Home Random Page


CATEGORIES:

BiologyChemistryConstructionCultureEcologyEconomyElectronicsFinanceGeographyHistoryInformaticsLawMathematicsMechanicsMedicineOtherPedagogyPhilosophyPhysicsPolicyPsychologySociologySportTourism






CZASOPISMA LITERACKIE. WAZNIEJSZE PROGRAMY I POLEMIKI LIT. NA ŁAMACH CZASOPISM.

 

Na okres MP przypada rozwój prasy, spowodowany rosnącym zapotrzebowaniem społeczeństwa i modernizacją maszyn drukarskich. Zwolennicy prasy utrzymywali, że jest ona jedną z lepszych zdobyczy demokracji, podkreślali, że prawdziwe wolne dziennikarstwo kontroluje czynności władz, daje prawo wypowiedzenia się każdemu obywatelowi. Negatywnie do prasy odnosili się ci, którzy bronili sztuki wysokiej. Dla nich gazeta profanowała słowo, była przeciwieństwem książki. W ramach szeroko pojętej prasy rolę takiej książki miały pełnić czasopisma literacko- artystyczne. Czasopism takich u progu MP nie było. Miejsce literaturze użyczały do tej pory tygodniki społeczno- literackie oraz pisma codzienne, zwłaszcza bardziej znane, takie jak „Kurier Warszawski”, krakowskie „Czas” i „Nowa Reforma” i inne. W 1887 r. zaczęło ukazywać redagowane prze Miriama Przesmyckiego „Życie” , redaktor zaznaczył w podtytule „przewagę” literatury. Utrzymywał wysoki poziom na wysokim poziomie literackimJ drukował m.in. utwory młodych, utalentowanych pisarzy, prezentował literaturę obcą. Tłumaczył utwory wybitnych pisarzy, np. Baudelaire`a i innych. Po upływie półtora roku Przesmycki został zmuszony do ustąpienia z redakcji w skutek konfliktu z wydawcą Teodorem Paprockim, który wolał mieć pismo na niższym poziomie, ale lepiej prosperujące. Poziom „Życia” starał się podnieść Antoni Lange, który pod koniec istnienia pisma należał do komitetu redakcyjnego. W roku 1891 „Życie” przestało się ukazywać.

„Świat” (1888- 1895) – krakowski dwutygodnik ilustrowany, redagowany przez dramaturga Zygmunta Sarneckiego, miał charakter niemal wyłącznie literacko-artystyczny. Szczególna dbałość o szatę graficzną (współpraca artystów- malarzy). Był pisarzem apolitycznym. Drukowali tu Kasprowicz, Tetmajer, Jellent. Współpracownikiem był Miriam. Tu w 1891 r. wydrukował dwie swoje prace, ważne dla rozwoju nowego prądu literackiego, cykl artykułów dotyczących stosunków literackich w kraju Pt. „Harmonie i dysonanse”. W 1895 r. 500 płacących abonentów nie zdołało pokryć kosztów publikacji.

„Życie” (krakowskie 1897-1900) początkowo był to tygodnik nie tylko literacki i artystyczny, ale także naukowy i społeczny. Założyciel, wydawca i pierwszy redaktor Ludwik Szczepański przywiązywał wagę do artykułów społ.-pol. Było to pismo w pełni młodopolskie. Drukowali tu Miriam, Lucjan Rydel, Lange, Tadeusz Miciński, Antoni Potocki, Wilhelm Feldman. Zamieszczono przekłady Ibsena, Wilde`a, Strindberga. Malarstwo Olgi Poznańskiej, Józefa Mehoffera, Jacka Malczewskiego. W 1898 r. podjęto słynną dyskusję. Wywołał ją artykuł Tadeusza Konczyńskiego o Gabrielu d` Annuzzio. Stał się przyczyną wybuchu sporu pomiędzy starym a młodym pokoleniem. Wystąpił przeciw niemu- reprezentując stanowisko etyczne i patriotyczne Stanisław Szczepanowski w artykule „Dezynfekcja prądów europejskich” atakując głównie naturalistów.Młodzi odpowiedzieli: artykuł Ludwika Szczepańskiego „Sztuka narodowa” (1898) oraz cykl artykułów Artura Górskiego (pseudonim Quasimodo) Pt. „Młoda Polska”. Młodzi bronili się przed zarzutami braku patriotyzmu, opowiadali się przeciw naturalizmowi, po stronie refleksji, filozoficznej literatury „nagiej duszy”, powieści psychologicznej. Od 1898 r. redakcję obejmuje Stanisław Przybyszewska. Drukowano jego utwory, np „Nad morzem”. Nr 40/41 ukazał się w nowej szacie graficznej (kierownik artystyczny S. Wyspiański ). Poszerza się krąg reprodukowanych dzieł oraz zespół młodopolskich autorów (m.in. o braci Brzozowskich). W 1898 r. odchodzi Zofia Daszyńska (od działu społ.-pol.). w 1899 r. pojawiają się 2 wypowiedzi programowe: „Confiteor” i „O „nową” Sztukę”. Z powodu śmiałych i agresywnych wypowiedzi cenzura austriacka skonfiskowała kilka numerów. Pismo tego nie wytrzymało i padłoJ



Chimera (1901-1907), Warszawa. Zenon Przesmyki. Pismo wyłącznie literacko-artystyczne. Ilustratorami Edward Okoń, Jezry Mehoffer. Staranność wydań powodowała, że ukazywał się nieregularnie. W sumie wyszło 30 numerów (zeszytów, które tworzą 10 tomów). Był pismem deficytowym, finansowanym przez Przesmyckiego. Nie poszedł na ustępstwa. Nie poprawił budżetu zyskami z reklamy handlowej. Drukowano tu utwory groteskowe, ekspresjonistyczne. Drukowali tu Kasprowicz, Miciński, Żeromski, Leśmian, Reymont, Przybyszewski. „Chimera” upadła na skutek intensywnej cenzury.

Museion (1911-1913) Kraków, wyd. W. Kościelski, Ludwik Hieronim Monstin, głosiło i realizowało program klasycyzmu. Poświecony był literaturze, malarstwu, architekturze, rzeźbie i muzyce. Padło z braku funduszy.

„Sztuka” (Warszawa, później Kraków, 1911-1914), teatr, muzyka, architektura.

„Lamus” (1908-1913) Lwów, nawiązywało do tradycji rodzinnej. Redagował Michał Pawlikowski. Dwie części „Dzisiaj”- utwory współczesne, „Wczoraj”- utwory rękopisów polskich pisarzy. Jeszcze były „Sfinks”, „Zdrój”, „Pro Arte Et Studio” (Warszawa1916-1919)

czasopismo satyryczne „Diabeł”.

Tygodnik Ilustrowany” (1898-1907) wyd. Wolff, redakcja Ignacego Matuszewskiego, pismo propagowało nową sztukę.

„Krytyka” (1896- 1897/ 1899-1914) początkowo było to pismo socjalistyczne, redaktorem w latach świetności 1901-1914 Wilhelm Feldman. Opowiedziała się przeciw programowi Przybyszewskiego. Ceniono tu S. Żeromskiego, W. Sieroszewskiego i Stanisława Wyspiańskiego. Drukowali też Miciński i Staff. Dużo miejsca poświęcano utworom związanym z rewolucją 1905. w 1914 propagowała ruch wojskowy Józefa Piłsudskiego.

„Głos” od 1900 r.- własność Jana Władysława Dawida, radykalnej, lewicowej inteligencji. Przeprowadzono tu kampanię antysienkiewiczowską. Tu także S. Brzozowski zaatakował Miriama artykułem „ „Miriam” –zagadnienie kultury” (1904)

 

POEZJA 1 1890-1900

 

a) Liryka przełomu antypozytywistycznego:

 

początkowo panował pozytywistyczny defensywny stosunek do poezji. Dokonuje się jednak rehabilitacja tego rodzaju literatury. Wiąże się to z walką pokoleniową młodych ze starymi. Młodzi nawiązywali do ideologii romantycznej. Poezja miała być „pobudką do czynów” (J. Kasprowicz). Była pretekstem przeciw politycznej trzeźwości i konserwatyzmowi. Młodzi byli zaangażowani społecznie i politycznie. Najbardziej aktywny: Andrzej Niemojewski. Aktywa postawa społeczna charakterystyczna dla wielu początkujących poetów MP- Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa Tetmajer, Antoni Lange (pseudonim Napierski), Zofia Trzeszczkowska (pseudonim Adam M-ski).

Walka pokoleniowa wyrażana była jasno i zdecydowanie. Zbiorowy podmiot „my” zostaje w opozycji do polemicznego „wy”. Temu podziałowi odpowiada opozycyjne rozłożenie stereotypów symbolicznych. Po stronie starych: karły, pigmeje, heloci. Po drugiej Ikary, Prometeusze, Spartakusy, feniksy, olbrzym-lud. Dalej podział werbalno pojęciowy: trzeźwość: szał (aluzje do „Ody do młodości” Mickiewicza, Nowicki „Apoteoza”), sporo wierszy napisanych w związku ze sprowadzeniem prochów Mickiewicza do kraju, na Wawel 1890 r. tonacje podaje Słowacki. Poezja jednak wciąż pozytywistyczna, o charakterze dydaktycznym i agitacyjnym. Patriotyzm społeczny szybko przygasł (interwencja władz).

b) liryka pesymistyczno- dekadencka.

 

Spowodowane działaniem totalnie pesymistycznej filozofii A. Schopenhauera „Świat jako wola i przedstawienie” (nie zostało jeszcze wtedy przetłumaczone, ale już były publikacje na ten temat np. 1892 r. T. Robot „filozofia Schopenhauera”).

Skrócona wersja filozofii A.S.:

- świat jest zły,

- światem i ludźmi rządzi wola, irracjonalna siła, ślepo działający popęd

- człowiek jest przedmiotem wśród przedmiotów,

- popęd nigdy nie zostaje zaspokojony,

- lęk przed śmiercią,

- nienasycenie woli można powstrzymywać w trojaki sposób:

1) litość i współczucie

2) kontemplacja sztuki

3) nirwana (wyrzeczenie się woli życia, ale nie pozbawienie się życia)

 

do tej postawy przyczynił się także DEKADENTYZM (zjawisko psychospołeczne i kulturowe). Decadence oznacza upadek, schyłek. Zaczęło się we Francji. Nazwa czytana już w XVIII w. przez Montesquieu w określeniu cech charakterystycznych Rzymu w okresie cesarstwa. Zabarwienie pozytywne nadał dekadentyzmowi Charles Baudelaire w studium o E. A. Poem. W 1886 r. powstało w Paryżu czasopismo „La Decadent”. Dekadentyzm korzystał także z innych źródeł niż lit.-fil. Np. z zachwiania równowagi pomiędzy gwałtownym rozwojem cywilizacji przemysłowo-miejskiej. Ci, którzy nie chcą, nie mogą się przystosować, są dekadentami – wyróżniał ich strój (cyganeryjski lub dandysowski), sposób bycia, uprawianie sztuki pod wpływem sztucznych bodźców- narkotyki, alkohol. Rozpowszechniło się, iż cywilizacja europejska zmierza do upadku. „jak cesarstwo u schyłku konania” za Paulem Verlaine. Porównania do upadku cesarstwa rzymskiego , zachwianie wiary w dotychczasowe wartości. Doprowadzenie do relatywizmu nawet takich pojęć jak dobro i zło. Charakterystyczny dla końca wieku sceptycyzm. Na atmosferę dekadencką wpływ miało wiele czynników: osłabienie roli, niemoc, bierność, zanegowanie wiary w przyszłość, katastroficzne koncepcje- wieści na temat teorii o szybkim gaśnieciu słońca- zamarznięciu naszej planety, teza Hastmanna o unicestwieniu ludzkości jako jedynym sposobie na rozwiązanie problemów egzystencjalnych, bezcelowa wydawala się prokreacja(J). Przedłużenie gatunku ludzkiego-> dlatego niewiasta urosła do roli femme fatal J (oczywiście doszło też do tego poczucie zagrożenia samców z powodu emancypacji kobiet..ech..ech…mieli problemyJ). Wpływ hinduizmu pogłębiał antywitalną postawę dekadentów. Zalała tez świat fala samobójstw pięknie wyreżyserowanych :D. nuda, monotonia powodowały poszukiwania bardziej wyrafinowanych podniet: narkomania, satanizm, perwersja w miłości (wzrosło zainteresowanie Markizem de Sade). Typowy dekadent-dandys był potomkiem starego rodu, żył odizolowany od świata, ludzi i natury. Zdolności twórcze pozwalają mu na reżyserowanie własnego życia, rokoszuje się dziełami sztuki z rożnych epok, otacza się wykwintnymi barwami i kształtami. Dekadenci rozsmakowali się w „chorym” pięknie (blade anemiczne kobiety[a Fe :P], młodzi ludzie na pograniczu choroby umysłowej)sztuka i to co sztuczne chętnie było przedstawiane jako żywa, przemijająca natura.

Sytuacja Polski również nie nastrajała optymistycznie. Tragiczna była świadomość położenia bez wyjścia. Brak perspektywy rozwojowej dla młodego pokolenia. W Polskiej sytuacji rezygnacja z działania była rzeczą niebezpieczną. Młodzi bardzo żarliwie bronili się przed nazwą dekadent.

Wersja mówiąca o nieprzystosowaniu pewnych jednostek do życia w rozwiniętym społeczeństwie miejsko-przemysłowym występuje wyraźnie w studium Przybyszewskiego „Z psychologii jednostki twórczej”. Przybyszewski zajął się głównie konfliktem między jednostka o wysubtelnionym układzie nerwowym (Chopin, Nietsche) a zdrowym społeczeństwem, które odrzuca te jednostki skazując je na śmierć, na rolę ofiary.

Pewne elementy d. widoczne są w prozie i w dramacie. Np. niemoc twórcza związana z wpływem hinduizmu, negacja życia, stanowi temat „Próchna” W. Berenta. Perwersja, okrucieństwo psychiczne i fizyczne, ideał bezpłciowości itp. współtworzą świat przedstawiony utworów Tadeusza Micińskiego i S. Przybyszewskiego.

W liryce młodopolskiej zwłaszcza w latach 1890-1900 występuje wersja dekadentyzmu eksponująca pesymizm związany z determinizmem i totalnym zwątpieniem w wartości dotąd uznawane z „wielkim bankructwem idei” (A. Górski). Stwierdzenie to dotyczy poezji K. Tetmajera od 1891 r. (wydaje tomiki poezji , tytuł „Poezje”+ seria), A. Lanego, J. Żuławskiego, S. K. Brzozowskiego. Rzadziej ulegają takiemu dekadentyzmowi związanemu z wyrafinowaniem kulturowym, objawia się on przeestetyzowaniem, połączonym niekiedy z okrucieństwem. Elementy takie pojawiły się u Tadeusza Micińskiego, + poematy prozą B. Leśmiana „Legendy tęsknoty”, „Błędny ognik” . jest to poetycka opowieść o ożywianiu starych akwarel, o miłości i śmierci.

Wcześniejsza natomiast wersja dotyczy całego pokolenia spowiedź bywa zbiorowa (chodzi o brak działania, poczucia słabości, niemoc). Pojawia się stereotyp młodego starca. Klniesz żeś tak młody, a taki już stary” (Miriam).

Twórczość poetycka K. Tetmajer (credo-niewiara w dobro, postęp, w sens ludzkiego działania) jest znacząca. Zanim pojawi się Leśmian Leopold Staff i J. Kasprowicz, Tetmajer jest najważniejszy. Jego credo mieści się w tomie „Poezje. Seria II” (1894)- obraz pokolenia niezdolnego do czynu. Pisał w cyklu „Zamyślenia”, że „Melancholia, tęsknota, smutek, zniechęcenie są treścią mojej duszy”. Takie wypowiedzi szybko ulegają zmianie- zastąpienie wypowiedzi wprost obrazem (główne- załamane, niezdolne do lotu, skrzydła, samotny wędrowiec idący do nikąd, pejzaż pustki, skamieniały, ciężka atmosfera, cisza, martwota, zatrute wody, statek bez steru, smutny Chrystus, wygasłe kratery). Psychizacja pejzażu – znużone zmierzchy, omdlały wieczór, drzewa. Osłabieniu chęci działania służą – mgły, dymy. Najbardziej znany obraz to przedstawienie nirwany, zbliżenia do nirwany, lub śmierci, „upersonifikowanie jako kobieta- kochanka” S. Korab – Brzozowski O przyjdź i Próżnia (mistrzostwo w operowaniu ekwiwalentami + liczne odwołania za Nietzscheańskim „zmierzchem bogów”. U poetów nie był to jedynie ateizm, ale deklaracja braku wiary w cokolwiek.

 

3. Poszukiwanie terapii.

W tym przypadku cytuje się Tetmajera „ i chociaż życie nasze nic niewarte: euviva l’arte”. Liczne wiersze o akcie twórczym, o poezji, o słowie, o utworach ( inspiracja m.in. Michał Anioł). Apoteoza sztuki!

Wyraźniejsza MIŁOŚĆ! jako uwodzicielka. Słyszymy młodopolski erotyzm. Odwaga w przedstawianiu scen miłosnych i w opisach kobiecego ciała. Głównie u Tetmajera – Lubię gdy kobieta, Hymn do miłości. Także w Dies irae Kasprowicz przedstawia stosunek Ewy z szatanem. Poetki także pozwalają sobie na śmiałe erotyki (Np. Kazimiera Zawistowska)- przedstawiała dwoistość kobiecej natury – raz święta raz kurtyzana. W tym okresie mocno eksploatowano Marię Magdalenę i Salome – Herodiadę. W akcie miłosnym szuka się zapomnienia i bezwiedzy. Ale w miłości poeci są samotni. S. Korab – Brzozowski przedstawił akt miłosny jako mękę ukrzyżowania. Perwersyjny pomysł połączenia miłości cielesnej z ukrzyżowaniem jest pochodną teorii Schopenhauera. Według niej miłość jest twórcza dla gatunku, ale niszczy indywidua, sprowadzając je do roli atomu poruszanego przez naturę. Jest to także konsekwencja dualistycznego myślenia, podziału na ciało i duszę. Dla ciała miłość jest rozkoszą, ale dla duszy upadkiem. Stąd połączenie miłości z cierpieniem i tęsknota do miłości idealnej. Ostatecznie pragnienie stanu androgynicznego – tożsamości płci (Mit Androgyne). Obok wierszy erotycznych (b. śmiałych) pojawiają się także inne - nierzadko piękne. Np. pożegnanie T. Micińskiego Bądź zdrowa.

Terapeutyczna rola przyrody. Przyroda daje ten rodzaj ukojenia jaki przypisywano – dość powierzchownie- nirwanie. Patrząc na góry można zapomnieć o świecie. Wielokrotnie podkreśla się możliwość znalezienia w przyrodzie samotności.

TATRY – fale fascynacji Tatrami rozpoczął Nowicki – dwa cykle Obraz pustyni, Tragedie pustyni (Poezje 1891). Zaznaczone dwa podstawowe aspekty gór – uczucie wolności i refleksje metafizyczne. Wszyscy pisali o górach. Wśród nich wyróżnia się K. Tetmajer i J. Kasprowicz – zarówno ilością jak i wysokim poziomem.

K. TETMAJER - utwory pesymistyczno – spowiednicze o barwach świetlistych. Opis wrażeń ulotnych, delikatnych, z pogranicza głosu i ciszy, kształtu i bezkształtu. Próba ujęcia w słowach tego, co przezroczyste., puszyste, zmienność kształtów. Opisy przyrody mają na celu wyrażenie nastroju. Chęć wyrażenia nastroju służy do psychizacji elementów pejzaży – personifikacje smutku, żalu, ciszy. Elementy przyrody tatrzańskiej wchodzą do repertuaru młodopolskiej symboliki: świerk Nowicki, limba Tetmajer, krzak dzikiej róży Kasprowicz. Tatry bywają łącznikiem między człowiekiem a sferą transcendentalną. U Tetmajera jest to doznanie (uczucie) nieskończoności. Fascynował go Janosik.

J. KASPROWICZ – nasyca swoje zbiory elementami metafizyki, Miłość 1895 i Krzak dzikiej róży. Intensywne przeżycie przyrody górskiej. Połączenie sfery sacrum z doświadczeniami taterników. Napisał Baśń o Waligórze – góralskim herosie.

 


Date: 2016-01-14; view: 916


<== previous page | next page ==>
POUCZENIE / NOTE / INSTRUCTION | Zmiany w liryce pod wpływem symbolizmu.
doclecture.net - lectures - 2014-2024 year. Copyright infringement or personal data (0.009 sec.)