Twórczość Wisławy Szymborskiej i Czesława Miłosza – laureatów Nagrody Nobla

Szymborska uchodzi za jedną z najwybitniejszych (obok Herberta i Miłosza) postaci w parnasie polskich poetów. Szczególna wartość jej poezji została podkreślona przez przyznanie jej w 1996 r. Nagrody Nobla. Czym charakteryzuje się poezja naszej noblistki?

Wiersze Szymborskiej uchodzą za proste, ale jednocześnie przesiąknięte głębokim intelektualizmem. Poetka nie sili się na górnolotny język, nawiązuje bezpośredni kontakt z czytelnikiem. Jednocześnie porusza jednak sprawy ważne, filozoficzne, refleksje związane z egzystencją człowieka i jego miejscem w świecie – ukazane z perspektywy biologicznej historycznej, politycznej. Szymborska nie opowiada się za żadną ideologią czy systemem filozoficznym, ale w konkretach życia codziennego szuka „wielkich myśli”, zadając poważne pytania.

Charakterystyczny dla wierszy poetki jest swoisty kontrast – z jednej strony skupienie uwagi na szczególe, na jakimś elemencie rzeczywistości (przedmiot, osobiste wyznanie, żart językowy itd.), a z drugiej – podkreślenie jakiegoś wymiaru ogólnoludzkiego, ogólnofilozoficznego.

Szymborska dość często posługuje się liryką maski, gdzie podmiotami są zwierzęta czy przedmioty (np. cebula, kot, kamień). Świadczy to o specyficznym podejściu Szymborskiej do świata ludzi jako jednego ze „światów możliwych”. Szymborska uważa, że człowiek nie powinien pysznić się jako ten „jedyny rozumny” gatunek, ale szanować całą rzeczywistość z jej różnorodnością.

Charakterystyczną postawą podmiotu lirycznego wierszy noblistki jest postawa zadziwienia się światem, zadawania naiwnych, prostych pytań, poruszania spraw, które wydają się już dawno rozpatrzone. W ten sposób autorka dąży do reinterpretacji świata, który wydaje się nam tak dobrze znany, a w jej wierszach jawi się jako tajemniczy, nigdy do końca niezgłębiony i ciekawy.

Warstwa językowa tych wierszy jest bardzo bogata. Najczęściej wykorzystywana jest w nich ironia jako fundament postawy poznawczej, którego podstawą jest sceptycyzm wobec świata. Autorka często posługuje się kontrastami, paradoksami, wykorzystuje potencjał drzemiący w języku, stosując przeróżne gry językowe, podkreślając wieloznaczności, stosując poetykę przemilczenia.

Twórczość Miłosza zdwudziestolecia międzywojennego (należą tu„Poemat o czasie zastygłym” i „Trzy zimy”) określana mianem drugiej awangardy często jest opisywana w kategoriach katastrofizmu. Są to wizyjne wiersze, w których poeta odmalowuje w perspektywie kosmicznej mającą nadejść apokalipsę. Miłosz sięga często po metaforykę ognia, popiołu i dymu pogorzelisk. Wiersze te przesiąknięte są nastrojem trwogi.

Nie należy jednak, interpretując tę wczesną poezję naszego noblisty, ograniczać się do poetyki katastrofizmu. Obrazowanie wierszy Miłosza lawiruje między antynomiami: wizją Arkadii a przeczuciem Apokalipsy. Świadomość zbliżającej się katastrofy powoduje nie tylko strach, ale także przyjęcie postawy stoickiej, heroicznej.

Kolejny tom Miłosza, „Ocalenie” (1945), powstał w kontekście doświadczeń II wojny światowej. Poezja jest w nim przedstawiona jako „wybawczy cel” – nie „wspólnictwo urzędowych kłamstw” i nie „czytanka z panieńskiego pokoju”. Ma ona przynosić poznanie i oczyszczenie. Do najbardziej znanych wierszy tomu należy wiersz„Walc”. Zderzają się w nim dwa światy: dawny, pełen urody i beztroski oraz współczesna rzeczywistość wojenna, z udręką i niewolniczym poniżeniem.

W tomie znajdziemy także liczne wiersze, w których Miłosz oddaje hołd walczącym, podkreśla ich heroizm w walce o wolność. Do takich wierszy należą np.: „W Warszawie”, „Miasto”, „Przedmieście”, „Biedny chrześcijanin patrzy na getto”, najbardziej znane „Campo di Fiori”. Do innych znanych utworów tomu należą:„Świat: poema naiwne”, „Głosy biednych ludzi”, „Wiara”, „Nadzieja”, „Miłość”.

Późniejszy etap twórczości Miłosza to poezja gniewna i demaskatorska. Charakterystyczne dla tego etapu są utwory, które weszły w skład tomu „Światło dzienne” (1953): „Traktat moralny” i „Który skrzywdziłeś człowieka prostego”. Pierwszy z nich łączy ironię, sarkazm, a nawet żart z przesłaniem moralnym. W drugim słychać ostry ton oburzenia.

Wiersze wchodzące w skład późniejszych tomów poetyckich Miłosza („Traktat poetycki”, „Król Popiel i inne wiersze”, „Gucio zaczarowany”, „Miasto bez imienia”, „Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada”) są bardziej zwięzłe, poddane swoistemu rygorowi formalnemu. W wymienionych tomach pojawia się motyw Wilna, mowy ojczystej, historii konfrontowanej z teraźniejszością.

Ostatnie tomy, wydawane w latach 80. i 90. („Hymn o perle”, „Nieobjęta Ziemia”, „Kroniki”, „Dalsze okolice”, „Na brzegu rzeki”) także są poświęcone tej tematyce.

Trudno jest opisać język poetycki Miłosza – poeta w ciągu 70 lat aktywności twórczej przeszedł szereg przemian. Można jednak wyodrębnić pewne niezmienne cechy charakterystycznej tej poezji:

1.Mimesis. Miłosz dąży do wiernego odwzorowania rzeczywistości. Słowo nie jest dla poety celem samym w sobie, ma służyć jako materiał do opisu świata.

2.Głębokie zanurzenie w tradycji. U Miłosza bardzo ważny jest kontekst historyczny, kulturowy. W swojej poezji artysta chce odnieść się do doświadczeń ludzkich, do doświadczeń ludzkiej cywilizacji. Nie uważa on, że słowo powinno być (jak u Przybosia) czymś niezależnym, celem samym w sobie, bez otoczki tradycji. Dlatego w poezji Miłosza często odnajdujemy głęboko zakorzenione w kulturze słowa-klucze.

3.Wielogłosowość (polifonia) i dialog. Podmiot liryczny wierszy Miłosza nie jest moralistą, obwieszczającym światu prawdy objawione – raczej słucha różnych głosów i stara się je przekazywać. Miłosz jest na wskroś dialogiczny. Owa dialogowość przejawia się w różny sposób: np. poprzez zastosowanie scen dramatycznych, bezpośrednie zwroty do adresata (uznanie go za pełnoprawnego uczestnika dialogu), przyjmowanie przez podmiot liryczny masek, różnych wcieleń.

4.Ironia. Miłosz nie lubi mowy wprost, często korzysta z ironii. Tak pisze o tym środku artystycznym w „Liście półprywatnym o poezji”:

5.Klasyczne środki wyrazu. W poezji Miłosza dominuje intelektualizm, precyzja języka, jasność, dokładność opisu. Są to wszystko cechy charakterystyczne dla klasycyzmu. Określenie jednak Miłosza klasycystą byłoby na wyrost – wielu badaczy widzi w jego poezji także związki z romantyzmem.

6.Obrazowa konkretność. Poezja Miłosza skupia się na szczególe, detalu, jakimś elemencie rzeczywistości. Artysta jest zafascynowany światem, który widzi. Odnosi się z pogardą do zbytniego szafowania metaforami. Dlatego jego poezja jest niesłychanie plastyczna.

Date: 2016-01-14; view: 714