Próba wprowadzenia groteski: Karol Irzykowski.

Dramaty T.M. łamią dotychczasowe konwencje w imię ekspresji spotęgowanych uczuć. K. I. posłużył się raczej operacją intelektualną. Świadomie przeciwstawia się tym wszystkim schematom, które już zdążyła wypracować epoka: zarówno realistycznym jak i symbolicznym. Najbliższy jest ekspresjonizmowi.

Ważne utwory sceniczne to: „Zwycięstwo”(1907) oraz napisana wspólnie z Henrykiem Mohortem „Dobrodziej złodziei”(1907). Nie liczył się z percepcyjnymi możliwościami odbiorcy. „Zwycięstwo” wymagało od odbiorcy znajomości gry w szachy- nie wielu zrozumiałoby o czym jest ten utwór, gdyby nie wyjaśnienia, że gra toczy się z shoppenhauerowską WOLĄ i INTELEKTEM, to są przeciwnicy w grze. „Dobrodziej złodziei” był nużąco długi: na lwowskiej premierze w 1906r. T. Pawlikowski skrócił sztukę o 1/3 tekstu. To też nie pomogło.

Oba utwory nie liczą się z odbiorcą, z jego przyzwyczajeniami. Stanowiły zjawisko szokująco oryginalne. Brak patosu i nastroju, brak aluzji narodowych i krytyki mieszczańskiej moralności, brak tragizmu, odchodzi od tradycyjnych przedstawień. Jeśli w „Zwycięzcy” toczy się walka sił ciemności, to SOL i NOX toczą partię szachów. Jest to eksperyment sceniczny, oryginalność. Takich sformułowań używa K.I. w „Autoreferacie” do „Dobrodzieja złodziei”. znamienny podtytuł- „Wesoła tragedia oryginalności”. K.I. gromko ganił literaturę współczesną językiem wypracowanym przez tę literaturę.

Działalność K.I. polegała na drążeniu tej literatury od wewnątrz. Negował język podległy prawom emocjonalizmu, patosu, nastrojowej sugestii. Akceptował świadomość niezrozumiałości sztuki.

Miejsce akcji „D. złodziei” to stolica Peru, Lima, lokal Towarzystwa Antymagnetycznego. Główny bohater milioner Meteor pragnie uszczęśliwić ludzkość: wykupił cały alkohol Boliwii, wydawnictwa pornograficzne, aby uwolnić ludzkość od kradzieży, wypłaca złodziejom gaże poddaje ich natryskom i leczy „dwuszlachetikiem onotanu”. Eksperyment czeka fiasko. Alkohol wylany do rzek powoduje ogólne pijaństwo, pornografia przez przypadek zostaje rozpowszechniona, porządni ludzie zostają złodziejami łasi na gaże. Akcja „Meteora musi ponieść fiasko bo jest ona zamykaniem wentyli społecznych”. Od początku wyczuwa się grę, świadomość, że nic nie jest na serio, choć poruszane są poważne problemy. Jest to satyra na cały układ społeczno-polityczny. satyrycznemu oglądowi poddane są także stosunki wielkokapitalistyczne, mechanizm wojny, zdobywania i utraty władzy, pomysły społecznej utopii(nie brak tu doświadczeń rewolucji 1905). Wyraźniejsze abstrakcje do propagowanej przez Wincentego Lutosławskiego poczwarnej abstynencji. K.I. przemieszał t powagę z wesołością, pogwałcił prawdopodobieństwo, agresywnie wyeksponował nieprawdopodobieństwo, nonsens. Czytelnik współczesny odbiera atmosferę jako błazenadę rozpętaną przez Meteora, jako zjawisko prekursorskie. Ciekawe sytuacje nonsensu: pojedynek Meteora z Oryginałem na Oryginalność, pojawienie się wśród kandydatów na samobójców Hamleta, Romea i Julii.

K. I. w „Dz. złodziei” głosi pochwałę śmiechu. Bronią śmiechu jest krzywe zwierciadło każdej epoki. Przeciwstawiał go „ponuractwu” Nieztshego. Bergson przypisał śmiechowi zdolność demaskowania automatyzmów, jego dzieło „Śmiech”(1902) wpłynęło na kształtowanie się groteski w literaturze XX wieku.

W „Chimerze” pojawiły się utwory o elementach groteski, np. „Prometeusz źle spętany” André Grid’e.

Date: 2016-01-14; view: 756