MƏQSƏDLƏR VƏ YOLLAR 7 page

5. Зun-зyo (bahar və payız salnaməsi); Bu kitab Lo əyalətindən Yin padşahlığının ilk dцvrьndən (miladdan əvvəl 722-ci il) Ay şahın hцkmranlığının 14-cь ilinə qədər (miladdan əvvəl 481-ci il) baş verən mьhьm hadisələri barəsində gьndəlik xəbərlərdir. Konfusion dəqiq mə’lumatlar verməklə səlahiyyətli hцkumətin formalaşmasını, qəddar vəzirlərin islahı ьзьn mexanizmləri gцstərir. Bьtьn bunlar qədim Зin hцkumətinin və siyasət elminin əsası sayılır.

Qeyd olunan beş kitabdan əlavə, Konfusionun əlaзı tələbələri vasitəsilə, o da Konfusionun əxlaqi şəxsiyyəti və fəlsəfəsini şərh edən başqa dцrd kitab da qələmə alınmışdır. Həmin kitablar aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Analekt; Lunyunun mьntəxabatından ibarət olan bu kitab Konfusionun və onun bə’zi şagirdlərinin sцzlərini ehtiva edir. Kitabda Konfusionun fəlsəfəsinin kцkləri və şəxsiyyəti gцzəl şəkildə bəyan olunmuşdur.

2. Tasoe, yaxud bцyьk elm kitabı; Bu kitab şərafət, alicənablıq, xьsusilə də orta məktəbdə yeni təhsilə başlayan şagirdlərə tə’lim-tərbiyə ьsullarını aşılayır.

3. Зunq-yunq, yaxud min kitabı; Bu kitab əslində Konfusionun nəvəsi Tzoso tərəfindən şərh olunmuş Liзi kitabının bir hissəsi olmuşdur. Kitabın mцvzusu dьnyadakı nizam-intizamla insanın əxlaqi vəzifələri arasında əlaqədir.

4. Mənkyus kitabı. Konfusionun fəlsəfi gцrьşlərinin izahı ьzrə miladdan əvvəl ьзьncь əsrdə yazılmış bu ilk kitab Konfusion əcdad və ardıcıllarının kəlam və sцzlərindən ibarət olmaqla nizamlı şəkildə tərtib olunmuşdur.

KONFUSİON AYİNİNİN FORMALAŞMA ZƏMİNİ

Lao tze və Konfusionun meydana gəldiyi əsr Зin tarixində gьnah və əxlaqsızlığın baş alıb getdiyi dцvr hesab olunur. Bu kimi gьnah və əxlaqi pozğunluqlar fərdi, ailə, sosial həyatda və hцkumətdə mьxtəlif səviyyələrdə yayılmışdı. Bu iki filosofun mцvcud vəziyyətdən keзirdiyi iztirablar da bu fəsadın əleyhinə mьbarizə yolu axtarmaq olmuşdur. Onlar цz tədqidat və təfəkkьrlərində səadət və qurtuluş yolunu, həmзinin insanların azğınlığa dьşməsinin səbəblərini ayırd etmək ьзьn mьəyyən mə`nada insani kamillik və yaradılışın motivlərini prinsipial şəkildə araşdırmışlar. Bununla belə, həmin filosofların tədqiqatlarının nəticəsi bir-birindən зox fərqlənən və hətta ziddiyyətdə olan iki nəzəriyyənin yaranmasına səbəb olmuşdur. Lao-tze belə fikirləşirdi ki, bu fəsad və gьnahlar insanların əməllərindən yaranır və insanların işlərinin gьnahdan, fəsaddan başqa bir nəticəsi olmur. Həyatın hər bir sahəsində insanın əməl və fəaliyyət dairəsi nə qədər genişlənərsə, cəmiyyətdə gьnah və əxlaqsızlıq da bir o qədər artar. Buna əsasən Lao-tze fəaliyyətsizlik prinsipini irəli sьrьr ki, bunun vasitəsilə bьtьn işlərin gedişatını Taonun istəyinə uyğun izah edilib əsaslandırılsın. O əslində varlıq aləmindəki bьtьn işlərin Taonun iradəsinə tabe və insan цzьnь tamamilə ona tapşırarsa, onun işləri Taonun istədiyi tərzdə olacaqdır. Buna gцrə də, onun bьtьn işləri və ehtiyacları dьzgьn və məsləhətə uyğun həll olunacaqdır. Təbiidir ki, cəmiyyətdə belə fikirlərin yayılması cəmiyyətdə durğunluğa və tənəzzьlьn başlanmasına səbəb olacaq.

Bu təfəkkьrьn əksi cəmiyyətdəki fəsadın səbəb və amillərini bə’zi əxlaq normalarından uzaq dьşməkdə gцrən Konfusion ideologiyasıdır. O da cəmiyyətin islahı ьзьn bu prinsip və me’yarların hakim olması şərtini irəli sьrərək həmin prinsipləri şərh edir. Konfusion insan cəmiyyəti və sivilizasiyasının əsaslı prinsipial olaraq Tao və təbiət mьqabilində formalaşdığına, insanın tarix boyunca gцstərmiş olduğu bьtьn fəaliyyətinin Taonun iradəsinə zidd olmasına inanmırdı. Buna gцrə də onun nəzərində insanların yaxşı əməl və rəftarları dəyərli, eyni zamanda varlıq nizam qamusu ilə uyğun sayılır. Ancaq, Konfusion əxlaq me’yarlarına zidd, səhv olan əməl və rəftarlar ьзьn islahedici mexanizmlərin işlənməsini təklif edir. O, həmin mexanizmləri aзıqlamağa зalışmışdır. Konfusionun inancına gцrə Li termini sağlam cəmiyyəti formalaşdıran mexanizm və qanunlarından ibarətdir. Cəmiyyətin idarəзiliyi, təkamьlь də Li qanununun hakim olması ilə şərtlənir və yalnız bu halda cəmiyyət Taonun istəyi əsasında hərəkət edəcəkdir. Buna əsasən cəmiyyətdə Tao iradəsinin gerзəkləşməsi Li qanunlarının icrasından asılıdır. Konfusionun bu ideologiyası insani fəaliyyət, sə`ylərə, tədbirlərə dəyər vermək deməkdir və Lao-tzenin inancına əksinə olaraq, onların inkar edilməsi kimi qiymətləndirilməməlidir.

SUAL VƏ TAPŞIRIQLAR

1.Konfusionun Budda və Tao ayinlərindən ьstьnlьyьnьn səbəbi nə olmuşdur?

2.Konfusion kimdir?

3. Taoizm və Konfusion ayininin Зin cəmiyyətindəki fəsad məsələsinə baxışlarındakı fərqlər nədən ibarətdir?

Konfusion ayininin mцvzularına diqqət yetirməklə onun əsas kitablarının adını зəkin.

İYİRMİ SƏKKİZİNCİ DƏRS

KONFUSİON AYİNİ (2)

Date: 2015-12-11; view: 712