WYMIANA SAMOGŁOSEK

W języku polskim tak samo jak w języku ukraińskim często występuje wymiana samogłosek przy tworzeniu nowych wyrazów lub przy odmianie.

Najczęściej zachodzą wymiany:
A:E	las — w lesie	miasto — w mieście;
	świat — w świecie	gniazdo — w gnieździe
	gazeta — w gazecie
O:E	nosić — nieść	biorą — bierze
	wesoły — weseli	wozić — wieźć
0:0	pole — pól	głowa — główka
	wozić — wóz	robić — wyrób
	rogi — róg	sól — soli
	dół — dołu	próg — progu
Ę:Ą	mężczyzna — mąż	zęby — ząb
	ręka — rączka	pięć — piątka
	dęby — dąb	mąka — męka
	kręgi — krąg	gałązka — gałęzie
0:E	wojna — wojen	dwójka — dwójek
	jaskółka — jaskółek	pocztówka — pocztówek
	pies — psa	Tadek — Tadka
	rynek — rynku	lew — lwa

Przymiotniki rodzaju żeńskiego liczby mnogiej w języku polskim odmieniają się podobnie do ukraińskich przymiotników rodzaju żeńskiego liczby mnogiej. W MIANOWNIKU liczby mnogiej mają one końcówkę -e tak samo, jak przymiotniki rodzaju nijakiego. RZECZOWNIKI rodzaju żeńskiego liczby mnogiej, w MIANOWNIKU mają końcówki: -y: szkoły; -i, -e,: tablice, noce.

Po spółgłoskach k i g zawsze jest końcówka -i. Na przykład: nogi, książki.

DOPEŁNIACZ liczby mnogiej ma kilka końcówek:

a) większość rzeczowników nie ma końcówek:
szkół, gazet, książek;

b) końcówkę -i albo -y przybierają niektóre rzeczowniki:
pieśni, gałęzi, kości, nocy, myszy, rzeczy.

CELOWNIK liczby mnogiej posiada jedyną dla rzeczowników wszystkich rodzajów końcówkę -om.

BIERNIK jest równy MIANOWNIKI.

W NARZĘDNIKU występuje też jedyna dla trzech rodzajów końcówka -ami.

MIEJSCOWNIK ma końcówkę -ach wspólną dla wszystkich rodzajów.

CZAS PRZYSZŁY ZŁOŻONY CZASOWNIKÓW liczba pojedyncza

rodzaj męski rodzaj żeński rodzaj nijaki

1 . będęjnsał będę pisała —

2. będziesz pisał będziesz pisała —

3. będzie pisał będzie pisała będzie pisało

liczba mnoga

forma męskoosobowa forma niemęskoosobowa

1 . będziemy pisali będziemy pisały

2. będziecie pisali będziecie pisały

3. będą pisali będą pisały

liczba pojedyncza liczba mnoga

1. będę pisać 1 . będziemy pisać

2. będziesz pisać 2. będziecie pisać

3. będzie pisać 3. będą pisać

Czas przyszły złożony tworzy się za pomocą czasownika być w czasie przeszłym i podstawowego czasownika w formie czasu przeszłego lub bezokolicznika.

Czas przyszły złożony przybiera dwie jednakowo poprawne formy: będę czytał — będę czytać.

STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW

Przymiotniki w języku polskim podobno jak i w języku ojczystym posiadają trzy stopnie. Na przykład:

stopień równy — piękny krótki

stopień wyższy piękniejszy krótszy

stopień najwyższy — najpiękniejszy najkrótszy

stopień przedrostek rdzeń przyrostek

równy ___ piękn-bogat- ~

wyższy — piękn bogat -lejszy -szy

najwyższy naj-naj- piękn bogat -iejszy szy

Stopień wyższy tworzy się od rdzenia stopnia równego za pomocą przyrostków -ejsz(y) i -sz(y).

Stopień najwyższy tworzy się przez dodanie przedrostka naj- do formy stopnia wyższego.

Niektóre przymiotniki podobno do ukraińskich maj ą nieregularne stopniowanie:

ZAPAMIĘTAJ

mały mniejszy najmniejszy

dobry lepszy najlepszy

zły gorszy najgorszy

duży

większy największy

wielki

lekki lżejszy najlżejszy

Przy stopniowaniu przymiotników często zachodzą wymiany spółgłosek i samogłosek.

Podobne zasady istnieją w języku ukraińskim.

r: rz — mądry — mądrzejszy

n : ń — cienki — cieńszy

1:1 — biały — bielszy

s : ż — bliski — bliższy

k: ż — lekki — lżejszy

W języku polskim przymiotniki rodzaju męskiego liczby mnogiej określające rzeczowniki nieżywotne odmieniają się tak samo, jak przymiotniki rodzaju żeńskiego i nijakiego, w MIANOWNIKU liczby mnogiej mają końcówką -e.

Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego w liczbie mnogiej w MIANOWNIKU posiadają końcówki -y, -i, -e:

a) po spółgłoskach twardych jest końcówka -y;

b) po spółgłoskach k i g zawsze jest końcówka -i;

c) po spółgłoskach miękkich oraz c, dz, sz, ż(rz)— końcówka -e.
DOPEŁNIACZ liczby mnogiej ma końcówki: -ów, -y, -i.
CELOWNIK jest jednakowy dla wszytkich rzeczowników w liczbie mno
giej i ma końcówkę -om.

BIERNIK jest równy MIANOWNIKOWI.

W NARZĘDNIKU występuje jedyna dla trzech rodzajów końcówka -ami.

MIEJSCOWNIK ma końcówkę -ach.

TRYB ROZKAZUJĄCY CZASOWNIKÓW Tryb rozkazujący tworzy się od tematu czasu teraźniejszego. Formy 2 osoby liczby pojedynczej i l i 2 osoby liczby mnogiej — są proste: pisz, piszmy, piszcie. Rozkaźnik nie ma formy l osoby liczby pojedynczej. Formy 3 osoby liczby pojedynczej i 3 osoby liczby mnogiej są złożone: niech piesze, niech piszą.

liczba pojedyncza liczba mnoga

1. — — — czytajmy, piszmy, róbmy

2. czytaj, pisz, rób czytajcie, piszcie, róbcie

3. niech czyta, niech pisze, niech robi niech czytają, niech piszą, niech robią

WYMIANA SPÓŁGŁOSEK

(ciąg dalszy)

d: di: dz chód — chodzić — chodzenie
g : ż : dz noga — nóżka — nodze
z: ź: ż mróz — mrozie — mrożony;
d: di uroda — urodzie
z: ż bluza — bluzie

zn : źń ojczyzna — ojczyźnie

ODMIANA RZECZOWNIKÓW ŻYWOTNYCH NffiOSOBOWYCH I PRZYMIOTNIKÓW RODZAJU MĘSKIEGO W LICZBIE MNOGIEJ

M. rasowe psy wielkie ptaki gniade konie

D. rasowych psów wielkich ptaków gniadych koni

C. rasowym psom wielkim ptakom gniadym koniom

B. rasowe psy wielkie ptaki gniade konie

N. rasowymi psami wielkimi ptakami gniadymi końmi

Mc. o rasowych psach wielkich ptakach gniadech koniach

W języku polskim przymiotniki rodzaju męskiego liczby mnogiej określające rzeczowniki żywotne nieosobowe rodzaju męskiego liczby mnogiej odmieniają się podobno do przymiotników określających rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego liczby mnogiej (patrz lekcję 11 str. 184).

Rzeczowniki żywotne rodzaju męskiego w liczbie mnogiej w

MIANOWNIKU mają końcówki -y po spółgłoskach twardych, po k, g

(i)e, po miękkich oraz j, c, <fe, cz, dz, sz, i (n) i.

DOPEłNIACZ -ów najczęściej po spółgłoskach twardych; -i, -y — po miękkich/, c, dz, cz, di, sz, ż(rz).

CELOWNIK jest jednakowy dla wszystkich rzeczowników liczby mnogiej — ma końcówkę -om.

BIERNIK jest równy MIANOWNIKOWI.

NARZĘDNIK ma końcówkę -ami charakterystyczną dla wszystkich rodzajów, oprócz rzeczownika konie mającego w tym przypadku formę końmil

MIEJSCOWNIK we wszystkich rodzajach liczby mnogiej ma końcówkę -ach.

Formy trybu przypuszczającego twor/<i sit; od trzeciej osoby czasu przeszłego za pomocą cząstek -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście, -by.

Porównaj tworzenie trybu warunkowego w ję/yku ukraińskim a polskim. Zwróć uwagę na to, że w języku polskim ka/da osoba ma swoją formę. Na tym i polega różnica tworzenia tego trybu w ję/yku polskim i ukraińskim.

Cząstka -by w zdaniu może stać przed czasownikiem, po czasowniku.

Na przykład: Chętnie czytałbym twe listy. Chętnie bym czytał twe listy.

Druga forma jest charakterystyczna dla języka mówionego.

Formy trybu przypuszczającego używa się w znaczeniach:

1. Prośby, pytania, życzenia:
Czy mógłbym pomóc?
Chciałbym to przeczytać.
Gdybym to miał!

2. Możliwości spełnienia:
mógłbym ci pomóc.

3. Możliwości spełnienia pod warunkiem:
mógłbym ci pomóc, ale teraz nie mam czasu.

ODMIANA RZECZOWNIKÓW I PRZYMIOTNIKÓW w liczbie mnogiej (męskoosobowych)

M. grzeczni uczniowie studenci wielcy aktorzy

D. grecznych uczniów studentów wielkich aktorów

C. grzecznym uczniom studentom wielkim aktorom

B. grzecznych uczniów studentów wielkich aktorów

N. grzecznymi uczniami studentami wielkimi aktorami

Mc. o grzecznych o uczniach o studentach o wielkich o aktoracli

M. mili chłopcy starzy lekarze

D. miłych chłopców starych lekarzy

C. miłym chłopcom starym lekarzom

B. miłych chłopców starych lekarzy

N. miłymi chłopcami starymi lekarzami

Mc. o miłych chłopcach starych lekarzach

MIANOWNIK rzeczowników męskoosobowych (patrz str. 70, 103, lelcja l i 4) w liczbie mnogiej ma specyficzne końcówki -i, -y, -e, -owie.

Końcówkę -i mają rzeczowniki, których temat kończy się na spółgłoskę twardą. Spółgłoska twarda wymienia się z miękką t:ć, d:dź:

chłop — chłopi student — studenci

klown — klowni sąsiad — sąsiedzi

mężczyzna — mężczyźni solista — soliści

Końcówkę -y mają rzeczowniki:

1) których temat kończy się na k, g, r przy czym zachodzą wymiamy:
g: <fe, r : rz, k : c:

Norweg — Norwedzy aktor — aktorzy Polak — Polacy

2) kończące na -ec w liczbie pojedynczej:

Ukrainiec — Ukraińcy chłopiec — chłopcy

Końcówkę -e mają rzeczowniki, których temat się kończy na spółgłoskę miękką: lekarz — lekarze nauczyciel — nauczyciele przyjaciel — przyjaciele Niektóre rzeczowniki mają końcówkę -owi: pan — panowie syn — synowie Arab — Arabowie profesor — profesorowie uczeń — uczniowie

W DOPEŁNIACZU najczęściej występuje końcówka -ów. Rzadziej -/, -y, na przykład: chłopów, królów, nauczycieli, lekarzy.

CELOWNIK jest zawsze jednakowy dla wszystkich rodzajów i posiada końcówkę -om.

BIERNIK jest równy DOPEŁNIACZOWI.

NARZĘDNIK i MIEJSCOWNIK mają takie końcówki, jak inne rzeczowniki: -orni, -ach.

Przymiotniki formy męskoosobowej w MIANOWNIKU mają dwie : -ż -y; l) przed końcówką -/'zachodzą wymiamy; ąpas-ty—&p/zsz'/_l-— chudzi; głuchy — głusi; duży — duzi; wesoły — weseli; pusty — eorbaty—garbaci; zły—źli. 2. przed końcówką -y zachodzą wymiany: - drodzy; wysoki — wysocy; stary — starzy. W pozostałych przypadkach końcówki są równe końcówkom formy napfcoosobowej. lyiko BIERNIK ma końcówkę taką jak DOPEŁNIACZ.

ZAPAMIĘTAJ:

Zaimki w języku polskim odmieniają się jak przymiotniki. Zwróć uwagę na końcówki MIANOWNIKA liczby mnogiej w formach męskoosobowej i niemęskoosobowej. Oraz na wymiany spółgłosek przed tymi końcówkami

OGÓLNE WIADOMOŚCI O IMIESŁOWIE

W języku polskim istnieją imiesłowy przymiotnikowe i przysłówkowe.

Imiesłowy przymiotnikowe (w języku ukraińskim dienpuKMemnuKu) maj;) właściwości czasowników i przymiotników, oznaczają czynność lub stan, ale odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje jak przymiotniki. Takie imiesłowy nazywamy odmiennymi.

Na przykład: piszący, pisany, czytająca, czytana, myjące się, umyte.

Imesłowy przysłówkowe (w języku ukraińskim dienpucnienuKu) maji| właściwości czasowników, oznaczają czynność lub stan, podobnie jednak juk przysłówki są one nieodmienne.

Na przykad: otwierając, otworzywszy, uzupełniając, siadając, usiadłszy, pisząc, czytając.

Najczęściej w zdaniu imiesłowy nie wydzielamy przecinkami.

Date: 2016-01-14; view: 861

<== previous page	\|	next page ==>
PRZYPADKI I LICZBY RZECZOWNIKÓW	\|	W. Somerset Maugham

doclecture.net - lectures - 2014-2025 year. Copyright infringement or personal data (0.009 sec.)