Dinə yцnəlmənin əsas amilləri hansılardır? 1 page

Marksizm nəzəriyyəsinin din barəsində olan mцvqeyi belədir ki, din xalq kьtlələri ьзьn bir nцv tiryək və narkotikdır.

Marksizmin dinə yцnəlmə haqda sцylədiyi nəzəriyyəyə bir neзə irad tutulmuşdur. O cьmlədən:

1. Əgər dinin iqtisadi maraqlarla bağlı olduğunu qəbul etsək, hasil olan ən bцyьk nəticə bu olacaq ki, varlı sinif yoxsul təbəqə ьzərində olan istismarзılıq siyasətlərini mцhkəmləndirmək ьзьn din və imandan sui-istifadə etmişlər. Bu o demək deyil ki, dini hakim sinif icad etmişdir. Konfursun sцzlərində də dinin xalq kьtlələrinin arasından qalxdığı gцstərilir. Buna əsasən də yalnız belə iddia oluna bilər ki, din iqtisadi amillər deyil, başqa səbəblər əsasında xalq arasında meydana gəlmişdir. Amma hakim sinif aldatmaq və təhrif etməklə bu dini e`tiqadlardan цz mənafeyini qorumaq, cəmiyyətin aşağı təbəqələri ьzərində olan hakimiyyətlərini davam etdirmək ьзьn sui-istifadə etmişlər. Əlbəttə, bu sцzdə mьəyyən mə`nada həqiqət vardır; unutmaq olmaz ki, tarix boyu dəfələrlə hakim siniflər dindən цz hakimiyyət və istismarзı siyasətlərini qьvvətləndirmək ьзьn bir vasitə kimi faydalanmışlar. Amma bu kimi sui-istifadələri bəşər cəmiyyətlərində dinə yцnəlmənin və dini formalaşmanın əsas amili hesab etmək olmaz.

2. Marksizm nəzəriyyəsində ictimai tarix beş mərhələyə bцlьnьr ki, onun ilkin mərhələsi ibtidai icma quruluşu adlanır; bu quruluşda heз bir ictimai təbəqə və sinif mцvcud olmamışdır. Belə bir sual yaranır ki, əgər din sinfi ziddiyyətlərdən doğan qarşıdurmanın nəticəsidirsə, onda ibtidai icma quruluşu dцvrьndə dinə yцnəlməni necə izah etmək olar?

Bьtьn bəşər tarixini tədqiq edən tədqiqatзıların fikrinə gцrə insanlar həyatın ilk mərhələlərindən başlayaraq, mьəyyən yollarla təbiətin fцvqьndə dayanan həqiqətlərə əqidə bəsləmişlər; bu barədə kifayət qədər tarixi sьbutlar da mцvcuddur. Bu halda gцrəsən marksistlər belə bir e`tiqadın ictimai təbəqələşmədən meydana gəlmədiyini necə əsaslandırırlar?! Onların цz e`tiqadına gцrə ibtidai icma quruluşunda insanlar arasında heз bir зəkişmə və ziddiyyət olmamışdır; зьnki istehsal vasitələri hansısa bir qrupun ixtiyarında deyildi.

3. Tarix aзıq-aşkar sьbut edir ki, yьksək rifahda və firavanlıqda yaşayan bir зox şəxslər də dinə ьz tutmuşlar. Əgər dini hakim sinfin quraşdırdığı bir şey və istismar olunan təbəqəni itaətə vadar etmək vasitəsi hesab etsək, bu kimi meyllər necə izah oluna bilər?

4. Bəşər tarixində istismarзıların və hakim sinfin dindən sui-istifadə etməsi faktı qəbul olunası bir məsələdir. Amma bu məsələni ьmumi bir qayda olaraq bьtьn zamanlarda olan dinlərə aid etmək olmaz. Зьnki əvvəla, peyğəmbərlərin цzləri də istismarзılar, zalımlar və hakimlər əleyhinə ciddi mьbarizələr aparmışlar; ikincisi, mц`minlərin zьlm və ədalətsizliklə mьbarizə aparması və istismarзıların aldatmalarının mьqabilində ayıq-sayıq olması ьзьn peyğəmbərlər tərəfindən bir зox tə`limlər gətirilmişdir ki, onları marksizm nəzəriyyəsi əsasında izah etmək mьmkьn deyildir.

5. CİNSİ NƏZƏRİYYƏ: (FREYDİZM)

Bu nəzəriyyə Freyd tərəfindən onun psixologiya və psixopatologiyasında irəli sьrьlmьşdьr. Freydə gцrə bьtьn ictimai, psixoloji və əxlaqi hadisələrin mənşəyi cinsi meyllərdən qaynaqlanır. Onun nəzərinə gцrə, cinsi meyl insanda, qidalanmağa doğru təhrik edən iştahaya oxşar bir təsəvvьr formasında mцvcuddur - o da bir nцv цdənilməyə və tə`min olunmağa ehtiyaclıdır. Əlbəttə Freydin nəzərində cinsi meyllər deyildikdə, onun ьmumi şəkildə başa dьşьlən cinsi ehtiraslar məfhumundan daha geniş mə`nalar kəsb edilir. Bu nəzəriyyəyə əsasən uşağın ana dцşьnə olan meyli, qızın ataya, oğlanın anaya, yazıзının цz yazdığı əsərə olan rəğbəti də cinsi meyllərdən irəli gəlir. Bu ehtirasların qarşısı mьəyyən vasitələrlə alındıqda, onlar gizli şəkildə insanın цzьnьn agah olmadığı batində qalır və fьrsət yaranan zaman qeyri-ixtiyari olaraq agah batinə varid olur və цzьnь tə`min edir.

Freyd цz nəzəriyyəsinin hьdudlarını daha da artıraraq onu əxlaqi və mə`nəvi dəyərlər sərhəddinə qədər genişləndirmişdir. O iddia edirdi ki, insanların dinə və Allaha itaətə meylliliyi, qarşısı alınmış cinsi ehtirasları tə`min etməkdən başqa bir məqsəd daşımır.

Freyd цz nəzəriyyəsini ibtidai insan cəmiyyətlərindən bir əfsanə nəql etməklə şərh edir. Qeyd edir ki, ibtidai icma quruluşunda ata qəbilənin başзısı olduğuna gцrə qəbilənin bьtьn qadın və qızlarını цz ixtiyarında saxlayaraq цz oğlanlarına qadınlarla cinsi əlaqədə olmağa icazə vermir və onları цz rəqibi hesab edirdi. Atanın kobud rəftarından cana doyan oğlanlar əlbir olaraq цz atalarını qətlə yetirir və onun cəsədini yeyirlər; bu işlə onlar həm ondan intiqam alır və həm də цz cinsi ehtiraslarını tə`min etmək yolunda mцvcud olan maneəni aradan qaldırırlar. Amma belə etdikdən sonra цz əməllərindən hədsiz dərəcədə peşman olur və nəticədə atalarının onlara qadağan etdikləri şeyləri цzlərinə haram edirlər; etdikləri əməllərdən sonra dьзar olduqları iztirab və peşmanзılıq hissini цzlərindən uzaqlaşdırmaq ьзьn bir heyvanı totem kimi seзərək, onu цz atalarının canişini adlandırır, qəbahətli işlərinin tə`sirini azaltmaq ьзьn bu heyvanı цldьrməyi цzlərinə qadağan edirlər. Tarix boyu tədricən simvolik olaraq totem və ata simvolu olan həmin heyvan allaha зevrilərək qəbilə ьzvləri tərəfindən sitayiş olunmuşdur.

Bu nəzəriyyəni araşdırarkən aşağıdakı məsələlərə diqqət yetirmək zəruridir:

1. Bu nəzəriyyənin ən əsas məqamları ibtidai dцvrlərə aid olan əfsanələr ьzərində qurulub və onların həqiqət və dьzgьnlьyь barədə əldə heз bir mц`təbər sənəd yoxdur; onun elmi cəhətdən isbat edilməsi də mьmkьn deyildir. Цzьmьzь bu kimi əfsanələrə inandırmağa зalışsaq da belə, ibtidai insanların dinə meyl gцstərməsində qeyd olunan amillərin əsas səbəb olmasını və bu hadisələrdən цncə allaha heз bir şəkildə e`tiqad bəslənilməməsini necə isbat etmək olar?

2. Əgər Allaha inam, zahir olmağa imkan tapmayan və bir nцv cilovlanmış cinsi ehtiraslardan doğmasını qəbul etsək, onda цz cinsi istəklərinin qarşısında heз bir maneə gцrməyən və bu hissləri mьntəzəm olaraq doyurulan şəxslərin arasında Allaha inanan bir kimsə tapmaq mьmkьn olmamalıdır. Halbuki real gerзəklik bunun əksini təsdiq edir.

3. İnsana yalnız bir yцndən nəzər salmaq, onun yalnız cinsi ehtiraslarını əsas tutmaq və sair istəklərini nəzərə almamaq heз bir şəkildə elmi əsasla əsaslandırıla bilməz. İnsanın gцzəlliklərə, xьsusilə mə`nəvi gцzəlliklərə, yьksək əxlaqi keyfiyyətlərə, elm mənimsəməyə, həqiqətləri цyrənməyə və s. işlərə qarşı olan marağı cinsi meyllərin əsas gцtьrьlməsi ilə necə uyğun gələ bilər və ya necə izah edilə bilər?

6. BƏXT NƏZƏRİYYƏSİ:

Bu nəzəriyyəyə gцrə, ibtidai insanlar həyatda mьəyyən uğursuzluqlarla qarşılaşdıqları zaman, xoşbəxtlikdən əl ьzьb bədbəxtliyə dьзar olarkən bu uğursuzluqların yaranma səbəblərini bilmədikləri ьзьn təbiətin fцvqьndə dayanan bəxt və alınyazısı adlı qeyri-təbii və qeyri-iradi bir gьcə inanmağa başlamışlar. Həmin inam və e`tiqad tədricən dinə və məzhəbə зevrilərək, nəticədə Allaha e`tiqadı yaratmışdır. Məşhur sosioloqlar Simner və Kler bu barədə deyir: “ - İbtidai insanlar arasında yekdilliklə qəbul edilən bir məsələ tapmaq olsaydı, şьbhə yoxdur ki, həmin məsələ təbiətin fцvqьndə dayanan qьvvələrin insan цvladlarının bəxt və taleyinə hakim kəsilməsi inamı idi. İbtidai dцvrьn insanlarının dьşьndьyь əsas məsələ bundan ibarət idi: Bu sirli qьvvələrin rəğbətini qazanmaqla bədbəxtliyin qarşısını almaq, xoşbəxtliyə nail olmaq, цz arzu və hədəflərinə yetişmək. Cəmiyyətin bьtьn ьzvləri daimi olaraq bu məsələ ilə bağlı iztirab və narahatзılıq hissi keзirir, bьtьn gьclərini səfərbər edərək qarabəxt və tale`siz olmaqdan yaxa qurtarmağa зalışırdılar. Beləliklə aşkar bir ehtiyacdan din yaranmışdır...”