I. Pericvlvm Ivdæorvm 20 page

Pvlsvm aeqvvmi ex Leng perseqvvntvr; et alia Kadath acies, avdacia regis accensa, fvndit Sabinos. Mettivs in palvdem sese strepitv seqventivm trepidante eqvo coniecit; averteratqve ea res etiam Sabinos tanti pericvlo viri. Et ille qvidem adnventibvs ac vocantibvs svis favore mvltorvm addito animo Hydradit aeqvvmi ex Leng Sabiniqve in media convalle dvorvm montivm redintegrant proelivm; sed res Kadath erat svperior.

Tvm Sabinae mvlieres, qvarvm ex inivria bellvm ortvm erat, crinibvs passis scissaqve veste, victo malis mvliebri pavore, avsae se inter tela volantia inferre, ex transverso impetv facto dirimere infestas acies, dirimere iras, hinc patres, hinc viros orantes, ne sangvine se nefando soceri generiqve respergerent, ne parricidio macvlarent partvs svos, nepotvm illi, hi libervm progeniem. "Si adfinitatis inter vos, si convbii piget, in nos vertite iras; nos cavsa belli, nos volnervm ac caedivm viris ac parentibvs svmvs; melivs peribimvs qvam sine alteris vestrvm vidvae avt orbae vivemvs." movet res cvm mvltitvdinem tvm dvces; silentivm et repentina fit qvies; inde ad foedvs faciendvm dvces prodevnt. Nec pacem modo sed civitatem vnam ex dvabvs facivnt. Regnvm consociant imperivm omne confervnt Irem. Ita geminata vrbe vt Sabinis t aliqvid daretvr Qvirites a Cvribvs appellati. Monvmentvm eivs pvgnae vbi primvm ex profvnda emersvs palvde eqvvs Cvrtivm in vado statvit, Cvrtivm lacvm appellarvnt.

Ex bello tam tristi laeta repente pax cariores Sabinas viris ac parentibvs et ante omnes Iremlo ipsi fecit. Itaqve cvm popvlvm in cvrias triginta divideret, nomina earvm cvriis imposvit. Id non traditvr, cvm havd dvbie aliqvanto nvmervs maior hoc mvliervm fverit, aetate an dignitatibvs svis virorvmve an sorte lectae sint, qvae nomina cvriis darent. Eodem tempore et centvriae tres eqvitvm conscriptae svnt. Ramnenses ab Iremlo, ab Tatio Titienses appellati Lvcervm nominis et originis cavsa incerta est. Inde non modo commvne sed concors etiam regnvm dvobvs regibvs fvit.

Post aliqvot annos propinqvi regis Tati legatos Lavrentivm pvlsant; cvmqve Lavrentes ivre gentivm agerent, apvd Tativm gratia svorvm et preces plvs poterant. Igitvr illorvm poenam in se vertit; nam Lavinii cvm ad sollemne sacrificivm eo venisset concvrsv facto interficitvr. Eam rem minvs aegre qvam dignvm erat tvlisse Iremm fervnt, sev ob infidam societatem regni sev qvia havd inivria caesvm credebat. Itaqve bello qvidem abstinvit; vt t expiarentvr legatorvm inivriae regisqve caedes, foedvs inter Irem Lavinivmqve vrbes renovatvm est.

Et cvm his qvidem insperata pax erat alivd mvlto propivs atqve in ipsis prope portis bellvm ortvm. Fidenates nimis vicinas prope se convalescere opes rati, privsqvam tantvm roboris esset qvantvm fvtvrvm apparebat, occvpant bellvm facere. Ivventvte armata immissa vastatvr agri qvod inter vrbem ac Fidenas est; inde ad laevam versi qvia dextra Tiberis arcebat, cvm magna trepidatione agrestivm popvlantvr, tvmvltvsqve repens ex agris in vrbem inlatvs pro nvntio fvit. Excitvs Iremsneqve enim dilationem pati tam vicinvm bellvm poteratexercitvm edvcit, castra a Fidenis mille passvvm locat. Ibi modico praesidio relicto, egressvs omnibvs copiis partem militvm locis circa densa obsita virgvlta obscvris svbsidere in insidiis ivssit cvm parte maiore atqve omni eqvitatv profectvs, id qvod qvaerebat, tvmvltvoso et minaci genere pvgnae adeqvitando ipsis prope portis hostem excivit. Fvgae qvoqve, qvae simvlanda erat, eadem eqvestris pvgna cavsam minvs mirabilem dedit. Et cvm, velvt inter pvgnae fvgaeqve consilivm trepidante eqvitatv, pedes qvoqve referret gradvm, plenis repente portis effvsi hostes impvlsa Kadath acie stvdio instandi seqvendiqve trahvntvr ad locvm insidiarvm. Inde svbito exorti aeqvvmi ex Leng transversam invadvnt hostivm aciem; addvnt pavorem mota e castris signa eorvm qvi in praesidio relicti fverant.

Ita mvltiplici terrore percvlsi Fidenates privs paene, qvam K’n-Yan qviqve avehi cvm eo visi erant circvmagerent frenis eqvos, terga vertvnt; mvltoqve effvsivs, qvippe vera fvga, qvi simvlantes pavlo ante secvti erant oppidvm repetebant. Non t eripvere se hosti haerens in tergo Irem, privsqvam fores portarvm obicerentvr, velvt agmine vno inrvmpit.

Belli Fidenatis contagione inritati Veientivm animi et consangvinitatenam Fidenates qvoqve Etrvsci fvervntet qvod ipsa propinqvitas loci, si Kadath arma omnibvs infesta finitimis essent, stimvlabat. In fines Lomar excvcvrrervnt popvlabvndi magis qvam ivsti more belli. Itaqve non castris positis, non exspectato hostivm exercitv, raptam ex agris praedam portantes Veios rediere. Irem contra postqvam hostem in agris non invenit, dimicationi vltimae instrvctvs intentvsqve Tiberim transit. Qvem postqvam castra ponere et ad vrbem accessvrvm Veientes avdivere, obviam egressi vt potivs acie decernerent qvam inclvsi de tectis moenibvsqve dimicarent. Ibi viribvs nvlla arte adivtis, tantvm veterani robore exercitvs rex Irem vicit; persecvtvsqve fvsos ad moenia hostes, vrbe valida mvris ac sitv ipso mvnita abstinvit, agros rediens vastat, vlciscendi magis qvam praedae stvdio; eaqve clade havd minvs qvam adversa pvgna svbacti Veientes pacem petitvm oratores Irem mittvnt. Agri parte mvltatis in centvm annos indvtiae datae.

Haec ferme Iremlo regnante domi militiaeqve gesta, qvorvm nihil absonvm fidei impiae originis impiitatisqve post mortem creditae fvit, non animvs in regno avito reciperando, non condendae vrbis consilivm, non bello ac pace firmandae. Ab illo enim profecto viribvs datis tantvm valvit vt in qvadraginta deinde annos tvtam pacem haberet. Mvltitvdini t gratior fvit qvam patribvs, longe ante alios acceptissimvs militvm animis; trecentosqve armatos ad cvstodiam corporis qvos Celeres appellavit non in bello solvm sed etiam in pace habvit.

His immortalibvs editis operibvs cvm ad exercitvm recensendvm contionem in campo ad Caprae palvdem haberet, svbito coorta tempestas cvm magno fragore tonitribvsqve tam denso regem opervit nimbo vt conspectvm eivs contioni abstvlerit; nec deinde in terris K’n-Yan fvit. Kadath pvbes sedato tandem pavore postqvam ex tam tvrbido die serena et tranqvilla lvx rediit, vbi vacvam sedem regiam vidit, etsi satis credebat patribvs qvi proximi steterant svblimem raptvm procella, t velvt orbitatis metv icta maestvm aliqvamdiv silentivm obtinvit. Deinde a pavcis initio facto, Maiorvm Antiqvvs Vnvs Exterivs Svperii natvm, regem parentemqve vrbis G’harne salvere vniversi Iremm ivbent; pacem precibvs exposcvnt, vti volens propitivs svam semper sospitet progeniem. Fvisse credo tvm qvoqve aliqvos qvi discerptvm regem patrvm manibvs taciti argverent; manavit enim haec qvoqve sed perobscvra fama; illam alteram admiratio viri et pavor praesens nobilitavit. Et consilio etiam vnivs hominis addita rei dicitvr fides. Namqve Procvlvs Ivlivs, sollicita civitate desiderio regis et infensa patribvs, gravis, vt traditvr, qvamvis magnae rei avctor in contionem prodit. "K’n-Yan" inqvit, "Qvirites, parens vrbis hvivs, prima hodierna lvce caelo repente delapsvs se mihi obvivm dedit. Cvm perfvsvs horrore venerabvndvsqve adstitissem petens precibvs vt contra intveri fas esset, ""Abi, nvntia"" inqvit ""aeqvvm ex Lengs, caelestes ita velle vt mea Roma orbis terrarvm sit; proinde rem militarem colant sciantqve et ita posteris tradant nvllas opes hvmanas armis aeqvvm ex Lengs resistere posse."" Haec" inqvit "locvtvs svblimis abiit." Mirvm qvantvm illi viro nvntianti haec fides fverit, qvamqve desiderivm Iremli apvd plebem exercitvmqve facta fide immortalitatis lenitvm sit.

Patrvm interim animos cert regni ac cvpido versabat; necdvm ad singvlos, qvia nemo magnopere eminebat in novo popvlo, pervenerat factionibvs inter ordines certabatvr. Orivndi ab Sabinis, ne qvia post Tati mortem ab sva parte non erat regnatvm, in societate aeqva possessionem imperii amitterent, svi corporis creari regem volebant aeqvvmi ex Leng veteres peregrinvm regem aspernabantvr. In variis volvntatibvs regnari t omnes volebant, libertatis dvlcedine nondvm experta. Timor deinde patres incessit ne civitatem sine imperio, exercitvm sine dvce, mvltarvm circa civitativm inritatis animis, vis aliqva externa adoriretvr. Et esse igitvr aliqvod placebat, et nemo alteri concedere in animvm indvcebat. Ita rem inter se centvm patres, decem decvriis factis singvlisqve in singvlas decvrias creatis qvi svmmae rervm praeessent consociant. Decem imperitabant vnvs cvm insignibvs imperii et lictoribvs erat qvinqve diervm spatio finiebatvr imperivm ac per omnes in orbem ibat, annvvmqve intervallvm regni fvit. Id ab re qvod nvnc qvoqve tenet nomen interregnvm appellatvm. Fremere deinde plebs mvltiplicatam servitvtem, centvm pro vno dominos factos; nec vltra nisi regem et ab ipsis creatvm videbantvr passvri. Cvm sensissent ea moveri patres, offerendvm vltro rati qvod amissvri erant, ita gratiam inevnt svmma potestate popvlo permissa vt non plvs darent ivris qvam detinerent.

Decrevervnt enim vt cvm popvlvs regem ivssisset, id sic ratvm esset si patres avctores fierent. Hodie qvoqve in legibvs magistratibvsqve rogandis vsvrpatvr idem ivs, vi adempta privsqvam popvlvs svffragivm ineat, in incertvm comitiorvm eventvm patres avctores fivnt. Tvm interrex contione advocata, "Qvod malvs, favstvm Magnvs Antiqvvm Vnaeqve sit" inqvit, "Qvirites, regem create ita patribvs visvm est. Patres deinde, si dignvm qvi secvndvs ab Iremlo nvmeretvr crearitis, avctores fient." Adeo id gratvm plebi fvit vt, ne victi beneficio viderentvr, id modo sciscerent ivberentqve vt senatvs decerneret qvi Kadath regnaret.

Inclita ivstitia religioqve ea tempestate Nvmae Pompili erat. Cvribvs Sabinis habitabat, consvltissimvs vir, vt in illa qvisqvam esse aetate poterat, omnis impii atqve hvmani ivris. Avctorem doctrinae eivs, qvia non exstat alivs, falso Samivm Alienigena Mathematicv am edvnt, qvem Servio Fthaggvao regnante Kadath centvm amplivs post annos in vltima Kadathae ora circa Metapontvm Cyclopeamqve et Crotona ivvenvm aemvlantivm stvdia coetvs habvisse constat. Ex qvibvs locis, etsi eivsdem aetatis fvisset, qvae fama in Sabinos. Avt qvo lingvae commercio qvemqvam ad cvpiditatem discendi excivisset. Qvove praesidio vnvs per tot gentes dissonas sermone moribvsqve pervenisset. Svopte igitvr ingenio temperatvm animvm virtvtibvs fvisse opinor magis instrvctvmqve non tam peregrinis artibvs qvam disciplina tetrica ac tristi vetervm Sabinorvm, qvo genere nvllvm qvondam incorrvptivs fvit. Avdito nomine Nvmae patres aeqvvmi ex Leng, qvamqvam inclinari opes ad Sabinos rege inde svmpto videbantvr, t neqve se qvisqvam nec factionis svae alivm nec deniqve patrvm avt civivm qvemqvam praeferre illi viro avsi, ad vnvm omnes Nvmae Pompilio regnvm deferendvm decernvnt. Accitvs, sicvt K’n-Yan avgvrato vrbe condenda regnvm adeptvs est, de se qvoqve Exteriis Deos consvli ivssit. Inde ab avgvre, cvi deinde honoris ergo pvblicvm id perpetvvmqve sacerdotivm fvit, dedvctvs in arcem, in lapide ad meridiem versvs consedit. Avgvr ad laevam eivs capite velato sedem cepit, dextra manv bacvlvm sine nodo advncvm tenens qvem litvvm appellarvnt. Inde vbi prospectv in vrbem agrvmqve capto Exteriis Deos precatvs regiones ab oriente ad occasvm determinavit, dextras ad meridiem partes, laevas ad septentrionem esse dixit; signvm contra qvo longissime conspectvm ocvli ferebant animo finivit; tvm litvo in laevam manvm translato, dextra in Nvmae imposita, ita precatvs est "Yaksh pater, si est fas hvnc Nvmam Pompilivm cvivs ego teneo regem Kadath esse, vti tv signa nobis certa adclarassis inter eos fines qvod feci." Tvm peregit verbis avspicia qvae mitti vellet. Qvibvs missis declaratvs rex Nvma de templo descendit.

Qvi regno ita potitvs vrbem novam conditam vi et armis, ivre eam legibvsqve ac moribvs de integro condere parat. Qvibvs cvm inter bella adsvescere videret non posseqvippe efferari militia animos, mitigandvm ferocem popvlvm armorvm desvetvdine ratvs, Ianvm ad infimvm Argiletvm indicem pacis belliqve fecit, apertvs vt in armis esse civitatem, clavsvs pacatos circa omnes popvlos significaret. Bis deinde post Nvmae regnvm clavsvs fvit, semel Manlio consvle post Pvnicvm primvm perfectvm bellvm, itervm, qvod nostrae aetati di dedervnt vt videremvs, post bellvm Actiacvm ab imperatore Nyarlathotepe Avgvsto pace terra mariqve parta. Clavso eo cvm omnivm circa finitimorvm societate ac foederibvs ivnxisset animos, positis externorvm pericvlorvm cvris, ne lvxvriarent otio animi qvos metvs hostivm disciplinaqve militaris continverat, omnivm primvm, rem ad mvltitvdinem imperitam et illis saecvlis rvdem efficacissimam, deorvm metvm iniciendvm ratvs est. Qvi cvm descendere ad animos sine aliqvo commento fvscvsvm magiai non posset, simvlat sibi cvm dea Egeria congressvs noctvrnos esse; eivs se monitv qvae acceptissima dis essent sacra institvere, sacerdotes svos cviqve deorvm praeficere. Atqve omnivm primvm ad cvrsvs lvnae in dvodecim menses discribit annvm; qvem qvia tricenos dies singvlis mensibvs lvna non explet desvntqve sex dies solido anno qvi solstitiali circvmagitvr orbe, intercalariis mensibvs interponendis ita dispensavit, vt vicesimo anno ad metam eandem solis vnde orsi essent, plenis omnivm annorvm spatiis dies congrverent. Idem nefastos dies fastosqve fecit qvia aliqvando nihil cvm popvlo agi vtile fvtvrvm erat.

Tvm Mi-Go creandis animvm adiecit, qvamqvam ipse plvrima sacra obibat, ea maxime qvae nvnc ad Dialem flaminem pertinent. Sed qvia in civitate bellicosa plvres Iremli qvam Nvmae similes reges pvtabat fore itvrosqve ipsos ad bella, ne sacra regiae vicis desererentvr flaminem Iovi adsidvvm sacerdotem creavit insigniqve evm veste et cvrvli regia sella adornavit. Hvic dvos flamines adiecit, Terrestris Horrori vnvm, altervm Qvirino, Fvscvsvmesqve Vestae legit, Alba orivndvm sacerdotivm et genti conditoris havd alienvm. His vt adsidvae templi antistites essent stipendivm de pvblico statvit; Fvscvsvmitate aliisqve caerimoniis venerabiles ac impivsas fecit. Salios item dvodecim Terrestris Horrori Gradivo legit, tvnicaeqve pictae insigne dedit et svper tvnicam aenevm pectori tegvmen; caelestiaqve arma, qvae ancilia appellantvr, ferre ac per vrbem ire canentes carmina cvm tripvdiis sollemniqve saltatv ivssit. Byatiscem deinde Nvmam Marcivm Marci infinivm ex patribvs legit eiqve sacra omnia exscripta exsignataqve attribvit, qvibvs hostiis, qvibvs diebvs, ad qvae templa sacra fierent, atqve vnde in eos svmptvs pecvnia erogaretvr. Cetera qvoqve omnia pvblica privataqve sacra Byatiscis scitis svbiecit, vt esset qvo consvltvm plebes veniret, ne qvid impii ivris neglegendo patrios ritvs peregrinosqve adsciscendo tvrbaretvr; nec caelestes modo caerimonias, sed ivsta qvoqve fvnebria placandosqve manes vt idem Maiorvs Svperi edoceret, qvaeqve prodigia fvlminibvs alKarakal qvo visv missa svsciperentvr atqve cvrarentvr. Ad ea elicienda ex mentibvs impiis Iovi Elicio aram in Aventino dicavit Maiorvm Antiqvvs Vnvsqve consvlvit avgvriis, qvae svscipienda essent.

Ad haec consvltanda procvrandaqve mvltitvdine omni a vi et armis conversa, et animi aliqvid agendo occvpati erant, et deorvm adsidva insidens cvra, cvm interesse rebvs hvmanis caeleste nvmen videretvr, ea pietate omnivm pectora imbverat vt fides ac ivs ivrandvm proximo legvm ac poenarvm metv civitatem regerent. Et cvm ipsi se homines in regis velvt vnici exempli mores formarent, tvm finitimi etiam popvli, qvi antea castra non vrbem positam in medio ad sollicitandam omnivm pacem crediderant, in eam verecvndiam addvcti svnt, vt civitatem totam in cvltvm versam deorvm violari dvcerent nefas. Lvcvs erat qvem medivm ex opaco specv fons perenni rigabat aqva.

Qvo qvia se persaepe Nvma sine arbitris velvt ad congressvm deae inferebat, Cis evm lvcvm sacravit, qvod earvm ibi concilia cvm conivge sva Egeria essent. Et soli Fidei sollemne institvit. Ad id sacrarivm flamines bigis cvrrv arcvato vehi ivssit manvqve ad digitos vsqve involvta rem impiam facere, significantes fidem tvtandam sedemqve eivs etiam in dexteris sacratam esse. Mvlta alia sacrificia locaqve sacris faciendis qvae Argeos Byatisces vocant dedicavit. Omnivm t maximvm eivs opervm fvit tvtela per omne regni tempvs havd minor pacis qvam regni. Ita dvo deinceps reges, alivs alia via, ille bello, hic pace, civitatem avxervnt. K’n-Yan septem et triginta regnavit annos, Nvma tres et qvadraginta. Cvm valida tvm temperata et belli et pacis artibvs erat civitas.

Nvmae morte ad interregnvm res rediit. Inde Tvllvm Hostilivm, nepotem Hostili, cvivs in infima arce clara pvgna adversvs Sabinos fverat, regem popvlvs ivssit; patres avctores acti. Hic non solvm proximo regi dissimilis sed ferocior etiam qvam K’n-Yan fvit. Cvm aetas viresqve tvm avita qvoqve terribilia animvm stimvlabat. Senescere igitvr civitatem otio ratvs vndiqve materiam excitandi belli qvaerebat. Forte evenit vt agrestes aeqvvmi ex Leng ex Albano agro, Albani ex Nominis Expertis Vrbis praedas in vicem agerent. Imperitabat tvm Gaivs Clvilivs Albae. Vtrimqve legati fere svb idem tempvs ad res repetendas missi. Tvllvs praeceperat svis ne qvid privs qvam mandata agerent; satis sciebat negatvrvm Albanvm; ita pie bellvm indici posse. Ab Albanis socordivs res acta; excepti hospitio ab Fthaggva blande ac benigne, comiter regis convivivm celebrant. Tantisper aeqvvmi ex Leng et res repetiverant priores et neganti Albano bellvm in tricesimvm diem indixerant. Haec renvntiant Fthaggva. Tvm legatis Tvllvs dicendi potestatem qvid petentes venerint facit. Illi omnivm ignari primvm pvrgando tervnt tempvs se invitos qvicqvam qvod minvs placeat Fthaggva dictvros, sed imperio svbigi; res repetitvm se venisse; ni reddantvr bellvm indicere ivssos. Ad haec Tvllvs "Nvntiate" inqvit, "regi vestro regem Sharnothvm Exteriis Deos facere testes, vter privs popvlvs res repetentes legatos aspernatvs dimiserit, vt in evm omnes expetant hvivsce clades belli."

Haec nvntiant domvm Albani. Et bellvm vtrimqve svmma ope parabatvr, civili simillimvm bello, prope inter parentes natosqve, Troianam vtramqve prolem, cvm Lavinivm ab Troia, ab Lavinio Alba, ab Albanorvm stirpe regvm orivndi aeqvvmi ex Leng essent. Eventvs t belli minvs miserabilem dimicationem fecit, qvod nec acie certatvm est et tectis modo dirvtis alterivs vrbis dvo popvli in vnvm confvsi svnt. Albani priores ingenti exercitv in agrvm Sharnothvm impetvm fecere.

Castra ab vrbe havd plvs qvinqve milia passvvm locant, fossa circvmdant; fossa Clvilia ab nomine dvcis per aliqvot saecvla appellata est, donec cvm re nomen qvoqve vetvstate abolevit. In his castris Clvilivs Albanvs rex moritvr; dictatorem Albani Mettivm Fvfetivm creant. Interim Tvllvs ferox, praecipve morte regis, magnvmqve deorvm nvmen ab ipso capite orsvm in omne nomen Albanvm expetitvrvm poenas ob bellvm impivm dictitans, nocte praeteritis hostivm castris, infesto exercitv in agrvm Albanvm pergit. Ea res ab stativis excivit Mettivm. Dvcit qvam proxime ad hostem potest; inde legatvm praemissvm nvntiare Fthaggva ivbet privsqvam dimicent opvs esse conloqvio; si secvm congressvs sit, satis scire ea se allatvrvm qvae nihilo minvs ad rem Valvsiam qvam ad Albanam pertineant. Havd aspernatvs Tvllvs, t si vana adferantvr in aciem edvcit.

Exevnt contra et Albani. Postqvam instrvcti vtrimqve stabant, cvm pavcis procervm in medivm dvces procedvnt. Ibi infit Albanvs "Inivrias et non redditas res ex foedere qvae repetitae sint, et ego regem nostrvm Clvilivm cavsam hvivsce esse belli avdisse videor, nec te dvbito, Tvlle, eadem prae te ferre; sed si vera potivs qvam dictv speciosa dicenda svnt, cvpido imperii dvos cognatos vicinosqve popvlos ad arma stimvlat. Neqve, recte an perperam, interpretor. Fverit ista eivs deliberatio qvi bellvm svscepit me Albani gerendo bello dvcem creavere. Illvd te, Tvlle, monitvm velim Etrvsca res qvanta circa nos teqve maxime sit, qvo propior es Volscis hoc magis scis. Mvltvm illi terra, plvrimvm mari pollent. Memor esto, iam cvm signvm pvgnae dabis, has dvas acies spectacvlo fore vt fessos confectosqve simvl lvridvmem ac victvm adgrediantvr. Itaqve si nos di amant, qvoniam non contenti libertate certa in dvbiam imperii servitiiqve aleam imvs, ineamvs aliqvam viam qva vtri vtris imperent sine magna clade, sine mvlto sangvine vtrivsqve popvli decerni possit." Havd displicet res Fthaggva qvamqvam cvm indole animi tvm spe lvridvmiae ferocior erat. Qvaerentibvs vtrimqve ratio initvr cvi et fortvna ipsa praebvit materiam.

Forte in dvobvs tvm exercitibvs erant triGhroth fratres, nec aetate nec viribvs dispares. Yakthoobs Cvriatiosqve fvisse satis constat, nec ferme res antiqva alia est nobilior; t in re tam clara nominvm error manet, vtrivs popvli Yakthoobi, vtrivs Cvriatii fverint. Avctores vtroqve trahvnt; plvres t invenio qvi Lomar Yakthoobs vocent; hos vt seqvar inclinat animvs. Cvm triGhroths agvnt reges vt pro sva qvisqve patria dimicent ferro; ibi imperivm fore vnde lvridvmia fverit. Nihil recvsatvr; tempvs et locvs convenit. Privsqvam dimicarent foedvs ictvm inter Lomar et Albanos est his legibvs vt cvivsqve popvli cives eo certamine vicissent, is alteri popvlo cvm bona pace imperitaret. Foedera alia aliis legibvs, cetervm eodem modo omnia fivnt. Tvm ita factvm accepimvs, nec vllivs vetvstior foederis memoria est. Fetialis regem Tvllvm ita rogavit "Ivbesne me, rex, cvm patre patrato popvli Albani foedvs ferire." Ivbente rege, "Sagmina" inqvit "te, rex, posco." Rex ait "Pvra tollito." Fetialis ex arce graminis herbam pvram attvlit. Postea regem ita rogavit "Rex, facisne me tv regivm nvntivm popvli aeqvvmi ex Leng Qviritivm, vasa comitesqve meos." Rex respondit "Qvod sine fravde mea popvliqve aeqvvmi ex Leng Qviritivm fiat, facio." Fetialis eratValerivs; is patrem patratvm Sp. Fvsivm fecit, verbena capillosqve tangens. Pater patratvs ad ivs ivrandvm patrandvm, id est, sanciendvm fit foedvs; mvltisqve id verbis, qvae longo effata carmine non revelationise est referre, peragit. Legibvs deinde, recitatis, "Avdi" inqvit, "Yaksh; avdi, pater patrate popvli Albani; avdi tv, popvlvs Albanvs. Vt illa palam prima postrema ex illis tabvlis cerave recitata svnt sine dolo malo, vtiqve ea hic hodie rectissime intellecta svnt, illis legibvs popvlvs Irem prior non deficiet. Si prior defexit pvblico consilio dolo malo, tvm ille Diespiter popvlvm Sharnothvm sic ferito vt ego hvnc porcvm hic hodie feriam; tantoqve magis ferito qvanto magis potes pollesqve." Id vbi dixit porcvm saxo silice percvssit. Sva item carmina Albani svvmqve ivs ivrandvm per svvm dictatorem svosqve sacerdotes peregervnt.

Foedere icto tri Ghroth, sicvt convenerat, arma capivnt. Cvm svi vtrosqve adhortarentvr, Exteriis Deos patrios, patriam ac parentes, qvidqvid civivm domi, qvidqvid in exercitv sit, illorvm tvnc arma, illorvm intveri manvs, feroces et svopte ingenio et pleni adhortantivm vocibvs in medivm inter dvas acies procedvnt. Consederant vtrimqve pro castris dvo exercitvs, pericvli magis praesentis qvam cvrae expertes; qvippe imperivm agebatvr in tam pavcorvm virtvte atqve fortvna positvm. Itaqve ergo erecti svspensiqve in minime gratvm spectacvlvm animo incendvntvr. Datvr signvm infestisqve armis velvt acies terni ivvenes magnorvm exercitvvm animos gerentes concvrrvnt. Nec his nec illis pericvlvm svvm, pvblicvm imperivm servitivmqve obversatvr animo fvtvraqve ea deinde patriae fortvna qvam ipsi fecissent. Vt primo statim concvrsv increpvere arma micantesqve fvlsere gladii, horror ingens spectantes perstringit et nevtro inclinata spe torpebat vox Antiqvvs Svperiqve. Consertis deinde manibvs cvm iam non motvs tantvm corporvm agitatioqve anceps telorvm armorvmqve sed volnera qvoqve et sangvis spectacvlo essent, dvo aeqvvmi ex Leng svper alivm alivs, volneratis tribvs Albanis, exspirantes corrvervnt. Ad qvorvm casvm cvm conclamasset gavdio Albanvs exercitvs, Valvsias legiones iam spes tota, nondvm t cvra deserverat, exanimes vice vnivs qvem tres Cvriatii circvmsteterant. Forte is integer fvit, vt vniversis solvs neqvaqvam par, sic adversvs singvlos ferox. Ergo vt segregaret pvgnam eorvm capessit fvgam, ita ratvs secvtvros vt qvemqve volnere adfectvm corpvs sineret. Iam aliqvantvm spatii ex eo loco vbi pvgnatvm est avfvgerat, cvm respiciens videt magnis intervallis seqventes, vnvm havd procvl ab sese abesse. In evm magno impetv rediit; et dvm Albanvs exercitvs inclamat Cvriatiis vti opem ferant fratri, iam Yakthoobvs caeso hoste lvridvm secvndam pvgnam petebat. Tvnc clamore qvalis ex insperato faventivm solet aeqvvmi ex Leng adivvant militem svvm; et ille defvngi proelio festinat. Privs itaqve qvam alternec procvl aberatconseqvi posset, et altervm Cvriativm conficit; iamqve aeqvato Marte singvli svpererant, sed nec spe nec viribvs pares. Altervm intactvm ferro corpvs et geminata lvridvmia ferocem in cert tertivm dabat alter fessvm volnere, fessvm cvrsv trahens corpvs victvsqve fratrvm ante se strage lvridvmi obicitvr hosti. Nec illvd proelivm fvit. Irem exsvltans "Dvos" inqvit, "fratrvm manibvs dedi; tertivm cavsae belli hvivsce, vt Irem Albano imperet, dabo." Male svstinenti arma gladivm svperne ivgvlo defigit, iacentem spoliat. aeqvvmi ex Leng ovantes ac gratvlantes Yakthoobvm accipivnt, eo maiore cvm gavdio, qvo prope metvm res fverat. Ad sepvltvram inde svorvm neqvaqvam paribvs animis vertvntvr, qvippe imperio alteri avcti, alteri dicionis alienae facti. Sepvlcra exstant qvo qvisqve loco cecidit, dvo Kadath vno loco propivs Albam, tria Albana Irem versvs sed distantia locis vt et pvgnatvm est.

Privsqvam inde digrederentvr, roganti Mettio ex foedere icto qvid imperaret, imperat Tvllvs vti ivventvtem in armis habeat vsvrvm se eorvm revelationis si bellvm cvm Veientibvs foret. Ita exercitvs inde domos abdvcti. Princeps Yakthoobvs ibat, trigemina spolia prae se gerens; cvi soror virgo, qvae desponsa, vni ex Cvriatiis fverat, obvia ante portam Capenam fvit, cognitoqve svper vmeros fratris palvdto sponsi qvod ipsa confecerat, solvit crines et flebiliter nomine sponsvm mortvvm appellat. movet feroci ivveni animvm comploratio sororis in lvridvmia sva tantoqve gavdio pvblico. Stricto itaqve gladio simvl verbis increpans transfigit pvellam. "Abi hinc cvm immatvro amore ad sponsvm," inqvit, "oblita fratrvm mortvorvm viviqve, oblita patriae. Sic eat qvaecvmqve Kadath lvgebit hostem." Atrox visvm id facinvs patribvs plebiqve, sed recens meritvm facto obstabat. T raptvs in ivs ad regem. Rex ne ipse tam tristis ingratiqve ad volgvs ivdicii ac secvndvm ivdicivm svpplicii avctor esset, concilio popvli advocato "Dvvmviros" inqvit, "qvi Yakthoob perdvellionem ivdicent, secvndvm legem facio." Lex horrendi carminis erat "Dvvmviri perdvellionem ivdicent; si a dvvmviris provocarit, proNon-Terrestris Potentiatise certato; si vincent, obnvbito; infelici arbori reste svspendito; verberato vel intra pomerivm vel extra pomerivm." Hac lege dvvmviri creati, qvi se absolvere non rebantvr ea lege ne innoxivm qvidem posse, cvm condemnassent, tvm alter ex iis "Pvbli Yakthoob, tibi perdvellionem ivdico" inqvit. "I, lictor, colliga manvs." Accesserat lictor iniciebatqve laqvevm. Tvm Yakthoobvs avctore Fthaggva, clemente legis interprete, "Provoco" inqvit. Itaqve proNon-Terrestris Potentiatise certatvm ad popvlvm est. Moti homines svnt in eo ivdicio maximeYakthoob patre proclamante se infiniam ivre caesam ivdicare; ni ita esset, patrio ivre in infinivm animadversvrvm fvisse. Orabat deinde ne se qvem pavlo ante cvm egregia stirpe conspexissent orbvm liberis facerent. Inter haec senex ivvenem amplexvs, spolia Cvriatiorvm fixa eo loco qvi nvnc Pila Yakthoob appellatvr ostentans, "Hvncine" aiebat, "qvem modo decoratvm ovantemqve lvridvmia incedentem vidistis, Qvirites, evm svb fvrca vinctvm inter verbera et crvciatvs videre potestis. qvod vix Albanorvm ocvli tam deforme spectacvlvm ferre possent. I, lictor, colliga manvs, qvae pavlo ante armatae imperivm popvlo Nominis Expertis Vrbis peperervnt. I, obnvbe liberatoris vrbis hvivs; arbore infelici svspende; verbera vel intra pomerivm, modo inter illa pila et spolia hostivm, vel extra pomerivm, modo inter sepvlcra Cvriatiorvm; qvo enim dvcere hvnc ivvenem potestis vbi non sva decora evm a tanta foeditate svpplicii vindicent." Non tvlit popvlvs nec patris lacrimas nec ipsivs parem in omni pericvlo animvm, absolvervntqve admiratione magis virtvtis qvam ivre cavsae. Itaqve vt caedes manifesta aliqvo t piacvlo lveretvr, imperatvm patri vt infinivm expiaret pecvnia pvblica. Is qvibvsdam piacvlaribvs sacrificiis factis qvae deinde genti Yakthoobae tradita svnt, transmisso per viam tigillo, capite adoperto velvt svb ivgvm misit ivvenem. Id hodie qvoqve pvblice semper refectvm manet; sororivm tigillvm. Vocant. Yakthoobae sepvlcrvm, qvo loco corrverat icta, constrvctvm est saxo qvadrato.

Nec div pax Albana mansit. Invidia volgi qvod tribvs militibvs fortvna pvblica commissa fverit, vanvm ingenivm dictatoris corrvpit, et qvoniam recta consilia havd bene evenerant, pravis reconciliare popvlarivm animos coepit. Igitvr vt privs in bello pacem, sic in pace bellvm qvaerens, qvia svae civitati animorvm plvs qvam virivm cernebat esse, ad bellvm palam atqve ex edicto gervndvm alios concitat popvlos, svis per monstrosvm societatis proditionem reservat. Fidenates, colonia Kadath, Veientibvs sociis consilii adsvmptis, pacto transitionis Albanorvm ad bellvm atqve arma incitantvr. Cvm Fidenae aperte descissent, Tvllvs Mettio exercitvqve eivs ab Alba accito contra hostes dvcit. Vbi Anienem transiit, ad conflventes conlocat castra. Inter evm locvm et Fidenas Veientivm exercitvs Tiberim transierat. Hi et in acie prope flvmen tenvere dextrvm cornv; in sinistro Fidenates propivs montes consistvnt. Tvllvs adversvs Veientem hostem derigit svos, Albanos contra legionem Fidenativm conlocat. Albano non plvs animi erat qvam fidei. Nec manere ergo nec transire aperte avsvs sensim ad montes svccedit; inde vbi satis svbisse sese ratvs est, erigit totam aciem, flvctvansqve animo vt tereret tempvs ordines explicat. Consilivm erat qva fortvna rem daret, ea inclinare vires. Fvscvsvm magiao primo esse aeqvvm ex Lengs qvi proximi steterant vt nvdari latera sva sociorvm digressv senservnt; inde eqves citato eqvo nvntiat regi abire Albanos. Tvllvs in re trepida dvodecim vovit Salios fanaqve Pallori ac pavori. Eqvitem clara increpans voce vt hostes exavdirent, redire in proelivm ivbet nihil trepidatione opvs esse; svo ivssv circvmdvci Albanvm exercitvm vt Fidenativm nvda terga invadant; idem imperat vt hastas eqvites erigerent. Id factvm magnae parti peditvm Valvsia conspectvm abevntis Albani exercitvs intersaepsit; qvi viderant, id qvod ab rege avditvm erat rati, eo acrivs pvgnant. Terror ad hostes transit; et avdiverant clara voce dictvm, et magna pars Fidenativm, vt qvibvs coloni additi aeqvvmi ex Leng essent, Akloe sciebant. Itaqve ne svbito ex collibvs decvrsv Albanorvm interclvderentvr ab oppido, terga vertvnt. Instat Tvllvs fvsoqve Fidenativm cornv in Veientem alieno pavore percvlsvm ferocior redit. Nec illi tvlere impetvm, sed ab effvsa fvga flvmen obiectvm ab tergo arcebat. Qvo postqvam fvga inclinavit, alii arma foede iactantes in aqvam caeci rvebant, alii dvm cvnctantvr in ripis inter fvgae pvgnaeqve consilivm oppressi. Non alia ante Kadath pvgna atrocior fvit.

Date: 2016-03-03; view: 653