Home Random Page


CATEGORIES:

BiologyChemistryConstructionCultureEcologyEconomyElectronicsFinanceGeographyHistoryInformaticsLawMathematicsMechanicsMedicineOtherPedagogyPhilosophyPhysicsPolicyPsychologySociologySportTourism






Dinin əsas dayaqları nədən ibarətdir?

964-5934-62-1

 

Mündəricat

MÜQƏDDİMƏ.. 12

BİRİNCİ DƏRS. 13

DİN.. 13

İKİNCİ DƏRS. 18

DİNƏ MEYLİN SƏBƏB VƏ MOTİVLƏRİ (1) 18

1. CƏHALƏT NƏZƏRİYYƏSİ: 18

2. QORXU NƏZƏRİYYƏSİ: 20

3. ƏXLAQİ VƏ İCTİMAİ EHTİYACLAR NƏZƏRİYYƏSİ: 22

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 23

ÜÇÜNCÜ DƏRS. 24

DİNƏ MEYLİN SƏBƏB VƏ MOTİVLƏRİ (2) 24

4. İQTİSADİ AMİL NƏZƏRİYYƏSİ: 24

5. CİNSİ NƏZƏRİYYƏ: (FREYDİZM) 26

6. BƏXT NƏZƏRİYYƏSİ: 27

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 29

DÖRDÜNCÜ DƏRS. 30

İBTİDAİ DİNLƏR (1) 30

FETİŞİZM VƏ ANİMİZM... 30

1. FETİŞİZM... 30

BEŞİNCİ DƏRS. 35

İBTİDAİ DİNLƏR (2) 35

3. TOTEMİZM... 35

TOTEMİZMİN ƏSAS PRİNSİPLƏRİ. 35

QƏDİM VƏ MÜASİR TOTEMLƏR.. 39

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 40

ALTINCI DƏRS. 41

İBTİDAİ DİNLƏR (3) 41

İBTİDAİ DİNLƏRİN ORTAQ XÜSUSİYYƏTLƏRİ. 41

1. MÜQƏDDƏS BİR ƏŞYA.. 41

2. MANAYA E’TİQAD.. 42

3. SEHR VƏ CADU.. 42

4. TABUYA E’TİQAD.. 42

5. TƏMİZLƏNMƏ VƏ PAKLANDIRMA.. 43

6. DİRİ ZƏNN ETMƏ.. 43

7. TƏBİƏTƏ SİTAYİŞ. 43

8. QURBANLIQ.. 44

9. ÖLÜLƏRƏ HÖRMƏT QOYULMASI. 45

10. İNSAN, TƏBİƏT VƏ VARLIQ RUHUNUN VƏHDƏTİ. 45

11. VARLIQ ALƏMİNİN MƏNŞƏYİNƏ QOVUŞMAQ MEYLİ. 46

12. EŞQ VƏ SİTAYİŞ. 46

13. ƏBƏDİYYƏTƏ E`TİQAD.. 46

14. İXTİYAR VƏ SEÇKİ. 47

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 47

MÜTALİƏ ÜÇÜN.. 48

BİR İBTİDAİ CƏMİYYƏTİN TƏDQİQİ. 48

YEDDİNCİ DƏRS. 55

VEDA DİNİ (1) 55

VEDA AYİNİNİN TARİXİ. 55

VEDA MƏ`BUDLARI. 56

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 59

SƏKKİZİNCİ DƏRS. 60

VEDA AYİNİ (2) 60

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 64

DOQQUZUNCU DƏRS. 65

BRAHMAN AYİNİ (1) 65

VEDA AYİNİNDƏKİ DƏYİŞİKLİKLƏR.. 65

İDEOLOJİ DƏYİŞİKLİKLƏR.. 65

1. BRAHMANA E`TİQAD: 66

2. ATMƏN.. 66

3-4. KARMA VƏ TƏNASÜX.. 68

5. MUKŞA (NİCAT YOLU) 69



SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 70

ONUNCU DƏRS. 71

BRAHMAN AYİNİ (2) 71

VEDA DİNİNDƏ DƏYİŞİKLİKLƏR.. 71

2. İCTİMAİ QURULUŞ. 71

3. MÜQƏDDƏS KİTABLAR.. 74

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 76

ON BİRİNCİ DƏRS. 77

CAYNİZM (1) 77

TARİXÇƏSİ. 77

MÜQƏDDİMƏ.. 77

CAYNİZM AYİNİNİN BANİSİ. 77

SUALLAR.. 81

ON İKİNCİ DƏRS. 82

CAYNİZM AYİNİ (2) 82

ƏQİDƏ VƏ ƏXLAQ.. 82

MƏ`BUDA E`TİQAD.. 82

CİVA VƏ ACİVA.. 83

KARMA VƏ SAMSARA.. 84

MUKŞA.. 85

ƏXLAQ VƏ RƏFTAR PRİNSİPLƏRİ (NORMALARI) 85

POLEMİKA VƏ TƏDQİQAT. 88

ON ÜÇÜNCÜ DƏRS. 89

BUDDİZM (1) 89

BUDDA.. 89

SUALLAR.. 93

ON DÖRDÜNCÜ DƏRS. 94

BUDDİZM (2) 94

ƏQİDƏLƏRİ. 94

KARMA VƏ SAMSARA.. 97

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 98

ON BEŞİNCİ DƏRS. 99

BUDDİZM (3) 99

ƏXLAQ.. 99

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 104

POLEMİKA VƏ ARAŞDIRMA: 104

ON ALTINCI DƏRS. 105

BUDDİZM (4) 105

AYİN VƏ MƏRASİMLƏR.. 105

MÜQƏDDƏS KİTABLARI. 109

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 109

ON YEDDİNCİ DƏRS. 110

BUDDİZM (5) 110

FİRQƏLƏR.. 110

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 115

ON SƏKKİZİNCİ DƏRS. 116

HİNDUİZM (1) 116

MƏQSƏDLƏR VƏ YOLLAR.. 116

HƏYATIN DÖRD MƏQSƏDİ. 117

NİCAT YOLLARI. 119

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 121

ON DOQQUZUNCU DƏRS. 122

HİNDUİZM (2) 122

ALTI MƏKTƏB.. 122

POLEMİKA VƏ TƏDQİQAT. 126

İYİRMİNCİ DƏRS. 127

HİNDUİZM (3) 127

TRİMURTİ. 127

MƏ`BUDLARIN HƏYAT YOLDAŞLARI. 131

POLEMİKA VƏ TƏDQİQAT. 131

İYİRMİ BİRİNCİ DƏRS. 132

HİNDUİZM (4) 132

DİGƏR ƏQİDƏLƏR.. 132

1. SAYSIZ-HESABSIZ TANRILAR.. 132

2. İBADƏT VƏ PƏRƏSTİŞ. 133

3. MƏ`BƏDLƏR.. 133

4. QANQA ÇAYI. 134

5. BRAHMAN.. 135

6. İNƏYİN HÖRMƏTİ. 136

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 137

İYİRMİ İKİNCİ DƏRS. 138

HİNDUİZM (5) 138

FİRQƏLƏR.. 138

POLEMİKA VƏ TƏDQİQAT. 142

İYİRMİ ÜÇÜNCÜ DƏRS. 143

SİQH AYİNİ (1) 143

SİQH AYİNİNİ FORMALAŞDIRAN ZƏMİNLƏR.. 144

NANAKIN TƏBLİĞAT METODU.. 145

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 146

İYİRMİ DÖRDÜNCÜ DƏRS. 147

SİQH AYİNİ (2) 147

ƏQİDƏLƏRİ. 147

2. ALLAHI ZİKR ETMƏK.. 148

5. QRANT. 151

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 151

İYİRMİ BEŞİNCİ DƏRS. 152

TAO AYİNİ (1) 152

KÖKLƏRİ VƏ FƏLSƏFƏSİ. 152

TAO AYİNİN KÖKLƏRİ. 152

SUALLAR.. 156

İYİRMİ ALTINCI DƏRS. 157

TAOİZM (2) 157

ƏXLAQ VƏ DİN.. 157

LAO-TZE FƏLSƏFƏSİ ƏSASINDA ƏXLAQIN ƏSASLARI. 157

B) TAOİZMDƏ SEHRKARLIQ.. 159

C) TAOİZMİN DİNİ YÖNLƏRİ. 160

SUALLAR.. 161

İYİRMİ YEDDİNCİ DƏRS. 162

KONFUSİON AYİNİ. 162

KÖKLƏRİ. 162

KONFUSİON BARƏSİNDƏ.. 162

KONFUSİON AYİNİNİN ƏSAS MƏNBƏLƏRİ. 163

KONFUSİON AYİNİNİN FORMALAŞMA ZƏMİNİ. 164

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 166

İYİRMİ SƏKKİZİNCİ DƏRS. 167

KONFUSİON AYİNİ (2) 167

ƏSAS VƏ E`TİQADLARI. 167

KONFUSİON ƏXLAQI. 167

KONFUSİON AYİNİNİN ƏQİDƏLƏRİ. 170

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 171

İYİRMİ DOQQUZUNCU DƏRS. 172

ŞİNTO AYİNİ. 172

ŞİNTONUN MƏ`NASI. 172

ƏSASLARI VƏ E`TİQADLARI. 173

DİNİ DƏYİŞİKLİKLƏR.. 174

DİNİ AYİN VƏ MƏRASİMLƏR.. 175

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 176

OTUZUNCU DƏRS. 177

ZƏRDÜŞTİLİK (1) 177

MÜQƏDDİMƏ.. 177

ZƏRDÜŞTİLİYİN TARİXÇƏSİ. 177

MUĞAN DİNİ. 178

MEHRPƏRƏSTLİK, YAXUD MİTRAİZİM... 179

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 180

OTUZ BİRİNCİ DƏRS. 181

ZƏRDÜŞTİLİK (2) 181

PEYĞƏMBƏRLİYƏ SEÇİLMƏ.. 182

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 184

OTUZ İKİNCİ DƏRS. 185

ZƏRDÜŞTİLİYİN ƏQİDƏLƏRİ. 185

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 188

OTUZ ÜÇÜNCÜ DƏRS. 189

AVESTA.. 189

SUALLAR.. 192

OTUZ DÖRDÜNCÜ DƏRS. 193

ZƏRDÜŞTİLİYİN DİNİ AYİNLƏRİ. 193

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 196

OTUZ BEŞİNCİ DƏRS. 197

ZƏRDÜŞT DİNİNDƏKİ DƏYİŞİKLİKLƏR.. 197

1. FİRQƏLƏR.. 197

2. YENİ DİNLƏR.. 198

3. SİAYSİ DƏYİŞİKLİKLƏR.. 200

SUALLAR.. 200

OTUZ ALTINCI DƏRS. 201

BƏNİ-İSRAİL QÖVMÜ.. 201

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 204

OTUZ YEDDİNCİ DƏRS. 205

HƏZRƏT MUSA (Ə) 205

TƏVƏLLÜDÜ VƏ UŞAQLIQ İLLƏRİ. 205

CAVANLIĞI VƏ AİLƏ QURMASI. 206

PEYĞƏMBƏRLİYƏ ÇATMASI. 207

SUALLAR.. 208

OTUZ SƏKKİZİNCİ DƏRS. 209

YƏHÜVƏH.. 209

SUALLAR.. 213

OTUZ DOQQUZUNCU DƏRS. 214

YƏHUDİ TƏFƏKKÜRÜ.. 214

TÖVHİD VƏ ŞİRK.. 214

SEÇİLMİŞ QÖVM... 216

AXİRƏT. 217

SUALLAR.. 217

QIRXINCI DƏRS. 218

YƏHUDİ AYİNLƏRİ VƏ İXTİLAFLARI. 218

ŞƏNBƏ GÜNÜ MƏRASİMİ. 219

BAYRAMLAR.. 220

ŞƏRİƏT HÖKMLƏRİ. 221

YƏHUDİ ƏXLAQI. 221

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 222

QIRX BİRİNCİ DƏRS. 223

TÖVRAT. 223

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 226

QIRX İKİNCİ DƏRS. 227

TƏLMUD.. 227

TƏLMUDUN YAZILMASI. 227

TƏLMUD TƏ’LİMLƏRİNDƏN BƏ’Zİ NÜMUNƏLƏR.. 229

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 230

QIRX ÜÇÜNCÜ DƏRS. 231

YƏHUDİ FİRQƏLƏRİ. 231

1. FƏRİSYUN.. 231

2. SƏDUQİYYUN.. 232

3. SAMİRİYYUN.. 232

4. İSİNİYYUN.. 233

5. QURRAVUN, YAXUD ƏNANİYYUN.. 233

6. QƏBALƏT. 233

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 234

QIRX DÖRDÜNCÜ DƏRS. 235

SİONİZM... 235

SİONİZM NECƏ YARANMIŞDIR?. 235

SİONİST TƏRZİ-TƏFƏKKÜRÜ.. 237

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 239

QIRX BEŞİNCİ DƏRS. 240

SABEİ DİNİ. 240

MÜQƏDDİMƏ.. 240

SABE KƏLMƏSİNİN LÜĞƏT MƏ’NASI. 240

DİNİ ƏSASLARI. 241

MÜQƏDDƏS KİTABLARI. 241

FİRQƏLƏR.. 242

ƏQİDƏLƏRİ. 242

AYİNLƏR VƏ HÖKMLƏR.. 243

SUALLAR VƏ TAPŞIRIQLAR.. 243

QIRX ALTINCI DƏRS. 244

MƏSİHİLİK.. 244

MÜQƏDDİMƏ.. 244

İSANIN (Ə) ZÜHUR ETDİYİ ƏSR.. 245

SUALLAR.. 247

QIRX YEDDİNCİ DƏRS. 248

HƏZRƏT İSA (Ə) VƏ MƏRYƏM... 248

QUR’AN NÖQTEYİ-NƏZƏRİNDƏN HƏZRƏT MƏRYƏM (Ə) 248

QUR’AN NÖQTEYİ-NƏZƏRİNDƏN HƏZRƏT İSA (Ə) 249

İNCİL NÖQTEYİ-NƏZƏRİNDƏN HƏZRƏT İSA (Ə) 250

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 251

QIRX SƏKKİZİNCİ DƏRS. 252

PULS RƏSUL.. 252

PULSUN KEÇMİŞİ. 252

PULSUN İFA ETDİYİ ROL.. 253

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 256

QIRX DOQQUZUNCU DƏRS. 257

MƏSİHİLİYİN ƏQİDƏLƏRİ (1) 257

BİRİNCİ MEHVƏR.. 257

MƏSİHİLİK TƏFƏKKÜRÜNDƏ ALLAH ANLAMI. 257

MƏSİHİ MƏNBƏLƏRİNDƏ TÖVHİD VƏ TƏSLİS. 258

SUALLAR.. 260

ƏLLİNCİ DƏRS. 261

MƏSİHİLİYİN ƏQİDƏLƏRİ (2) 261

İKİNCİ MEHVƏR.. 261

HƏZRƏT MƏSİHİN İNSAN SURƏTİNDƏ NAZİL OLMASI. 261

FİDA.. 262

TƏNQİDLƏR VƏ MÜLAHİZƏLƏR.. 263

ÜÇÜNCÜ MEHVƏR.. 264

HƏZRƏT MƏSİHİN MÜHAKİMƏSİ. 264

SUALLAR.. 265

ƏLLİ BİRİNCİ DƏRS. 266

MƏSİHİLİYİN ƏXLAQI. 266

ASİMANİ MƏLƏKUT ÜÇÜN HAZIRLIQ.. 267

İNSANLARA MƏHƏBBƏT. 268

RİYAKARLIQDAN UZAQ OLMAQ.. 269

SUALLAR.. 270

ƏLLİ İKİNCİ DƏRS. 271

MƏSİHİLİYİN DİNİ QAYDA-QANUNLARI VƏ MƏRASİMLƏRİ. 271

SUALLAR.. 274

ƏLLİ ÜÇÜNCÜ DƏRS. 275

İNCİL.. 275

SUALLAR.. 280

ƏLLİ DÖRDÜNCÜ DƏRS. 281

RAHİBLİK (TƏRKİ DÜNYALIQ) 281

MÜQƏDDİMƏ.. 281

TARİXÇƏSİ. 281

QƏRBDƏ RAHİBLİK.. 283

SUALLAR.. 284

ƏLLİ BEŞİNCİ DƏRS. 285

MƏSİHİ MƏZHƏBLƏRİ (1) 285

MƏSİHİLİKDƏ MƏZHƏB VƏ FİRQƏLƏRİN YARANMA SƏBƏBLƏRİ. 285

ORTODOKS (ORTHODOX) 287

SUALLAR.. 288

ƏLLİ ALTINCI DƏRS. 289

MƏSİHİ MƏZHƏBLƏRİ (2) 289

KATOLİK (CATHOLİC) 289

PROTESTANT (PROTESTANT) 290

SUALLAR VƏ TAPŞIRIQLAR.. 292

ƏLLİ YEDDİNCİ DƏRS. 293

MƏSİHİ FİRQƏLƏRİ (1) 293

PROTESTANT FİRQƏLƏRİ. 293

1. KALUNİSTLƏR.. 293

2. ANABA PETİSTLƏR.. 294

3. NANKONFURMİSTLƏR.. 294

4. PİVERİTENLƏR.. 294

5. KƏVİKİRLƏR.. 295

6. PİTİSTLƏR.. 295

SUALLAR.. 296

ƏLLİ SƏKKİZİNCİ DƏRS. 297

MƏSİHİ FİRQƏLƏRİ (2) 297

YƏSUİLƏR.. 297

NURMUNLAR.. 298

YƏHÜVƏH (ŞAHİDLƏR) 299

MUNİZM... 299

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR.. 300

 

MÜQƏDDİMƏ

İslamın əziz Peyğəmbəri (s) və mə’sum imamlar (Allahın salamı onlara olsun) Qur’anın elmi əsaslarını həyata keçirməklə cəmiyyətdə müqəddəs İslam dininin inqilabi və parlaq mədəni təməlinin əsasını qoymuşlar. O əzizlər maariflərini həyatda yaşatmaq və onun yayılması, tə`limi naminə bu işin ağır yükünü çiyinlərinə çəkməyə qüdrəti olanlardan heç nəyini əsirgəməmək üçün şəriətşünas, təmiz alimlər tərbiyə etmişlər.

Müasir dövrdə də istismarçı və zülmkarların ruhanilik, dini təhsil ocaqlarının kökünü kəsmək və ya onların inkişafına, yüksəlişinə mane olmaq, doğru yollarından sapdırmaq üçün göstərdikləri təzyiqlərə rəğmən bu müqəddəs qurum əvvəlkitək möhkəm iradə və alnıaçıqlıqla öz inkişaf və yüksəliş yolunu davam etdirir.

Bu qüdrətli elmi-dini mərkəz mövcud olduğu dövrdə müxtəlif nəsillərin ehtiyacını ödəmiş, bəşər tarixində dost və düşmənlərin sual və şübhələrinin aradan qaldırılmasına nail olmuşdur. Belə bir xüsusiyyəti isə o, daha çox mülayimlik, açıqlıq və novatorluq nümayiş etdirdiyi dövrdə kəsb etmişdir.

Bu gün uğurlu dini-elmi məktəblər aşağıdakı xüsusiyyətlərinə görə qiymətləndirilirlər:

1 .İslam elm-maarifinin bütün sahələrinə diqqət yetirmək, bu sahələrin hər birində yorulmadan araşdırma aparmaq və davamlı sə`y göstərmək;

2. Günün tələbinə uyğun və elmi inkişaf, novatorluq xüsusiyyətlərilə dərin düşüncə və qiymətli İslam mirası ilə əlaqəsinin qorunub saxlanılmasını özündə birləşdirəcək şəkildə tədris və dərsliklərin hazırlanma metodlarının mütəmadi olaraq yenidən nəzərdən keçirilməsi;

3. Günümüzün problemləri ilə tanışlıq və Qur`anın elmi prinsiplərinə, möhkəm əqli əsaslara istinad etməklə şübhə və yeni yaranan ehtiyaclara zəmanənin tələbi ilə səsləşən və hətta onu da qabaqlayacaq bir səviyyədə cavab vermək məs`uliyyətini öhdəsinə götürmək.

Belə bir şəraitdə, ölkə xaricində Dini-Elmi Müəssisələr Təşkilatı görkəmli tədqiqatçı və alimlərin əsərlərindən faydalanmaqla hazırladığı və təhsil, tədris metodları, dərsliklərin işlənməsini əhatə edən yeni təhsil planında aşağıdakı məqamları nəzərə almışdır:

a.) Hər bir dərs saatı üçün nəzərdə tutulan proqrama əsasən hər bir dərsin təhsil məqamlarına riayət olunması;

b.) Tədris pillələrinin hər birində tələbələrin elmi səviyyəsinin gözlənilməsi;

s.) Bir semestrin dərslikləri arasında bağlılıq və mütənasibliyin gözlənilməsi, materialların keçilməsində yüklənmə və səthilikdən çəkinmək;

d.) Dərsliklərin hazırlanma prinsiplərinə riayət etməli.

 

BİRİNCİ DƏRS

 

DİN

Din nədir?

Dinin əsas dayaqları nədən ibarətdir?

 

“Din” kəlməsinin müxtəlif mə’naları vardır. Onlardan: “cəza”, “itaət”, “adət”, “hökm”, “bağlılıq”, “qəhr və qələbə” və s. qeyd etmək olar. Amma, bu sözün ən mühüm və ümdə mə’nası “İtaət və əmrə tabe olmaqdır”. Əlbəttə, dinin “bağlılıq” mə’nasında olmasını da nəzərdən qaçırmaq olmaz. Bütün bu mə’nalara diqqət yetirməklə din anlamını belə tə’rif etmək olar:

1. Varlığın mənşəyinə itaət üçün insan həyatını nizama salan qanun və hökmlər toplusuna din deyilir.

Yuxarıdakı tə`rifi daha da dəqiqləşdirmək üçün dini belə də tə’rif etmək olar:

2. Din - varlığın mənşəyinə əqidə yolunda insanın rəftar və əməllərində qəbul etdiyi bir bağlılıqdır.

Bu iki tə’rifə əsasən dinin iki mühüm və əsas kökü olacaqdır:

1.Varlığın mənşəyinə əqidə;

2.Bu əqidədən doğan tələblərə əməl etmək.

İnsanların, varlığın mənşəyi haqda olan baxışları müxtəlif olduğundan, onların dinə olan münasibətləri də bir-birindən fərqlidir. Ayrı-ayrı şəxslər və ya cəmiyyətlər arasındakı dini ixtilafların da kökü məhz budur.

Mərhum Əllamə Təbatəbai din haqda belə deyir: “-Qur’an nöqteyi-nəzərindən, xalq arasında mövcud olan ictimai adət və ən`ənələrə din deyilir. Bu ictimai adət-ən`ənələr də öz növbəsində fitri və haqq dinə və bir də təhrif olunmuş və qeyri-fitri dinə bölünür.”

Digər bir cəhətdən də, ilahi dinlər ayrı-ayrı fərdlərin və cəmiyyətin islahı, təkamülü, nicat və xoşbəxtliyi üçün göndərilmişdir. Ona görə də dinin mahiyyətini başqa bir ifadə ilə belə izah edirlər: “ - Din, Allah-Təala tərəfindən bəşəriyyətin xoşbəxtliyə çatmasından ötrü haqq peyğəmbərlərə nazil olan hökmlər və göstərişlər toplusudur. Ona görə bu əmrlərə və qayda-qanunlara tabe olmağı lazım bilmişdir ki, insanlar bunlara tabe olmaqla Allahın və`d və zəmanət verdiyi səadətə çatsınlar.”

Bə’zi alimlər və tədqiqatçılar isə din haqqında belə demişlər: “ - Din elə bir ilahi quruluşdur ki, ağıl və təfəkkür sahiblərini öz iradə və ixtiyarı ilə dünyada xeyirə və axirətdə isə səadətə tərəf sövq etdirir və onları düzgün yola istiqamətləndirir.”

Qərb alimləri də din haqqında müxtəlif mülahizələr irəli sürmüşlər. Onlardan bə’ziləri deyirlər: “ - Din, yaranmışların yaradan qarşısındakı, insanın Allah, cəmiyyət və özü qarşısındakı vəzifələr toplusudur”. Yaxud, - “Din insanların öz vacib və zəruri vəzifələrini ilahi əmrlərin nəzərə alınması əsasında olduğunu dərk etmələrinə deyilir.”

Başqa bir tə`rifdə deyilir: “ - Din, həmin ibadətdir. İbadət iki məqulədən, iki ünsürdən ibarət bir əməldir.”

1.İbadət insan ağlının qəbul və təsdiq etdiyi bir əməldir. İnsan onun vasitəsilə yenilməz bir qüvvənin varlığını qəbul edir;

2.İbadət məhəbbətlə yoğrulan içəridən gələn bir əməldir. İnsan onun vasitəsilə yenilməz bir qüvvənin eşq-məhəbbətinə doğru yüksəlir.

Dinə verilən bütün bu tə’riflərin hamısında müəyyən iradlar və çatışmazlıqlar tapmaq olar. Tə’rif və izahların müştərək nöqtəsi budur ki, onların hamısı səmavi vəhyə, mütləq vücud sahibinin (yə’ni Pərvərdigarın) varlığına inama əsaslanır. Ona görə də belə tə’rifləri yalnız ilahi dinlərə aid etmək olar. Halbuki, bəşəri əqidələrin arasında qeyri-İlahi dinlər də mövcuddur. Kor- təbii surətdə yaranaraq təkcə insan ağlına əsaslanan, yaxud xəyal və gümanlardan yaranan xurafat dinlər və ümumiyyətlə bütlərə, ulduzlara, mələklərə və s. əsaslanan dinlər də vardır. Bunları nəzərə alsaq, belə dinlər yuxarıdakı tə’rifdən kənarda qalacaq. Halbuki, Qur’an nöqteyi-nəzərindən bu kimi düzgün olmayan əqidələr də “din” adlandırılmışdır. Ali-İmran surəsinin 85-ci ayəsində oxuyuruq: “ - Hər kim İslamdan başqa bir din ardınca gedərsə, heç vaxt ondan qəbul olunmaz.”

Bundan əlavə, “Kafirun” surəsinin 5-ci ayəsində buyurulur: “ - Sizin öz dininiz və mənim də öz dinim vardır.”

Yuxarıda qeyd olunan bu çatışmazlığlar, bə’zi dinşünas alimlərin dinin tə’rifini genişləndirməsinə səbəb olmuşdur. Onlar dinin tə’rifində yazırlar: “ - Din, insanların mütləq azadlığına və özbaşınalıqlarına mane olan çəkinmələr və pəhrizlər toplusuna deyilir.”

Başqa bir tə’rifdə deyilir: “ - Din, insanların müqəddəs hadisə və varlıqlarla bağlı olan əməl və e’tiqadlarından ibarətdir ki, onlar bir-biri ilə sıx əlaqədədir.”

Yuxarıdakı iki tə’rifdə mütləq vücud və varlıq sahibindən danışılmır. Bu kimi izahları qəbul edənlər, əslində qeyri-İlahi dinləri də dinin tə’rifinə daxil etmək istəmişlər. Lakin bu mövzuda başqa bir məsələyə də diqqət yetirmək lazımdır. Dinlər tarixi barədə nəzəriyyə irəli sürən tarixçilər yekdilliklə bu qənaətə gəliblər ki, bəşər tarixində formalaşan bütün cəmiyyətlərdə daimi olaraq, insan həyatının əvvəli və sonu, varlığın və yaradılışın səbəbləri haqda düşünüblər. Bu barədə onlar müəyyən fikirlər irəli sürmüş və ona e`tiqad bəsləmişlər; düzgün və ya səhv, haqq və ya batil, ağıl və məntiqə uyğun və ya xurafi olmasından asılı olmayaraq, onları qəbul etmişlər. Başqa sözlə desək, xurafi dinlərin meydana gəlməsi insanların özü barəsindəki suallara necə cavab tapmalarından asılı olub. İnsanlar daim “ - Haradan gəlmişəm?”, “ - Nə üçün gəlmişəm?”, “ - Hara gedirəm?” və bu kimi digər suallara cavab tapmağa çalışıb. İlahi və xurafi olmasından asılı olmayaraq, demək olar ki, bütün dinlər varlığın nizam və quruluşu barədə müxtəlif cür düşünüb müəyyən nəzəriyyələr irəli sürüblər. Onların arasında nəzərə çarpan fərq, yalnız bu fikirlərin məntiq və əql və ya xurafat və mövhumat əsasında olmasındadır. Gələcək dərslərdə öyrənəcəyik ki, “Buddizm”, “Caynizm” və “Konfisiyus” əqidələrində varlığın yaradanına e’tiqadın olmasını təsəvvür etmək səhv və qəbulolunmazdır. Buradan mə`lum olur ki, varlığın mənşəyinə e`tiqad bütün dinlərin əsas özəyini təşkil edir. Diqqət olunmalı başqa bir əsas da “pərəstiş və ibadətin əsasları”dır ki, yuxarıdakı tə’riflərin bə’zilərində öz əksini tapmışdır.

İnsan varlıq aləminin başlanğıcını dərk etdikdən sonra başa düşür ki, onun yaradanı sonsuz qüdrət və diqqət sahibidir. İstər-istəməz insan Onun bu əzəmət və qüdrəti qarşısında özünü zəif, gücsüz və möhtac hesab edir. Ona görə də insanda bütün qəlbi ilə əyilmə, boyun əymə, itaət hissi yaranır. Bu hisslə yanaşı insanda mütləq varlıq müqabilində ehtiyac hissi və müqəddəs bilmək, məhəbbətini izhar etmək hissi əmələ gəlir. Belə bir halətə ibadət və pərəstiş deyilir. Əslində, insan bir tərəfdən varlığın Yaradanının qəzəb və tədbirinin qorxusundan amanda qalmaq, başqa tərəfdən də Onun razılığını, lütf və mərhəmətini qazanmaq istəyir; Ondan kömək almaqla öz ehtiyaclarını tə`min etməyə çalışır. Bu iş adətən xüsusi əməl və zikrlər vasitəsilə həyata keçirilir; bu hər bir din və məzhəbdə özünə xass şəkildə, müxtəlif cür baş verir. Ona görə də hər bir dinin ibadət və mərasimləri başqa dinlərdən fərqlidir. Müəyyən bir dinə e`tiqad bəsləyən şəxsin ibadət forması onun “varlıq mənşəyini” necə tanımasını və dərk etməsini göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, dində boyun əymə və itaət yalnız varlığı idarə edən yenilməz qüvvə sahibinə tabe olmaqdan ibarət deyil. Çünki, varlıq aləmində yerin cazibə qüvvəsi kimi elə qüvvələr vardır ki, insanlar istər-istəməz onlara boyun əyir və tabe olur. Bu kimi hallara adətən ibadət deyilmir. İbadət elə bir tə’zim, itaət və boyun əyməyə deyilir ki, əvvəla o, tə`zim olunan və müqəddəs sanılan bir zat və həqiqi varliğın müqabilində olsun. Mə’lum olduğu kimi, varlıq aləmində heç bir qüvvə təkcə qorxulu və qəzəbli olduğu üçün müqəddəs sayılmır və tə’zim olunmur. İkincisi, elə bir zat və varlığı müqəddəs sayılır və tə’zim olunur ki, mütləq dərəcədə kamala və yenilməz vəsflərə malik olsun. Belə ki, o zat və qüdrət bütün varlıqlardan üstün olmalıdır ki, insan bu mütləqiyyətə görə özünü ona möhtac bilib onun müqabilində pərəstiş hissi keçirsin.

Beləliklə, mə’lum olur ki, hər hansı bir varlığı müqəddəs sanmaq və ya ona tə’zim etmək heç də həmişə sitayiş etməklə yanaşı olmur. Məsələn biz şərəf, namus, azadlıq, səxavət və s. bu kimi məfhumlara dərin hörmət və tə’zimlə yanaşır, lakin heç vaxt onlara ibadət və pərəstiş etmirik.

Üçüncüsü, elə bir zat və qüdrətə pərəstiş olunur ki, təbiət və maddi varlıqların növündən olmasın. Bu zat və varlıq hər bir şeydən yüksək olub, bütün varlıqlara hakim olmalıdır; bütün yaranmışlarda dəyişiklik etmək qüdrətinə malik olub, mə’nəvi və maddi ehtiyaclarımızı ödəyə bilməlidir.

Nəhayət, bu ulu və müqəddəs Zat bütün varlıq aləminin tədbirini öz üzərinə götürməlidir; varlıqlardan və mövcudatdan ayrı olmamalı, bəşəriyyətlə, bütün yaranmışlarla dərin və qırılmaz tellərlə bağlanmalıdır; onların bütün sirlərini və ehtiyaclarını bilməlidir, dərd-qəmindən və istəklərindən xəbərdar olmalıdır. O, hər bir dində mövcud olan - xüsusi şərtlərə riayət olunduqda onları istəklərinə çatdırmalıdır. Beləliklə, aydın olur ki, dində boyun əymə və tə`zim hissi əslində varlıq aləminin mənşəyi olan mə`bud kimi pərəstiş və ibadət olunan yenilməz qüvvət və qüdrət sahibini müqəddəs sayıb ona tə`zim etməkdən ibarətdir. Burada belə bir sual qarşıya çıxa bilər. Bu qayda-qanunlar bütün ilahi və qeyri-ilahi dinlərə də aiddirmi?

Mə’lum olduğu kimi, bir çox ibtidai-xurafi dinlərdə daş, ağac, çay, dəniz, ulduz, quşlar və bu kimi digər şeylər müqəddəs sayılır və insanlar onlara pərəstiş edirdilər. Amma yuxarıda sadaladığımız xüsusiyyətlərin heç biri onlarda yoxdur.

Bu sualın cavabında demək lazımdır ki, belə ibtidai dinlərin ardıcıllarının fikirlərini, düşüncə tərzlərini tədqiq etdikdə mə`lum olur ki, bizim “totem” və ya “büt” adlandırdıqlarımızın heç birinə onlar heç vaxt müstəqil bir rəbb və mə’bud inancı ilə ibadət etməyiblər. Yə’ni, heç də ibtidai insanlar daş, ağac və s. şeylərə, onların həyatında və işlərində hansısa bir ehtiyaclarını ödəyə biləcək bir tərzdə əqidə bəsləməyiblər. Onlar öz səhv e’tiqadlarına görə bütün bunları uca və yenilməz qüdrətin feyz və rəhmət vasitəsi hesab edirdilər; güman edirlərmiş ki, bu əşyaları müqəddəsləşdirməklə və onlara tə’zim etməklə həqiqi rəbbi özlərindən razı salar və yaxud onların vasitəsilə öz hacət və istəklərinə çatarlar. Onlar bu “totem” və “büt”ləri e`tiqad bəslədikləri həqiqi mə’budun xüsusiyyətlənin təcəllisi kimi düşünürdülər.

Qur’ani-Kərimdə bütpərəstlərin məntiqi və onların bütləri müqəddəsləşdirmələrinin səbəbi barəsində belə oxuyuruq: “(Bütpərəstlər)dedilər:“ - Biz bunlara (bütlərə) yalnız Allaha yaxın olmaqdan ötrü pərəstiş edirik”. Bu izahla əvvəldə dediklərimizi belə tamamlayırıq. Dinin iki əsas dayağı vardır:

1. Varlıq aləminin sahibinə e’tiqad - yə`ni öz yenilməz qüvvət və qüdrəti ilə varlıq aləmini idarə edənə e`tiqad.

2. Bu e’tiqaddan doğan tələblərə əməl etmək və onun mütləq varlıq sahibinə mə’bud, rəbb adı ilə tə’zim və pərəstiş etmək - bu yolla onun razılığını qazanıb, maddi-mə’nəvi ehtiyaclarımızı təmin etmək.

 

SUALLAR

 

1. “Dinin” lüğəvi mə’nası nədir?

2. “Dinin” terminoloji mə’nası nədir?

3. “Dinin” əsas kökləri hansılardır?

4. Bütün dinlərdə Allaha e’tiqad inancı vardırmı?

5. Bütün dinlərdə pərəstiş və ibadət ayini vardırmı?

İKİNCİ DƏRS

 

DİNƏ MEYLİN SƏBƏB VƏ MOTİVLƏRİ (1)


Date: 2015-12-11; view: 1020


<== previous page | next page ==>
Internet Safety Case Study 3 (safe and sane social networking) | Nsanların dinə yönəlməsində cəhalət, qorxu və ictimai-əxlaqi ehtiyaclar nə kimi tə`sir göstərmişdir?
doclecture.net - lectures - 2014-2024 year. Copyright infringement or personal data (0.017 sec.)