cech dla każdej głoski. On słyszy głoskę jako względną całość. Ale badacz wie, że jedną głoskę od drugiej można odróżnić i oddzielić właśnie dzięki zespołowi cech artykulacyjno-akustycznych. Badacz przecież korzysta z przyrządów i ma wrażliwsze fonetyczne ucho.

Zbiór cech, które pozwalają odróżnić głoskę od wszystkich innych głosek danego języka, to barwa tej głoski.

Na głoskę składają się cechy bardziej i mniej istotne w procesie artykulacji mowy i jej percepcji. Niektóre cechy są istotne (relewantne) dla odróznienia jednej głoski od drugiej, inne – nie są istotne, tylko towarzyszą w artykulacji. Tylko bardzo niewiele cech każdej głoski potrzebnych jest, by odbiorca usłyszał (zrekonstruował) to, co nadawca zamierzał mu zakomunikować. W odczuciu nadawcy i odbiorcy dla określenia danej głoski ważniejsza jest jej funkcja niż faktyczne właściwości artykulacyjno-akustyczne.

Litera nie jest tożsama z głoską, chociaż służy do oddawania głoski w piśmie. Głoska jest składnikiem warstwy brzmieniowej języka. Litera to znak graficzny należący do pisma. Ponadto należy pamiętać o tym, że istnieją głoski zapisywane przez dwie litery (ch, cz, sz, rz, dz, dż), a w takich wyrazach jak dzień, dziecko, młodzież głoska [dź] zapisywana jest za pomocą aż trzech liter (d-z-i). Litara i nie jest w tych przykładach znakiem graficznym gloski [i], ale znakiem miękkości spółgłosek.

Części składowe (fazy) głoski

- następ (wstęp, nastawa) głoski – moment przechodzenia narządów mowy od położenia obojętnego do układu właściwego danej głosce.

- szczyt głoski – moment trwania narządów mowy w pozycji właściwej dla danej głoski.

- zestęp głoski – powrót narządów mowy do położenia obojętnego.

Głoski to dźwięki artykułowane, różnią się między sobą pewnymi określonymi cechami. Te różnice są spowodowane różnym układem narządów mowy – czyli artykulacją – który zmienia się w zależności od wymawianej głoski. Głoski dzieli się ze względu na cechy akustyczne i artykulacyjne. Chociaż dużo bardziej są rozpowszechnione klasyfikacje oparte na kryterium artykulacyjnym.

Wspólne dla wszystkich głosek kryteria podziału:

1) stopień zbliżenia narządów mowy;

2) układ wiązadeł głosowych;

3) położenie podniebienia miękkiego.

1) ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy wszystkie głoski dzielą się na:

O t w a r t e, czyli samogłoski - Głoski, przy których wymawianiu masa powietrza nie napotyka na przeszkodę. Czyli najogólniej – w czasie wymawiania samogłosek w środkowej płaszczyźnie aparatu mowy powstaje kanał bez zwarć i szczelin. Dzięki temu w czasie ich realizacji nie wytwarzają się szmery (powietrze w jamie ustnej nie napotyka żadnych przeszkód).

N i e o t w a r t e, czyli spółgłoski - głoski, których artykulacji towarzyszy przeszkoda – swarcie lub szczelina. Przeszkody te powodują powstanie szmerów.

W szczegółach różnice między samogłoskami a spółgłoskami dotyczą:

1. Funkcjonalności głosek – samogłoski są ośrodkami sylab, a spółgłoski nie. Każda sylaba zawiera jedną i tylko jedną samogłoskę, a każda samogłoska jest ośrodkiem jednej i tylko jednej sylaby.

2. Struktury akustycznej obydwu grup głosek. Jak opisuje Maria Dłuska (M. Dłuska. Fonetyka polska, s.5-8), granice słyszalności dla człowieka wynoszą od 16 do 30000 drgań cząsteczek powietrza na sekundę. Wewnątrz tej skali, w granicach od 50 do 7000 drgań, znajdują się dźwięki zwane tonami. Poniżej 50 i powyżej 7000 drgań słyszymy szmery. Tony mogą mieć przebiegi regularne lub nieregularne. Samogłoski są tonami złożonymi o przebiegach prawie regularnych, spółgłoski natomiast cechują się przebiegami nieregularnymi, są więc połączeniami tonów ze szmerami lub samymi tylko szmerami.

3. Udział wiązadeł głosowych – samogłoski są zawsze dźwięczne, nie mają bezdźwięcznych odpowiedników, natomiast wszystkie spółgłoski (poza sonornymi) tworzą opozycyjne pary: dźwięczna – bezdźwięczna.

Położenie podniebienia miękkiego decyduje o tym, czy głoska jest ustna czy nosowa:

G ł o s k i u s t n e – podniebienie miękkie przylega do tylnej ścianki jamy gardłowej, zamykając przejście do jamy nosowej. Prąd powietrza wydostaje się wyłącznie przez jamę ustną.

G ł o s k i n o s o w e – powstają, gdy podniebienie miękkie jest opuszczone i otwiera się w ten sposób przejście do jamy nosowej. Przy takim układzie podniebienia miękkiego prąd powietrza wydostaje się na zewnątrz nasady częściowo przez jamę ustną, a częściowo przez jamę nosową, w której powstaje rezonans nosowy. Właściwie są to głoski ustno-nosowe (m, n, ń, ę, ą).

Czyli wszystkie głoski można podzielić na: otwarte i nieotwarte (samogłoski i spółgłoski), dźwięczne i bezdźwięczne, ustne i nosowe.

Date: 2015-01-11; view: 1476