Stopniują się tylko przysłówki odprzymiotnikowe.

PRZYSŁÓWEK– Jak? Gdzie? Kiedy?

– nie odmienia się, łączy się z czasownikiem

- określa właściwość: głośno, lekko, płynnie, chętnie

miejsce: blisko, daleko, wysoko, nisko

czas: dziś, wczoraj, następnie, dawno

miary:dużo, mało, trochę, nieco

Stopniują się tylko przysłówki odprzymiotnikowe.

Tworzenie przysłówków odprzymiotnikowych:

-poprzez odrzucenie końcówki przymiotnika –i/–y i dodanie przyrostka-olub-e

Przestopniuj:
rzetelnie –

jaskrawo -
krzywo –

luksusowo –

… i ułóż zdania ze stopniem wyższym i najwyższym.

Funkcja przysłówka jest podobna do funkcji przymiotnika (patrz: porównania):

Na dworze jest chłodniej niż w mieszkaniu.

Na dworze robi się coraz chłodniej.

Dla dociekliwych J

Przysłówki z sufiksem -o są tworzone jak forma mianownika rodzaju żeńskiego:

• od przymiotników miękkotematowych, w tym o tematach zakończonych na spółgłoskę stwardniałą (typy 6–11): tani – tania – tanio, głupi – głupia – głupio, diabli – diabla – diablo, badawczy – badawczo, gorący – gorąco, proszący – prosząco,
• od przymiotników o tematach zakończonych na -k, -g, -ch, -h (typy 4 i 5): daleki – daleka – daleko, mistrzowski – mistrzowsko, malutki – malutko, drogi – drogo, suchy – sucho, błahy – błaho,
• od przymiotników utworzonych przy pomocy sufiksów -(ow)aty, -asty, -owy: bogato, głupkowato, popielato, świętoszkowato; kraciasto; alabastrowo, brązowo, fioletowo, nerwowo, papierowo, pionowo, pokojowo, purpurowo, różowo, środkowo, zimowo,
• od niektórych przymiotników na -ny, np. brudno, chłodno, ciemno, czarno, czerwono, duszno, głodno, głośno, jasno, kwaśno, mocno, parno, pełno, próżno, trudno, wolno, zielono, zimno,
• od niektórych przymiotników na -omy, np. nieruchomo, niewiadomo, nieznajomo, ruchomo, rzekomo, wiadomo, znajomo, znikomo,
• od niektórych innych przymiotników, np. biało, blado, boso, cało, choro, chudo, ciepło, często, czysto, gęsto, grubo, krępo, krzywo, lewo, łatwo, łyso, martwo, miło, młodo, mokro, niemo, nowo, okrągło, ostro, poziomo (tu -omy nie jest formantem, gdyż wyraz ten jest spokrewniony z ziemia), prawo, prosto, przykro, pusto, rudo, sino, siwo, skąpo, słabo, słono, sporo, staro, stromo, syto, szaro, ślepo, śniado, tępo, tłusto, twardo, wesoło, wolno, zdrowo, zimno, żółto.

Przysłówki z sufiksem -e są tworzone z dodatkowymi wymianami spółgłosek, czasami także samogłosek:

• od wielu przymiotników na -ny: biednie, dziecinnie, fizycznie, grzecznie, grzesznie, jesiennie, ładnie, niesłychanie, podejrzanie, przyjemnie, wiosennie, wojennie, zdecydowanie, z wymianą samogłoski: nieustraszony – nieustraszenie,
• od przymiotników na -ły: biegle, dojrzale, doniośle, dorośle, doskonale, ozięble, trwale, zawile, źle (ale ciepło, okrągło),
• od przymiotników na -(l)iwy, -ywy: dokuczliwie, fałszywie, gniewliwie, piskliwie, prawdziwie, przeraźliwie,
• od niektórych przymiotników na -awy: ciekawie, łaskawie,
• od przymiotników na -isty, -ysty: wieczyście, wyraziście,
• od niektórych innych przymiotników: całkowity – całkowicie, dobry – dobrze, łakomy – łakomie, mądry – mądrze, nieświadomy – nieświadomie, otwarty – otwarcie, skryty – skrycie, świadomy – świadomie, uprzejmy – uprzejmie.

Czasami występują oba rodzaje przysłówków, z sufiksem -o i z sufiksem -e. W takich wypadkach:

• obu form używa się wymiennie: falisty – falisto ~ faliście, kwiecisty – kwiecisto ~ kwieciście, pochmurny – pochmurno ~ pochmurnie, promienisty – promienisto ~ promieniście, sztywny – sztywno ~ sztywnie,
• forma na -o używana jest jako orzecznik w wyrażeniach typu jest mi nudno: nudny – nudnie ~ nudno, smutny – smutnie ~ smutno, tęskny – tęsknie ~ tęskno,
• forma na -o ma znaczenie dosłowne, forma na -e – przenośne, np. mglisty – mglisto, ale mgliście ‘niejasno’, pilny – pilno i pilnie, równy – równo i równie,
• forma na -o ma odcień archaiczny: błękitny – błękitnie ~ błękitno, huczny – hucznie ~ huczno, silny – silnie ~ silno, wyrazisty – wyraziście ~ wyrazisto,
• forma na -e jest archaizmem używanym w utartych zwrotach: daleki – daleko ~ dalece, miły – miło ~ mile, wielki – wielko- (w wyrazach złożonych) ~ wielce, wysoki – wysoko ~ wysoce,
• normalnie od przymiotników na -ki używa się formy na -o, zostały jednak ślady formy na -e: lekki – lekko, ale lekceważyć sobie i archaiczne lekce sobie ważyć, prędki – prędko, ale naprędce.

Date: 2015-12-11; view: 1144