MƏQSƏDLƏR VƏ YOLLAR 6 page

C) TAOİZMİN DİNİ YЦNLƏRİ

Taoizm dini baxımından Lao-tze və Зuvanq-tzo fəlsəfəsi ilə onların əxlaqi tцvsiyələrindən, eləcə də Taonun kimyagərlik və sehrkarlıq məqamlarının sintezindən ibarətdir. Bu əqidələr зinlilərin əcdadlarının bьtpərəstlik ayinindən, buddizm və digər ayinlərdən gцtьrьlmьş, bə’zi əlavələrlə təkmilləşmişdir.

Buddizm Зinin hər bir yerində genişləndiyi və hətta Koreya yarmadasına sirayət etdiyi II miladi əsrində taoistlər bunun qarşısını almaq və rəqabət aparmaq qərarına gəldilər. Onlar bu məqsədlə цz ata-babalarının e’tiqad normalarını – bu elə səma yolu, yaxud Tao yoludur – bərpa etməklə yanaşı digər ideoloji prinsipləri də цz ayinlərinə əlavə etdilər. Bu məsələ buddizmlə rəqabət etmək ьзьn Budda ayinlərinin cəlbediciliyin artmasına səbəb oldu. Bu zaman Lao-tzenin şəxsiyyəti Buddanın şəxsiyyəti ilə qarşı-qarşıya qoyuldu; buddistlər Buddanın ilahi məqamına inandıqları kimi, taoistlər də Lao-tzenin ilahi məqamı olduğuna inandılar. Onun ьзьn bьstlər yaratdılar, yazı və məktublarını mьrsəl səhifələr kimi qələmə verdilər, adına зoxlu mə’bədlər tikdilər. Tao rahibləri və mьrtazları o mə’bədlərdə Lao-tzenin bьstlərinə pərəstiş etməyə başladılar. Bьtьn bunlar camaatın yeni və yad din olan buddizmə yцnəlməsinə mane olmaq və цz ata-babalarının dinindən əl зəkməmələri ьзьn edilirdi. Beləliklə, taoizm Зinin rəsmi və milli dini oldu, imperatorlar da bu sahədə mьəyyən tədbirlər gцrьb gцstərişlər verdilər. O cьmlədən, Han sьlaləsindən olan imperator Həvan II əsrdə ilk dəfə olaraq və rəsmi şəkildə Lao-tzenin adına mə’bəd tikdirərək onun bьstь цnьnə hədiyyələr təqdim etdi. Bu da taoizm ayinində dini rəftar və sitayişin başlanğıcı oldu.

Ondan sonra digər ideoloji əsaslar, o cьmlədən mahayana firqəsində mцvcud olan cənnət və cəhənnəm əqidəsi Tao e’tiqadlarına əlavə edildi. Bəlkə də onlar hinduizmin ьз mə’bud, yaxud xristianlığın ьз ruhuna təqlid edərək ьзlьk mə’budlar yaratdılar. Bu mə’budlar aşağıdakılardır:

1. Ən yьksək məqam sahibi olan imperator Zəbərcədin;

2. İmperatorun yanında məqam sahibi olan Lao-tze;

3. Ruhani varlıq və səmavi ruhların başзısı olan Linqpao.

Bu ьз mə’bud “ьз pak gцvhər” adı ilə də məşhurdur.

Bu minvalla hər bir dцvrdə tao rahibləri bu dində mə’budların və mьqəddəs ruhların sayını artırmışlar. Belə ki, hal-hazırda onların sayı-hesabı yoxdur.

Onların e’tiqad bəslədikləri mə’budlardan bə’ziləri aşağıdakılardır:

Ailə ocağının mə’budu, darvazanı mьhafizə edən 12 mə’bud, şəhər mə’budu və s.

Зində kommunist hakimiyyətindən sonra aradan gцtьrьləcəyi gьman edilən taoizm ayininin fəaliyyətdə olan зoxsaylı mə’bədləri vardır və Зində onun 50 milyon nəfərə yaxın ardıcılı vardır.

SUALLAR

1. Taoizmin ən mьhim əxlaqi prinsipi nədir?

2. Taoizm ayininin əxlaqi tцvsiyələrində ziddiyyət mьşahidə olunurmu?

3.Taoizmdə sehrkarlığı yaratmaqda məqsəd nə olmuşdur?

4. Taoizm mьstəqil bir din kimi necə formalaşmışdır?

İYİRMİ YEDDİNCİ DƏRS

KONFUSİON AYİNİ

KЦKLƏRİ

İyirmi beşinci dərsin başlanğıcında qeyd etdiyimiz kimi, buddizm, konfusion və taoizm Зin əhalisinin ən mьhьm və geniş yayılmış dini inanclarından hesab olunur. Bu ьз din arasında konfusion digər iki dinlə mьqayisədə daha зox nьfuz qazana bilmişdir. Bu din Maonun kommunist hцkumətindən əvvəlki vaxtlara qədər Зinin hakim dini hesab olunurdu və onun vəfatından sonra da цz nьfuzunu və geniş arealını qoruyub saxlaya bilmişdir. Bu ayinin buddizm qarşısında ьstьnlьyьnьn səbəbi buddizmin Hindistandan Зinə nьfuz etdiyi halda Konfusionun yerli və milli din sayılmasındadır. Konfusionun taoizmə bu ayinin tərkidьnyalıq və asketik həyat tərzinə meyilli olan taoizmdən fərqli olaraq insanlara və cəmiyyətə mьsbət yanaşmasına gцrə qələbə зalıb ьstьnlьk əldə etmişdir. Bu ayində hər bir şəxs цz cəmiyyətini puзluq və fəsad girdabında gцrməsinə baxmayaraq, nəinki onu tərk etmir, hətta islah etmək ьзьn hərəkətə keзir və insanlara yol gцstərir. Konfusion əsas e`tibarı ilə ictimai islahatlara зalışır. Onu əvəz edə biləcək ideoloji və əxlaqi prinsip irəli sьrmьr; əksinə insanların ən`ənəvi e’tiqadı ьzərində dayanır. Bu amil konfusionun taoizm qarşısında ьstьnlьk qazanmasının əsas səbəbi olmuşdur. Konfusion tə’limləri Зin cəmiyyəti və insanlarının mədəniyyət, inanc və qanuni prinsiplərinin əsas mahiyyətinin inanclarını təşkil edir.

KONFUSİON BARƏSİNDƏ

Əsl adı Konq-зiyu olan Konfusion miladdan əvvəl 551-ci ildə Lo (hazırkı Şantung) əyalətində dьnyaya gəlmişdir. Ьз yaşında atasını itirdiyindən anasına kцmək etmək ьзьn uşaq зağlarından işləməyə məcbur olur. O, təhsildən də uzaqlaşmamış və bцyьk mьvəffəqiyyətlər əldə etmişdir. 22 yaşında mьəllimlik sənətini seзmiş, цz evini məktəbə зevirmiş və orada şagird hazırlamağa başlamışdır. Bu məktəb get-gedə genişlənmiş və Konfusion ьз min şagird hazırlaya bilmişdir. Şagirdləri onu Konq-fotze (yə’ni mьəllim Konq) adlandırırdılar. Həmin dцvrlərdə Konfusion Lo əyalətində məhkəmə sədri tə’yin olunur və vergi yığımı ona tapşırılır. Gцzəl idarəзiliyinə, sədaqətinə və dьz işlədiyinə gцrə hər dəfə vəzifədə yьksəlmiş, nəticədə Lo hцkumətində vəzir tə`yin olunmuş, sonra baş vəzir olmuşdur. Gцzəl rəhbərliyi və bacarığı rəqiblərinin paxıllığına səbəb olduğundan, onu цz vəzifəsindən istefa verməyə məcbur etmişdilər.

Bir mьddətdən sonra цz gцrkəmli şagirdlərindən bir neзəsi ilə rəsmi iş axtarmaq ьзьn Lo əyalətindən зıxır və 13 il Зinin digər şəhər və əyalətlərinə səfər edir. Amma hər yerdə ona mənfi cavab verilirdi. Qəbul edilməməsinin səbəbi onun qəbul etdiyi və əxlaqi me`yarlara riayətə əsaslanan idarəзilik və hakimiyyət prinsipinin hцkmranların xoşuna gəlməməsi idi. Hətta Kuvanq şəhərində şьbhəli bilinərək bir mьddət həbsdə saxlanılır. Nəhayət miladdan əvvəl 484-cь ildə Lo hцkumətində bцyьk rьtbə sahibi olan şagirdi hцrmətlə ondan doğma vətəninə qayıtmasını istəyir. Bu zaman Konfusion 60 yaşına зatmışdı. Buna gцrə də hər bir vəzifə və mənsəbdən imtina edir və цmrьnьn miladdan əvvəl 479-cu ilə qədər qalan hissəsini цz fəlsəfəsinin əxlaq və ideoloji əsaslarını toplayıb kitab halına salır.

KONFUSİON AYİNİNİN ƏSAS MƏNBƏLƏRİ

Konfusionun цmrьnьn axırlarında yazıb topladığı başlıca əsərləri beş kitabdan ibarətdir və onlar bu ayinin əsas mənbələrindən hesab olunur. Bu beş kitab aşağıdakılardır:

1. Şuзinq (tarix kitabı); Bu kitab qədim Зinin sьlalələri haqda mə`lumatları əhatə edir. Konfusion bu mə`lumatlarda hakimiyyətdə olmuş sьlalərinin yaranma və sьqut etmə səbəblərini цz şagirdlərinə izah, onları bu sahədəki həqiqətlərdən hali etmişdir. Bu kitab Зinin, miladdan əvvəl 24-cь əsrdən 8-ci əsrə qədər davam edən hakimiyyət sьlalələrinin sənədlərinə şamil edilir. Hal-hazırda bu sənədlərdən yalnız 28-i qalmışdır.

2. Şiзinq (şe`r kitabı); Konfusion bu kitabda həmin dцvrdə camaat arasında yayılan ьз min şe’rdən 305-ni seзərək onları цz tə’limlərinin əsasına зevirmişdir. Onun tə’limlərinin зoxunda bu şe’rlərdən istifadə olunmuşdur. Konfusion bu şe’rləri 4 qrupa bцlьb təsnif etmişdir:

A. Qadınla kişinin əlaqələri barəsində olan şe’rlər;

B. Xalq bayramları ilə əlaqədar nəğmələr;

C. Dцvlət bayramları ьзьn nəğmələr;

D. Qurbanlıq mərasimləri və mə’bədlərdəki dini ayinlərin icrası zamanı oxunan dini nəğmələr.

3. Liзi (ayinlər, yaxud şe`rlər kitabı); Bu kitab qədim Зin imperator sьlalələrinin və əhalisinin ictimai rəftar və davranışlarını bəyan edir.

4. İзing (dəyişikliklər kitabı); Bu kitabın mьhtəvasını xəyali fəlsəfi dəstgahlar təşkil edir. Bə`zi din tədqiqatзıları onu falзılıq və qeybdən xəbər vermə sistemi adlandırmışlar. Bu sistem ьз ədəd səkkizlik xətt ьzərində qurulub. Bu ьз xəttin hər biri də bir bьtцv, dьz xəttdən və bir də qırıq-qırıq xəttdən ibarət olmaqla bu iki xəttdən biri təkrarlanır. Bu xəyali-ideoloji sistemdə dьz xətt yanq (erkək qьvvəsi), qırıq-qırıq xətt yinin (dişi qьvvəsinin) gцstəricisidir. Həmin iki qьvvə bьtьn təbiət aləmini yaratmışdır və təbiətin bьtьn simvolları iki-iki, yaxud yanq və yinə aid edilir. Gцylər və yerlər, ay və ulduz, işıqlıq və qaranlıq, həyat və цlьm kimi təzahьrlər də belələrindəndir.

Date: 2015-12-11; view: 714