Twórczość Stanisława Vincenza

Stanisław Vincenz (ur. 30 listopada 1888 w Słobodzie Rungurskiej^[1], zm. 28 stycznia 1971 w Lozannie) – polski prozaik i eseista, miłośnik i znawca Huculszczyzny i Pokucia, myśli i sztuki starożytnej Grecji; ojciec Barbary Wanders-de Vincenz (dr fizyki, mieszka wraz z rodziną w Lozannie, Szwajcaria) i Andrzeja Vincenza – profesora emeritus slawistyki na Uniwersytecie w Getyndze, mieszkającego dziś z żoną Joanną de Vincenz (dziennikarką, publikuje także jako Joanna Skibinska) w Heidelbergu. Wnuczka Anna de Vincenz żyje w Jerozolimie (Izrael) oraz w Turcji i jest archeologiem. Wnuk Stanislaw de Vincenz junior żyje w okolicach Heidelbergu (Niemcy) i jest nauczycielem matematyki. Prawnuk Daniel (syn Stanisława juniora) żyje z rodzicami w okolicach Heidelbergu.

Droga życiowa[edytuj | edytuj kod]

Był prawnukiem francuskiego emigranta Charles'a-François de Vincenza pochodzącego z Prowansji, który po Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1789 przybył do Wiednia, gdzie poślubił Polkę, która po śmierci męża zamieszkała w Stanisławowie. Dziadek Stanisława był austriackim urzędnikiem. Miał 12 dzieci, wśród nich urodzonego w 1854 ojca pisarza, jednego z pionierów przemysłu naftowego w Galicji, bliskiego współpracownika głośnego działacza społeczno-gospodarczego Stanisława Szczepanowskiego. Matką pisarza była Zofia z domu Przybyłowska, ze starej szlacheckiej rodziny, właścicieli Krzyworówni na Pokuciu, w ówczesnej wschodniej Galicji, gdzie większość dzieciństwa spędził Stanisław. Od dzieciństwa uczył się od Hucułów języka rusińskiego w miejscowej gwarze, poznawał obyczaje i kulturę tej społeczności, był wychowywany przez huculską nianię Pałahnę Slipenczuk-Rybenczuk (którą wspominał z wdzięcznością do końca życia). Przyszły pisarz żył na pograniczu kulturowym wołoskim, węgierskim, żydowskim, cygańskim, słowackim, ormiańskim, ukraińskim, czeskim, polskim i austriackim, przywiązując wielką wagę do historycznej idei tolerancyjnego współżycia i współdziałania ludów, grup społecznych i różnych wyznań dawnej Rzeczypospolitej. Obywatele huculskiej krainy posługiwali się bez trudu językiem polskim, ukraińskim, niemieckim, rumuńskim.

W latach 1898-1906 uczył się w Gimnazjum w Kołomyi, później w Stryju, gdzie poznał Kazimierza Wierzyńskiego i Wilama Horzycę, a także został członkiem literacko-patriotyczno-niepodległościowego kółka samokształceniowego, któremu przewodził przyszły profesor językoznawstwa Stefan Vrtel-Wierczyński. W czasie nauki w gimnazjum zapoznał się z twórczością Homera, stając się z czasem jego znawcą w skali międzynarodowej. Studiował początkowo na Uniwersytecie Lwowskim, następnie w Wiedniu prawo, biologię, sanskryt, psychologię i filozofię. Uzyskał w Wiedniu doktorat filozofii za dysertację o wpływie Hegla na filozofię Feuerbacha. Nauczył się rosyjskiego, języka pogardzanego w Galicji; przekładał Dostojewskiego. W Wiedniu poznał swoją pierwszą żonę, Rosjankę Lenę.

W czasie I wojny światowej walczył na froncie pod Haliczem, następnie we włoskich Dolomitach. W 1919 zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego. Był wykładowcą w szkole wojskowej w Modlinie, wziął udział w wyprawie Piłsudskiego na Kijów. Po demobilizacji w 1922 działał w PSL "Wyzwolenie", optując za współpracą z Ukraińską Partią Radykalną. W latach 20. był redaktorem miesięcznika "Droga", gdzie publikował eseje z zakresu filozofii religii.

Około 1930 zajął się pisaniem dzieła swego życia – powieści "Na wysokiej połoninie", która ukazała się w 1936 jako pierwsza część trylogii.

We wrześniu 1939 był aresztowany przez NKWD i osadzony w sowieckim więzieniu w Stanisławowie, skąd został zwolniony wczesną wiosną 1940 roku^[2]. W maju 1940 przedostał się na Węgry, gdzie nawiązał liczne kontakty z pisarzami węgierskimi. Będąc na Węgrzech pomagał Żydom, za co został wyróżniony jako "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata".

Po wojnie z drugą żoną Ireną i ich córką Barbarą przeniósł się najpierw na kilka miesięcy do Niemiec (gdzie syn Andrzej pracował w redakcji "Dziennika Żołnierza" I Dywizji Pancernej gen. Maczka), potem osiadł w okolicy Grenoble na południu Francji. Znaczną część roku spędzał w małej miejscowości alpejskiej La Combe de Lancey. Współpracował z paryską Kulturą. Był mistrzem duchowym m.in. Czesława Miłosza. Zgromadził wokół siebie "prywatną akademię platońską", do La Combe po nauki przyjeżdżali do niego zwłaszcza młodzi Szwajcarzy.

Jego prochy spoczywają w Krakowie, na cmentarzu na Salwatorze.

Twórczość (wybór)[edytuj | edytuj kod]

· cykl Na wysokiej połoninie:

· cz. 1. Prawda starowieku (Warszawa 1938);

· cz. 2. Nowe czasy (Zwada) (Londyn 1970); Nowe czasy (Listy z nieba) Londyn 1974;

· cz. 3. Barwinkowy wianek (Londyn 1979);

(przekład na angielski: "On the High Uplands. Sagas, Songs, Tales and Legends of the Carpathians". Translated by H.C. Stevens. London 1955)

· O książkach i czytaniu (Budapeszt 1942)

· Po stronie pamięci (Paryż 1965)

· Dialogi z Sowietami (Londyn 1966)

(przekład czeski: Dialogy ze Sovety. Přeložil Jiří Červenka. Praha 2002

(przekład węgierski: "Beszélgetés a szovjet megszállókkal. 1939-40; 1944-45". Szerkesztőbizottság: Kiss,Gy.Csaba, Komáromy Sándor, Kováts Dániel, Petneki Áron, Sturm László, Karol Wlachovsky

· Tematy żydowskie (Londyn 1977)

· Z perspektywy podróży (Kraków 1980)

· Po stronie dialogu (Warszawa 1983)

· Powojenne perypetie Sokratesa (Kraków 1985)

· Outopos. Zapiski z lat 1938-1944 (Wrocław 1992)

· Atlantyda. Pisma rozproszone z lat II wojny światowej (Warszawa 1994)

Date: 2016-01-14; view: 944