Kazimierz Wielki (1310-1370)

Język Polski

Język polski (język nowopolski, polszczyzna) należy wraz z językiem czeskim, słowackim, kaszubskim, dolnołużyckim, górnołużyckim oraz wymarłym połabskim do grupy języków zachodniosłowiańskich, stanowiących część rodziny języków indoeuropejskich.

Ocenia się, że język polski jest językiem ojczystym około 44 milionów ludzi na świecie (w literaturze naukowej można spotkać szacunki od 40 do 48 milionów), mieszkańców Polski oraz Polaków zamieszkałych za granicą (Polonia).

Alfabet polski jest oparty na alfabecie łacińskim i składa się obecnie z 32 liter.

Współczesny język polski wywodzi się z dialektów używanych w Wielkopolsce i Małopolsce, w mniejszym stopniu na Mazowszu oraz na innych obszarach. Na język polski wpływały inne języki.

W 1699 język polski stał się językiem urzędowym Wielkiego Księstwa Litewskiego, stał się także językiem szybko przyswajających język polski niemieckich rodów szlacheckich w Inflantach Polskich.

Od połowy XVI wieku do początku wieku XVIII polszczyzna była językiem dworskim w Rosji, i tą drogą przeniknął do języka rosyjskiego szereg wyrazów pochodzenia zachodnioeuropejskiego, przyswojonych wcześniej przez język polski.

W XVII wieku po polsku mówiono także na dworach Hospodarstwa Mołdawskiego (tutaj również posługiwała się nim arystokracja) i Wołoszczyzny. W tym pierwszym kraju czyniono starania, by uczynić z języka polskiego język literacki (np. wybitny historiograf i poeta Miron Costin pisał po polsku). Również w tym samym wieku język polski był powszechny na Ukrainie, zarówno w życiu politycznym, jak i piśmiennictwie. Ryszard Łużny uważa, że polszczyzna spełniała rolę języka literackiego dla mieszkańców tego regionu Rzeczpospolitej.

Język polski wywarł wpływ na takie języki jak ukraiński, białoruski, litewski, rosyjski, jidysz, hebrajski, czeski, rumuński, węgierski.

Pochodzenie narodu Polskiego

Polacy – naród[uwaga 2] zamieszkujący głównie obszar Rzeczypospolitej Polskiej i będący jej głównym składnikiem ludnościowym, poza granicami Polski tworzący Polonię.

Polacy posługują się w większości językiem polskim, należącym do podgrupy lechickiej języków zachodniosłowiańskich, oraz alfabetem łacińskim, który został wprowadzony w X wieku z chwilą, od której na ziemiach polskich zaczęto wprowadzać chrześcijaństwo obrządku rzymskokatolickiego. W ukształtowaniu wyznaniowym Polaków wyraźną większość stanowią katolicy obrządku łacińskiego, obecne są także inne obrządki i wyznania.

Liczbę Polaków szacuje się na ok. 53 mln, w tym 37 mln zamieszkałych w Polsce, oraz ok. 16 mln Polaków zamieszkałych poza jej granicami i osób polskiego pochodzenia

Polacy należą historycznie do lechickiej podgrupy ludnościowej Słowian zachodnich[37][38], zamieszkujących obszar położony między Styrem na wschodzie i Odrą na zachodzie, zjednoczonych około połowy X wieku, ale i ten pogląd jest obecnie przez niektórych historyków podważany[39], w wyniku podboju (zjednoczenia) wewnętrznego[40]. W ciągu długich dziejów Polski na jej ziemi osiedlały się także inne grupy różnego pochodzenia; (Niemcy, Żydzi, Holendrzy, Szkoci, Szwedzi, Fryzowie, Flamandowie, Ormianie[41], Tatarzy, Rusini), które często ulegały spolszczeniu (Głuchoniemcy). Niektóre z nich zachowywały jednak swoją odrębność kulturową, językową i wiarę; (Bambrzy, Fryzowie, Żydzi, Romowie, Łemkowie, Tatarzy). W czasach Rzeczypospolitej Obojga Narodów Polska znana była w Europie jako państwo tolerancyjne, w którym dopuszczano obecność przedstawicieli różnych wyznań, a także grup różnego pochodzenia.

Architektura w Polsce

Architektura w Polsce, najdawniejszymi zabytkami architektury preromańskiej są ślady z X w. odkryte na wzgórzu Salwator w Krakowie, resztki rotundy Św. Feliksa na Wawelu, ruiny na Ostrowie Lednickim koło Gniezna. Architektura romańska rozprzestrzeniła się w XI–XIII w.; cechują ją masywne mury z wąskimi otworami okiennymi, umiarkowana wysokość budowli, wieże, kaplice w układzie promienistym, apsydy; ciężar sklepienia opiera się na całych ścianach podtrzymywanych kolumnami; zachowały się przede wszystkim zabytki sakralne: kościoły i klasztory w Krakowie, Strzelnie, Tumie, Czerwieńsku, Opatowie.

Na początku XIII w. zaczyna się upowszechniać architektura gotycka (ostre łuki, strzelistość budowli, wysokie okna, ciężar sklepienia opiera się na przyporach lub łukach przypornych). Zabytkami architektury gotyckiej są m.in. katedra we Wrocławiu, Katedra Wawelska, ratusze we Wrocławiu i Toruniu, Dwór Artusa w Gdańsku, zamek w Malborku. Zabytki architektury renesansowej to m. in. Kaplica Zygmuntowska, attyki i dziedzińce arkadowe na Wawelu, ratusze w Poznaniu, Sandomierzu, kamienice mieszczańskie oraz mury obronne w Gdańsku. W stylu architektury barokowej utrzymane są rezydencja Jana III w Wilanowie oraz Aula Leopoldina we Wrocławiu.

Zabytkami architektury rokokowej są m.in. Ogród Saski, Pałac Brühla; klasycystycznej – rezydencja w Puławach, pałace w Wilnie, neoklasycystycznej – dworki wiejskie, fasada Belwederu, Teatr Wielki w Warszawie. Zachowane budowle secesji to przede wszystkim kamienice Krakowa, Poznania, Gdańska, Wrocławia. Architektura modernizmu (lat 30. XX w.) i architektura socrealizmu stosuje dekoracyjność kosztem walorów użytkowych (Pałac Kultury i Nauki, Plac Konstytucji w Warszawie).

Kuchnia polska

Kuchnia polska - podstawę kuchni polskiej stanowią potrawy wspólne dla narodów zachodniosłowiańskich oraz środkowoeuropejskich, bazujące na dostępnych lokalnie surowcach spożywczych. Z rozwojem handlu i sytuacji geohistorycznej w kuchni polskiej przyjęły się rozmaite potrawy i produkty od nacji sąsiadujących i napływowych grup etnicznych.

Znane są wpływy niemieckie, ukraińskie, włoskie, węgierskie, francuskie, orientalne i żydowskie. Zestaw potraw był w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów uzupełniony przez silne wpływy litewskie i tatarsko-tureckie.

Specjalnością kuchni polskiej są potrawy mączne i zbożowe (kasze, kluski, pierogi), produkty runa leśnego (grzyby, owoce, zioła), wieprzowina (w tym wędliny i kiełbasy), ryby słodkowodne, dziczyzna, nabiał (kwaśna śmietana, twaróg), spora ilość zup z dowolnych produktów (zwłaszcza warzywne), wypieki (pieczywo, ciasta), desery, wódki i nalewki. Z warzyw i owoców typowe są buraki, ogórki, kapusta, jabłka, czereśnie, jagody, agrest i inne środkowoeuropejskie. Typowe przyprawy to czosnek, chrzan, koperek, jałowiec, pieprz.

Kroniki średniowieczne opisują kuchnię polską jako bardzo ostrą, charakteryzującą się częstym użyciem dużych ilości mięsa i kasz. Ówczesna kuchnia polska stosowała olbrzymie, w porównaniu z innymi krajami Europy, ilości przypraw, głównie pieprzu, gałki muszkatołowej i jałowca. Wynikało to z bliskich kontaktów handlowych z krajami Orientu, które skutkowały niższymi cenami przypraw. Do czasów dzisiejszych zachowały się wzmianki o aromatycznych, gęstych i bardzo ostrych sosach (jucha szara i jucha czerwona).

Poza tym w powszechnym użyciu były miód, rzepa i groch. Najpopularniejszym napojem było piwo i miód pitny, z czasem pojawiło się drogie wino, importowane głównie ze Śląska i Węgier.

Duży wkład w rozwój polskiej kuchni wniosła królowa włoska Bona Sforza kiedy w 1518 przywiozła ze sobą włoskich kucharzy. Pierwszą zachowaną, i dotychczas odnalezioną, polską książkę kucharską "Compendium Ferculorum albo zebranie potraw" napisał Stanisław Czerniecki w 1682 r. Dopiero wiek później, bo w 1786 r. ukazała się kolejna wielka praca tego typu, dzieło Wojciecha Wielądka pt. "Kucharz doskonały", niezwykle popularne i wielokrotnie wznawiane.

Upodobania kulinarne Stanisława Augusta zapoczątkowały modę na stosunkowo wyrafinowaną kuchnię, łączącą francuskie i polskie tradycje kulinarne. Uczeń sławnego królewskiego kuchmistrza Paula Tremona – Jan Szyttler był autorem pierwszych systematycznych książek kucharskich na ziemiach polskich.

Najstarsze potrawy, które można by uznać za tradycyjnie polskie i jednocześnie wciąż popularne, znane są dzisiaj głównie z przepisów autorów XIX-wiecznych książek kucharskich, takich jak Lucyny Ćwierczakiewiczowej, które z kolei zostały zaczerpnięte z XVIII-wiecznych kalendarzy ziemiańskich, będących odzwierciedleniem zwyczajów żywieniowych polskiej szlachty zaściankowej doby schyłku Rzeczypospolitej.

Do potraw tych można zaliczyć:

· baba wielkanocna – znana również innym Słowianom i Litwinom,

· barszcz czerwony – znany w rożnych odmianach w innych kuchniach słowiańskich i w litewskiej,

· barszcz biały (zwany też zalewajką) oraz żur,

· bigos – potrawa myśliwska, znana również na Litwie,

· chłodnik – zupa z mleka lub śmietany z warzywami, podawana na zimno latem, znana innym Słowianom,

· czernina,

· grochówka,

· jarzyny po polsku – warzywa gotowane w wodzie, podawane z bułką tartą zarumienioną na maśle,

· karp, sandacz po polsku, węgorz i inne ryby słodkowodne,

· kapusta kiszona i ogórek kiszony,

· kapuśniak,

· kasza gryczana i rozmaite inne kasze,

· kaszanka,

· kluski – także pyzy i kołduny (np. z kiszoną kapustą, jagodami, twarogiem czy skwarkami),

· kompot – chłodny napój owocowy,

· kutia – jadana dziś głównie na Wigilie,

· makowiec,

· mazurki – jadane dziś głównie na Wielkanoc,

· miód,

· nalewka,

· ogony bobrowe – ulubiona potrawa polskiej szlachty, ponieważ jadano je w poście, uważając, że są pokryte łuską,

· piernik – korzenne ciasto miast hanzeatyckich, w tym także Gdańska i Torunia,

· pierogi – jako potrawa z gotowanej mąki z nadzieniem występująca w Polsce, Rosji, Białorusi i Ukrainie – poza polską kuchnią znane pod inną nazwą, gdyż typowo wschodnioeuropejski pieróg (pirog) jest duży i pieczony (porównywalny do pieczeni rzymskiej),

· racuchy

· raki,

· rosół z kością lub bez, gotowany wywar na mięsie lub z samych warzyw,

· szary sos polski – znany pod tą nazwą w całej Europie XVII w.,

· wątroba – gęsia, siekana z cebulą – potrawa żydowska,

· zupa grzybowa,

· zupa ogórkowa,

· zupa szczawiowa.

· Potrawy o nowszym rodowodzie, często wspólne z kuchnią niemiecką, włoską i francuską, ale obecnie bardzo charakterystyczne dla polskiej kuchni i jedzone na terenie całego kraju:

· befsztyk tatarski – popularna potrawa z surowego mięsa,

· golonka gotowana – popularna także w Niemczech zwana Schweinehaxe,

· gulasz – i inne potrawy z papryką, znane z Węgier i Bałkanów,

· flaczki

· kalafior gotowany, podawany z zasmażką z masła i bułki tartej (patrz: jarzyny po polsku),

· mizeria – pochodząca z Francji, podawana do kurczaka smażonego lub pieczonego,

· naleśniki – potrawa wykształcona pod wpływem francuskim z dawnych placków i podpłomyków,

· kotlet schabowy w panierce, podawany z warzywami i ziemniakami, podobny do sznycla wiedeńskiego,

· risotto, spaghetti i makarony włoskie,

· ryż pieczony na słodko z jabłkami i cynamonem,

· stek – pochodzący z Francji,

· szpekucha – znana na Litwie i w Niemczech,

· sztuka mięsa z sosem – gotowana wołowina podawana w sosie chrzanowym,

· ziemniaki – we wszelkich formach (gotowane, smażone, także kluski i placki) zastąpiły kasze,

· włoszczyzna – jak nazwa wskazuje, zestaw warzyw pochodzący z Włoch,

· zupa pomidorowa – zupa włoska, często z polskimi kluseczkami lanymi, albo z ryżem czy makaronem.

Święta Narodowe

W czasie tych świąt narodowych większość banków i instytucji jest zamknięta, podobnie jak wiele mniejszych sklepów.

1 stycznia: Nowy Rok

Wielkanoc: niedziela i poniedziałek - pierwsza niedziela po pierwszej wiosennej pełni księżyca

1 maja: Święto Pracy

3 maja: Święto Konstytucji 3 Maja

Boże Ciało: czwartek dziewiątego tygodnia po Wielkanocy

15 sierpnia: Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny, Święto Wojska Polskiego (rocznica “cudu nad Wisłą”)

1 listopada: Dzień Wszystkich Świętych

11 listopada: Dzień Niepodległości

25, 26 grudnia: Boże Narodzenie

Chętnie świętujemy wiele innych okazji, choć nie są one dniami wolnym od pracy:

Tłusty czwartek: ulubione święto wielbicieli pączków (ostatni czwartek karnawału)

Międzynarodowy Dzień Kobiet: w to popularne w czasach PRLu święto kobiety tradycyjnie obdarowywano goździkami. Dziś również wiele kobiet dostaje kwiaty, ale mało kto wie, że dzień ten został ustanowiony w USA dla upamiętnienia śmierci 129 kobiet w pożarze nowojorskiej fabryki w 1908 (8 maja)

Pierwszy Dzień Wiosny: obchodzony przez uczniów, którzy tradycyjnie tego dnia udają się na wagary (21 marca)

Prima Aprilis: dzień psotów i żartów (1 kwietnia)

Dzień Dziecka: rodzice sprawiają przyjemność dzieciom obdarowując je słodyczami lub na przykład zabierając je do ZOO. (1 czerwca)

Wigilia Dnia Świętego Jana (noc świętojańska): wróżby tej nocy dotyczą przede wszystkim miłości i małżeństwa. Właśnie w tę najkrótszą noc co roku zakwita kwiat paproci. Tradycyja mówi, że ten, kto go odnajdzie, będzie wieść szczęśliwy i dostatni żywot, ale uwaga: swoim szczęściem i majątkiem nie może się z nikim dzielić. (24 czerwca)

Andrzejki: według pogańskiej tradycji w ten dzień wróżymy, najczęściej lejąc wosk (29 listopada)

Polskie, ludowe instrumenty muzyczne:

Strunowe(chordofony):

-skrzypce diabelskie

-złóbcoki(Podhale)

-łuk muzyczny

-mazanki wielkopolskie

-cymbały

Dęte(aerofony):

-trombity(ligawki, bazuny)

-fujary

-piszczałki

-dudy(wielkopolska)

Perkusyjne:

-bębny

-grzechotki

-kołatki

Polskie tańce narodowe:

krakowiak-taniec ziemi krakowskiej o metrum 2/4, żywym tempie i charakterystycznych rytmach synkopowanych(przesunięcia akcentów na słabą część taktu); wiele razy opracowywany przez kompozytorów np. F.Chopina, I. Paderewskiego

polonez- taniec kołowy, korowodowy w metrum 3/4, o uroczystym charakterze, jego prototypem był taniec-chodzony; ma charakterystyczną formułę zakończeniową; zyskał artystyczną formę przede wszystkim dzięki F.Chopinowi i M.K.Ogińskiemu

oberek (obertas)-taniec wirowy w metrum trójdzielnym(3/4 lub3/8), o bardzo szybkim tempie i rytmach mazurkowych

kujawiak- taniec w metrum 3/4 i tempie umiarkowanym, z rytmami mazurkowymi, o bardzo lirycznej melodyce

mazur- nazwa wzięła się(podobnie jak mazurek) od nazwy mieszkańca Mazowsza; ma takt trójdzielny, żywe tempo i rytmy mazurkowe, które przeszły z tego tańca na inne(oberek, kujawiak)

mazurek- ma charakter tańca stylizowanego; ma metrum 3/4; oparty jest o rytmy mazurkowe; mazurki komponowali: Chopin, Ogiński, K. Szymanowski.

Polskie pieśni

Najstarszą polską pieśnią patriotyczną (XIII w.) jest Bogurodzica, śpiewana przez rycerzy polskich przed bitwą pod Grunwaldem w roku 1410, Nakłem w roku 1431, Warną w roku 1444 i Chocimiem w roku 1621. Pieśń ta była hymnem dynastii Jagiellonów, a znaczenie hymnu utraciła w drugiej połowie XVI wieku.

Z tego okresu pochodzi także pieśń Gaude Mater Polonia napisana przez Wincentego z Kielczy, którą śpiewało rycerstwo polskie po zwycięskiej bitwie. Również XIII-wieczny rodowód ma pierwotna wersja hymnu Gaudeamus igitur. Z czasem obie pieśni zostały przyjęte przez środowisko akademickie i do dziś towarzyszą uczelnianym uroczystościom.

Znane Polacy

1. Politycy, mężowie stanu i bohaterowie narodowi

Jan Paweł II (1920-2005)

Najbardziej rozpoznawany na świecie Polak urodził się w Wadowicach jako Karol Józef Wojtyła. W 1978 roku został wybrany głową Kościoła Katolickiego, stając się tym samym pierwszym papieżem spoza Włoch od 445 lat. Okres jego pontyfikatu charakteryzuje się licznymi reformami wewnątrz samego Kościoła, a także zmianą międzynarodowego wizerunku Stolicy Apostolskiej. Odbył wiele pielgrzymek zagranicznych, które zawsze przyciągały tysiące wiernych. Wiele uwagi poświęcił także dialogowi z przedstawicielami innych wyznań.

Lech Wałęsa

Gdański elektryk z charakterystycznym wąsem był założycielem NSZZ „Solidarność” i pierwszym niekomunistycznym prezydentem powojennej Polski. Jego rola w doprowadzeniu do rozpadu powojennego porządku w Europie i końca Zimnej Wojny stawia go obok postaci Jana Pawła II i Michaiła Gorbaczowa.

Zbigniew Brzeziński

Urodzony w Warszawie w 1928 roku, Zbigniew Brzeziński był doradcą prezydenta Stanów Zjednoczonych ds. bezpieczeństwa w latach 1977-1981. W 1981 został odznaczony przez prezydenta Medalem Wolności za wkład w normalizację stosunków amerykańsko-chińskich, tworzenie amerykańskiej polityki bezpieczeństwa oraz za zaangażowanie w walkę o prawa człowieka.

Józef Piłsudski

Niewątpliwie pierwszoplanowa postać polskiej historii I połowy XX wieku. Przynajmniej dwukrotnie jego poczynania wpłynęły na losy całej społeczności europejskiej: w listopadzie 1918 roku oraz latem 1920 roku (1918 – odzyskanie niepodległości przez Polskę, 1920 – powstrzymanie ekspansji bolszewickiej na Zachód Europy)

Tadeusz Mazowiecki

Publicysta, działacz społeczny i polityk, z wykształcenia prawnik. Pierwszy niekomunistyczny premier we Wschodniej Europie, specjalny wysłannik Organizacji Narodów Zjednoczonych w byłej Jugosławii. Jeden z założycieli NSZZ „Solidarność”, wytrwały bojownik o prawa człowieka. Internowany przez władze komunistyczne za działalność opozycyjną. Bliski przyjaciel Jana Pawła II.

Tadeusz Kościuszko (1746-1817)

Przywódca powstania narodowego z 1794 roku w obronie Konstytucji 3 Maja i suwerenności państwa polskiego (insurekcja kościuszkowska). Swoimi umiejętnościami inżynierskimi i militarnymi wyróżnił się w czasie walk pod Saratogą podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych.

Kazimierz Pułaski (1747-1779)

Przywódca konfederacji barskiej i obrońca Jasnej Góry. Dowodził kawalerią po stronie George’a Washingtona w czasie wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Zginął śmiercią chwalebną w wyniku ran poniesionych w bitwie pod Savannah.

Ryszard Kukliński (1930-2004)

Pułkownik Ludowego Wojska Polskiego, który zdecydował się na współpracę wywiadowczą z CIA na rzecz NATO. Szacuje się, że podczas Zimnej Wojny przekazał CIA około 35 000 stron tajnych dokumentów, które dotyczyły między innymi tajnych planów ZSRR użycia broni nuklearnej oraz wprowadzenia stanu wojennego w Polsce.

2. Królowie

Bolesław Chrobry (967-1025)

Pierworodny syn Mieszka I i czeskiej księżniczki Dobrawy. Po śmierci ojca wygnał z kraju drugą żonę Mieszka I, Odę, oraz jej synów. Po zjednoczeniu królestwa, podjął starania o uzyskanie korony. W tym celu nawiązał stosunki dyplomatyczne ze Stolicą Apostolską oraz Cesarstwem Niemieckim. Dzięki jego zabiegom, biskup Wojciech, zmarły śmiercią męczeńską, został kanonizowany w 999 roku. W 1000 roku w Gnieźnie ustanowiono pierwsze polskie arcybiskupstwo i odbył się tam zjazd o dużym znaczeniu politycznym, na który przybył m.in. cesarz Otton III.

Kazimierz Wielki (1310-1370)

W czasie jego panowania Polska była potęgą zarówno terytorialną, jak i ekonomiczną; doceniając jego wkład w budowę polskiej państwowości, następne pokolenia nadały mu przydomek „Wielki”. Stare polskie powiedzenie mówi, że zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.

Stefan Batory (1533-1586)

Książę siedmiogrodzki wybrany w 1575 roku na króla Polski, ostatecznie koronowany w 1576 roku, po zawarciu małżeństwa z Anna Jagiellonką, siostrą Zygmunta Augusta. Zdecydowany władca, który w swojej polityce przeciwstawiał się rosnącym wpływom szlachty i magnaterii. Zwolennik tolerancji religijnej, którą Sejm Konwokacyjny z 1573 roku ustanowił jedną z podstawowych zasad funkcjonowania państwa polskiego.

Date: 2016-01-14; view: 769