I okres filozofii starożytnej

TALES

Tales stał na czele jońskich filozofów przyrody, którzy później rozszerzyli jego poglądy.

Żył na przełomie VII i VI wieku, był osobą wszechstronną: kupcem, politykiem, inżynierem, podróżnikiem, filozofem.

Posiadał niezwykłe umiejętności – potrafił zmierzyć wysokość piramid, odległość statków na morzu, obliczył także datę zaćmienia słońca. Nie można jednak nazwać go naukowcem – ponieważ sposobu, w jaki to robił, nie potrafił wyjaśnić, nie znał przyczyny, posiadał tylko umiejętność – był technikiem.

Tales był filozofem fizjologiem (tzn przedmiotem jego badań była przyroda) a przede wszystkim pochodzenie świata (kosmologia). Pytanie o arche było zasadnicze.

Nie pytał jednak kto świat stworzył, tylko jakim świat był na początku.

Uważał on, że wszystko pochodzi z wody (hydro), wszystko też się w wodę obróci, wszystko się składa z wody. Ta filozofia była zupełnie archaiczna, stojąca na pograniczu mitologii. Swoją rację oparł na obserwacji zjawisk: wszystko żyje wilgocią, martwe wysycha, woda jest życiodajna… Tales więc był empirykiem, sensualistą.

Drugim pytaniem jakie zadawał sobie Tales była materia. Było to myślenie bardzo ograniczone, nie znano pojęcia materii, kształtu, siły.

Tales uważał, że zasadniczą właściwością materii jest poruszanie się. Nie przychodziło mu do głowy, że materia może być poruszana z zewnątrz. Zdolność zaś poruszania się pojmowali animistycznie, jako objaw życia i duszy – „wszystko jest ożywione, jak to widać w bursztynie i magnesie”.

Ten pogląd był charakterystyczny dla pierwszych greckich filozofów, dzięki czemu zyskali przydomek hilozoistów (czyli tych, którzy życie pojmowali za nieodłączne od materii).

Tales nie zajmował się w ogóle sprawami duchowymi.

ANAKSYMANDER

Był uczniem Talesa, pochodził także z Miletu. Miał napisać pierwsze dzieło filozoficzne O przyrodzie. Był najświetniejszym umysłem ówczesnej filozofii, w znaczny sposób zmodyfikował poglądy Talesa.

Anaksymander jako pierwszy zaczął uzywać terminu „początek” (arche). Miał on inne znaczenie niż u Talesa – który uważał, że pierwotne rzeczy zniknęły, bo zmieniły materię – uważał mianowicie, że skoro materia była, to jest i będzie. Dla niego arche to nie tylko początek, ale zasada rzeczy.

Zmienił on też znaczenie wyrazu natura (co oznaczało coś, co ulega zmianie) w coś, co właśnie zmianie nie ulega. Zmienne zjawiska posiadają stałą naturę. Natura to więc prawo, ogólna zasada, która rządzi zjawiskami przyrody. Zjawiska są dostępne zmysłom, a naturę trzeba odkryc, poszukiwać. Zjawiska są różnorodne i przypadkowe, a natura jedna i konieczna. Natura jest więc czymś niezależnym od człowieka, koniecznością i największym pięknem.

Anaksymander szukając zasady, początku wyszedł dalej niż poza doświadczenie i obserwacje – posłużył się dedukcją. Na początku umieścił bezkres (apeiron). Właściwością tej materii była jej bezgraniczność, nie dało się jednak jej określić jakościowo – w bezkresie bowiem wszystko jest zmieszane. Z bezkresu wszystko powstaje, istniał on zawsze i istnieje nadal. Zasada musi być bezgraniczna – bo w przeciwnym razie wyczerpałabym się.

Anaksymander wyobrażał sobie powstawanie przyrody poprzez wyłanianie się przeciwieństw. Tzn: w pierwotnym bezkresie istniały wszelkie przeciwieństwa, w przyrodzie zaś są już one oddzielone. Zatem oddzieliły się w procesie powstawania przyrody, który polega na wyłanianiu się przeciwieństw. Ten proces powoduje wieczny RUCH.

Anaksymander też podaje teorię powstania kosmosu, jego układu. Jest to pierwsza naukowa teoria, nieopierająca się na mitologii.

Jest on racjonalistą.

ANAKSYMENES

Uczeń Anaksymandra. Zachował zasadniczy kształt filozofii anaksymandra: że świat jest bezkresny i ruch jest wieczny. On utożsamił zaś bezkres z powietrzem (analogicznie jak u Talesa woda). Powietrze dlatego, bo ze wszystkich materii zdaje się być ilościowo nieskończone i wydaje się, że wypełnia bezkres. Także dusza nie jest w swej naturze różna od powietrza: jeśli wiec dusza utrzymuje ciało przy życiu, to powietrze utrzymuje ciało przy życiu. Zgadza się to z obowiązującym hilozoistycznym sposobem myślenia.

Wszystkie przedmioty zbudowane są z powietrza – a powstają poprzez jego zagęszczanie i rozrzedzanie się. Przyczyną zmian „skupienia” powietrza był ruch oraz temperatura.

Zastosował swoją teorię także do wyjaśnienia zjawisk meteorologicznych.

HERAKLIT

Pochodził z Efezu, napisał dzieło traktujące o kosmologii, polityce i teologii. Rozszerzył zatem w porównaniu z filozofami przyrody zakres badań. Był pierwszym z filozofów, który prowadził polemikę z innymi.

Zwany filozofem ciemnym (bo pisał trudno), czerpał z niego Hegl, Karol Marks. Filozofię przejęli od niego stoicy.

Jako arche uznał ogień, jego przemiana odbywa się na drodze „w dół” i „w górę”.

Za własność przyrody uznał jej ZMIENNOŚĆ. „Jedyne co jest niezmienne, to zmiana.”

Wszystko płynie, nic nie trwa. „Niepodobna ni razu wejść do tej samej rzeki”. Natura jest ciągłą śmiercią i ciągłym rodzeniem się. Nie możemy powiedzieć, ze istniejemy, bo „jesteśmy i nie jesteśmy zarazem”. Prawdą jest tylko to, że się zmieniamy.

- prawo tożsamości A≡A

- ⌐(A i ⌐A) nie może coś być i nie być zarazem w tym samym czasie i pod tym samym względem

* wariabilizm, heraklityzm – teoria powszechnej zmienności

Przekonanie o zmienności, zrodziło teorię, że nic nie posiada własności stałych, tylko przechodzi z przeciwieństwa w przeciwieństwo: z czuwania w sen, z młodości w starość…

W nieustannym przepływie rzeczy zacierają się granice między przeciwieństwami. Nie ma granic, są ciągłe przejścia: noc-dzień, młodość-starość.

Nie mówił o początku świata, uważał bowiem ze świat istniał od zawsze i przekształca się odwiecznie. „Wszechswiata nie stworzył żaden Bóg ani człowiek, lecz był on zawsze, jest i będzie żywym ogniem.”

Ogień nie jest stałym składnikiem lecz fazą wiecznej przemiany.

Koncepcja rozumności świata. (logos, rozum kosmiczny)

Miał zainteresowania humanistyczne. Skupił się na etyce (panujące wszędzie przeciwieństwa – moralność tłumu i moralność mędrca.)

Heraklit ojcem dialektyki.

KSENOFANES

Poprzednik Parmenidesa. Dożył ponad 100 lat, na starość osiadł w Elei, wiódł życie wędrownego rapsoda. Był to umysł krytyczny,

Uznał ziemię za zasadę przyrody, lecz jego głównym zainteresowaniem było bóstwo.

Wierzył, że BÓSTWO JEST JEDNO. Jeżeli zasada świata jest jedna->bóstwo też jest jedno i nie wolno mu przypisywac zmiennych właściwości. Zwalczał politeizm i antropomorfizm. Próbował także pozytywnie orzec, czym jest Bóg, z czego powstałyu zalązki teologii.

Z filozofii Jończyków wysnuł na czoło myśl o jedności. Do trj myśi nawiązał PArmenides

PARMENIDES

Urodził się w Elei i tam mieszkał, był współczesny Heraklitowi. Wg tradycji słuchał Ksenofanesa.

Doktryna przeciwna do Heraklita.

Uznał, że przeciwieństwa owszem, są zawarte w zjawiskach, ale nie tkwią w naturze samego bytu. Przeciwieństwa wykluczają się nawzajem , wiec nie są prawdziwym obrazem bytu.

Heraklit mówił, ze przyroda ciągle się zmienia – Parmenides więc, że o niczym w przyrodzie nie można powiedzieć że jest, lecz że STAJE SIĘ.

NIC NIE JEST BYTEM, CO MOŻE PRZESTAĆ NIM BYĆ.

Teoria bytu: „Tylko to co jest, istnieje. Byt jest, a niebytu nie ma.”

Byt jest ciągły (nie ma początku ani końca), wieczny, nieruchomy, niezmienny, niepodzielny, stały i jeden. Jest przeciwieństwem stawania się i mnogości. Jest to zerwanie z hilozoizmem Jończyków. „Wszelki podział i ruch prowadzi do sprzeczności.” ,

Utożsamił byt z myślą. Niebytu nie ma – bo nie możemy pomyśleć niebytu.

Mowa tu o bycie materialnym, bo nie wybiegał on myślami poza świat.

Parmenides nie zgadzał się z metodą empiryczną. Wolał dedukcję – uważał, że to prawdy można dojść tylko przez rozumowanie, nie obserwację. Zaufał tylko rozumowi i dedukcji.

ZENON Z ELEI

Byt nieruchomy, teza przeciwna do Heraklita. Doświadczenia:

• o podziale odcinka (można dzielić na 2 w nieskończoność)
• o strzale (która, pomimo, że leci, jest w pewnym punkcie zawsze bez ruchu)

ATOMIŚCI

LEUCYP (LEUKIPOS)

Twórca myśli atomistycznej, został jednak przysłonięty swoim wielkim uczniem – Demokrytem.

Jedyna zachowana myśl: „Nic nie dzieje się bez przyczyny, lecz wszystko z racji i konieczności”.

DEMOKRYT

Żył w Abderze, unikając zgiełku wielkiego miasta – Aten, gdzie działali Sofiści. Był osobą wybitną i wszechstronną, napisał wiele traktatów, traktujących o: astronomii, filozofii, gramatyce, duszy, przyrodzie, geografii… Niektóre z tych tematów opracował jako pierwszy. Z racji swojego usposobienia, zwany był „śmiejącym się filozofem”. Myślał plastycznie i konkretnie, wybierając zawsze teorię najprostszą i najnaturalniejszą. „Ojciec materializmu”

• Atomistyczna teoria materii:

Nie zgodził się na eleatowską niezgodność teorii ze zjawiskiem. Do bezsprzeczności dodał zgodność z doświadczeniem. Przez to dopiero dali podwaliny nauki, fizyki.

Materia składa się z atomów, cząstek niepodzielnych, niezmiennych (zgodne z eleatami) (ale które poruszając się wytwarzają zmienny układ świata). Teoria ta posiada 4 zasadnicze tezy:

a) cała przyroda składa się jedynie z atomów, z nich są stworzone wszystkie znajdujące się w przyrodzie ciała.

b) Atomy nie posiadają cech jakościowych, jedynie ilościowe. Własności (jedynie geometryczne) odróżniające jedyne atomy od drugich to kształt, położenie i porządek – tłumaczą one wszelkie własności ciał złożonych.

c) Powszechną własnością atomów jest ruch. Stanowi jedyną postać przemiany, jakiej podlegają atomy.

d) Atomy znajdują się i poruszają w próżni. Próżnia (przeciwnie do postulatów eleatów) istnieje. Jej istnienie tłumaczą rośnięciem przedmiotów, różnym stopniem oporu. „Naprawdę istnieją tylko atomy i próżnia.” Uznając próżnię, pojmowali materię jako nieciągłą.

Materia jest niepodzielna, podzielna jest tylko próżnia.

Nawet dusza składa się z atomów (* podlega reinkarnacji). Postrzeganie to przenikanie atomów zewnętrznych do wewnątrz. Sen i letarg są częściowym – a śmierć zupełnym zanikiem atomów (…)

• Subiektywistyczna teoria postrzeżeń

Demokryt nie znał słowa „subiektywny” zamiast tego używał „umowny”.

Uznał on, że atomy mają własności tylko matematyczne, a nie zmysłowe. Wobec czego kolory, smak, zapach.. są subiektywne. Tłumaczył to tak: białe przedmioty są złożone z gładkich atomów, szare z szorstkich itp…

Postrzeżenia nie są obrazem rzeczywistości, tylko stanem umysłu.

Rozumowanie podzielił na dwa: prawdziwe i ciemne. Prawdziwe to to, które dostarcza rozum, ciemne – zmysły. Nie odrzucał całkowicie zmysłów (jak eleaci), ale podkreślał ich niejasność.

Wysunął wiec na piedestał rozum, łącząc racjonalizm z empiryzmem.

• Program przyczynowej nauki

Przyczynowo tłumaczyli zjawiska. Przyczyny są materialne i mechaniczne, Np. przyczyną ruchu słońca, ziemi jest nacisk powietrza wypełniającego przestrzeń. Nie odwoływali się oni w ogóle do celów tylko do przyczyn. Zaprzeczali istnieniu siły rozumnej kierującej światem. Nie pytali także o pierwszą przyczynę, szukali przyczyn bliższych.

Jednolitość w traktowaniu wszystkich zjawisk – ziemia znaczy tyle co niebo, dusza tyle co ciało.

• Etyka

Najwyższym dobrem jest zadowolenie, a środkiem pozyskania go – rozum.

Zadowolenie to stan harmonii, ciszy, spokoju ducha. Osiąga się go przez umiar. Kierownikiem postępowania ma być rozum, który powinien panować nad namiętnościami.

Przeciwstawiał zmysłom rozum. „Rozkosze umysłowe mają w sobie coś nieśmiertelnego”.

Uważał, że Bogowie istnieją, składają się z atomów, które nie ulegają rozproszeniu.

PITAGOREJCZYCY

Istniały dwa odłamy pitagorejczyków: religijny i naukowy. Naukowy nie wyzbył się wartości religijnych, ale nacisk postawił na naukę – dzięki czemu przetrwał.

Mieli ścisłe zasady: „miej baczenie na swojego przyjaciela”, „nie podsycaj ognia mieczem”

Wszystkie dziedziny życia podlegały kontroli np. seks, kulinaria.

Do grupy mogli należeć zarówno mężczyźni jak i kobiety. Dzielili się na matematyków i słuchaczy.

Ich wierzenia sprowadzały się do kilku dogmatów:

* dusza istnieje oddzielnie od ciała. Istnieje psyche i soma (człowiek jest istotą psychosomatyczną)

* dusza może łączyć się z dowolnym ciałem (REINKARNACJA). Wobec czego byli wegetarianami, by „nie zjeść” żywej duszy.

* dusza jest trwalsza od ciała. Trwa nawet wtedy , gdy ciało ginie.

* ciało jest więzieniem duszy. Jest ona więziona w ciele za popełnione winy (upadek). Dusza zostanie uwolniona, gdy się oczyści. A oczyścić się może poprzez kolejne ziemskie wcielenia. Życie cielesne ma zatem swój cel – oczyszczenie duszy. Poprzez praktyki religijne (misteria)

można przyspieszyć zwolnienie duszy lub na jakiś czas dać jej ulgę.

Poglądy naukowe:

Zajmowali się przede wszystkim matematyką, „pchnęli ją na przód”. Stworzyli z geometrii naukę, podając dwa najważniejsze prawa – o sumie kątów w trójkącie oraz twierdzenie pitagorasa. Stworzyli też nowe terminy: „parabola”, „hiperbola”, „elipsa”. Zajęli się też arytmetyką – klasyfikacją liczb. Interesowali się także akustyką.

Liczba jest zasadą bytu. Z niej powstał świat i jest zasadniczym jego czynnikiem. Pitagorejczycy nie rozumieli liczby jako abstrakcji, lecz jako przestrzenną wielkość, realny kształt. Pierwszy raz za istotny czynnik wszechświata nie została uznana sama materia- lecz jej forma.

Starożytną symbolikę liczb ułożyli systematycznie.

U podstaw rzeczywistości jest monada (odpowiada jej lub punkt.)

1 – punkt

2 – prosta

3 – figura geometryczna płaska

4 – ciało przestrzenne

5 – własności ciał fizycznych

6 – życie

7 – duch

8 – miłość

9 – roztropność, sprawiedliwość

10 – doskonałość wszechświata

Przyjmowali także zasadę DUALIZMU.

Trochę sprzeczna z drugą zasadą – harmonijności świata… Przez ruch tworzy się dźwięk, więc ruch planet, gwiazd tworzy muzykę… „ symfonia świata” – której nie słyszymy tylko dlatego, że działa stale i równomiernie. à światu dali nazwę kosmos, czyli ład.

Date: 2016-01-03; view: 819