Język ogólnopolski XX wieku

Język ogólnopolski (zwany tez polskim językiem ogólnym, dialektem kulturalnym, językiem literackim) jest to podstawowa odmiana języka, której używa się we wszelkich sytuacjach publicznych, w instytucjach publicznych,

uczy się więc jej w szkole, a jej dobre opanowanie jest warunkiem czynnego uczestnictwa w kulturze ogólnonarodowej[19]. Ogólnością swoją przeciwstawia się ten język zarówno gwarom, które mają charakter lokalny, jak tez różnym odmianom środowiskowym, tzw. socjolektom.

Ponieważ znajomość języka ogólnopolskiego jest potrzebna, a nawet obowiązująca, koniecznie są normy regulujące jego użycie. Można więc określić język ogólnopolski jako język dość silnie znormalizowany, przy tym normy językowe w znacznej mierze tkwią w podświadomości językowej, ale też są uchwycone, opisane i skodyfikowane w gramatykach i słownikach.

Mimo znormalizowania język ogólny nie jest całkowicie jednolity. Przede wszystkim ma dwie podstawowy odmiany: u s t n ą i p i s a n ą, które różnią się głównie stopniem znormalizowania oraz jakością i ilością zasobu leksykalnego. Wyróżnić też można w języku ogólnopolskim odmiany terytorialne oraz różne style.

Polski język ogólny ma za sobą setki lat rozwoju i ustalania norm, a ślady pierwszych norm językowych widoczne już w najstarszych zabytkach (z XIII w.). Wprowadzenie druku w XVI w. spowodowało zdecydowaną normalizacje (zwłaszcza ortograficzną i gramatyczną), którą następne wieki pogłębiały, przekształcając normy, ustalając je i precyzując.

Wiek XX częściowo jest kontynuacją poprzedniego stulecia – bytowania narodu w warunkach braku państwa i rozbicia na trzy zabory. Kryteria historyczne dyktują więc wydzielenie okresu I: 1900–1918. Okres II obejmuje lata międzywojenne, czyli 1918– 1939. Okres III to krótki epizod wojny i czas ogromnych przekształceń bazy społecznej i warunków technicznych: 1939 – do chwili obecnej.

Oczywiście granice czasowe są tu w znacznej mierze umowne wyznaczają raczej zmiany bazy społecznej języka ogólnego, jego zasięgu i roli, w mniejszym stopniu wiążą się z konkretnymi zmianami substancji językowej, np. cech gramatycznych, które nie przekształcają się z roku na rok, lecz stopniowo przez dziesiątki, jeśli nie setki lat.

W okresie I warunki polityczne były niepomyślne, gdyż brak własnego państwa utrudniał lub uniemożliwiał opiekę nad językiem ogólnym i jego rozwojem: wpływy państw zaborczych powodowały znaczne skażenie obcymi wtrętami: rozbicie na trzy zabory utrudniało integrację językową.

Warunki społeczne też nie były pomyślne. Baza społeczna użytkowników języka ogólnego nie była jeszcze szeroka. Głównym użytkownikiem języka ogólnego była inteligencja, której liczebność na początku okresu ocenia się zaledwie na około 150000 osób (1 % ludności).

Bibliografia

1. Bajerowa I., 2003, Zarys historii języka polskiego 1939–2000, Warszawa.

2. Długosz Kurczabowa K., Dubisz S., 2001, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa.

3. Dubisz S., 2002, Język – Historia – Kultura (wykłady, studia, analizy), Warszawa.

4. Jodłowski S., 1979, Losy polskiej ortografii, Warszawa.

5. Klemensiewicz Z., 1974, Historia języka polskiego, Warszawa.

6. Kuraszkiewicz W., 1972, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa.

7.

8. Kuraszkiewicz W., Pochodzenie polskiego języka literackiego w świetle wyników dialektologii historycznej, Wrocław 1953.

9. Walczak. B., Pochodzenie polskiego języka literackiego w świetle nowej metody, w: Język. Teoria – Dydaktyka, Kielce 1990, s. 5–19.

10. Walczak. B., Czy tzw. dialekt kulturalny poprzedził powstanie polskiego języka literackiego?, w: Język. Teoria – Dydaktyka, Kielce 1992, s. 87–97.

[1] Zob. Walczak B., Zarys dziejów języka polskiego, Wrocław 1999, c. 73–79.

[2] Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław 1992, s. 248.

[3] Strutyński J. Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 2002, s.24–25.

[4] Pod koniec XIX w. były próby zbliżenia pisowni polskiej do czeskiej (wprowadzenie tzw. daszków nad z, c i s zamiast znaku ż i połączeń cz, sz).

[5] Walczak B., Zarys dziejów języka polskiego, Wrocław 1999, s.132–134.

[6] Rospond S., 1971, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa, s. 55.

[7] Urbańczyk S., Rozwój ortografii polskiej, „Język Polski“ XXXV, 1955, s.81.

[8] Zob. Walczak B. Zarys dziejów języka polskiego, Wrocław 1999, s.228–231.

[9] Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, Wrocław 1992, s. 249.

[10] Stieber Z., 1982, Pisownia i poprawna wymowa w Polsce Niepodległej, w: Język i językoznawstwo polskie w sześćdziesięcioleciu niepodległości (1918–1978), pod red. J. Riegera i M. Szymczaka, Wrocław, s. 246.

[11] Tokarski J., O polskiej pisowni, w;: Poradnik językowy 1963, z. 10, s. 410–416.

[12] Pisownia polska. Przepisy – słowniczek, wyd. 11 i 12, Wrocław 1957.

[13] Bajerowa I., 2003, Zarys historii języka polskiego 1939–2000, Warszawa, s. 147–148.

[14] Efemeryda – „istota, rzecz, zjawisko nietrwałe, przemijające szybko i bez óladu“ (Mały słownik języka polskiego pod red. S. Skorupki, H. Auderskiej, Z. Łempickiej, Warszawa 1969, s.157).

[15] Bajerowa I., Zarys historii języka polskiego 1939–2000, Warszawa 2003, s. 148.

[16] Przybylska R., O współczesnych nazwach firm, Język polski 1992, t. LXXII, s. 142.

[17] Łuczyński E., Ukośnik – nowy znak interpunkcyjny?, Język polski 1997, t. LXXVII, s.381.

[18] Pisowicz A., Czy regres polskiej transkrypcji? Uwagi spowadowane pisownią obcych nazw geograficznych w nowym Atlasie encyklopedycznym PWN, Język polski 1999, t. LXXIX, s.380.

[19] Zob. Bajerowa I. Język ogólnopolski XX w., w: Współczesny język polski pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 2001, s. 23.

Date: 2016-01-05; view: 1236