Home Random Page


CATEGORIES:

BiologyChemistryConstructionCultureEcologyEconomyElectronicsFinanceGeographyHistoryInformaticsLawMathematicsMechanicsMedicineOtherPedagogyPhilosophyPhysicsPolicyPsychologySociologySportTourism






Zmiany w liryce pod wpływem symbolizmu.

Materializmowi – empiryzmowi pozytywistycznemu przeciwstawia się IDEALIZM młodopolski. Wyróżnia się elementy Hartmanna, Schopenhauera, Hegla, Kanta. Główna teza – byt prawdziwy tj. byt idealny jest niezniszczalny, wieczny. Byt materialny natomiast postrzegany zmysłami to złuda, cień, zjawisko przemijające. W innej wersji świat materialny to rozproszone cząstki prabytu podzielone przez nasze zmysły na osobne doznania: wonie, barwy, kształty. Ująć wieczność, nieprzemijalność i jedność owego prabytu – to pierwsze zadanie poetów. Zadanie drugie to ujęcie stanu duszy, który jest zaledwie cząstką powszechnej duszy – absolutu. Związane jest to z badaniami nad psychologią i psychiatrią – mowa o podświadomości (już przed Freudem łączono duszę z podświadomością).

Ten idealizm stanowi podstawę symbolizmu. Kierunek literacki zwany symbolizmem kształtował się w latach osiemdziesiątych XIX wieku we Francji i Belgii. Manifest symbolizmu – w imieniu grupy ogłosił Jean Moreas w czasopiśmie „Le Ligoro” w roku 1886. Patronami symbolistów byli: Ch. Baudelaire, P. Varlaine, Rimbaud. Wśród teoretyków wyróżnił się Charles Monice, jednak najważniejsze sformułowania pochodzą od S. Mallarmego. W Polsce szybko pojawiły się informacje o symbolizmie i symbolistach m. in. pióra A. Langego, najpełniejszy wykład – Zenon Przesmycki. W obszernym studium o belgijskim symboliście, poecie i dramaturgu Marice Maeterlindu. Studium to ukazało się w 1891 roku w krakowskim „Świecie”.

Różnice symbolizmu od:

parnasizmu – odejście od anegdot i realistycznego opisu

impresjonizmu – pragnienie ujęcia nie chwilowego wrażenia

dekadentyzmu – próba stworzenia własnego problemu pozytywnego.

Trzeba jednak pamiętać, że owe poszczególne kierunki nie dadzą się ściśle oddzielić przegrodami chronologicznymi. Nie występują też owe kierunki w stanie czystym, dlatego u Tetmajera można mówić o impresjonizmie na równi z symbolizmem. Podobnie trudno jest oddzielić symbolizm od ekspresjonizmu np. Hymny Kasprowicza. Twórczość T. Micińskiego jest przykładem nakładania się s,e,i,d.

Filozofia idealistyczna zakłada, że świat otaczający człowieka stanowi jedynie symbol prawdziwego, idealnego bytu. Istotę symbolu ujmują różne definicje, budowane na zasadzie opozycji wobec alegorii. Symbol ma wyrazić niewyrażalne, to czego nie można określić w języku. Symbol ma przedstawić to, czego przedstawić się nie da, w inny sposób. Symbol nie może mieć charakteru jednoznacznego, jego cechą jest wieloznaczność. Chodzi o poezję symboliczną, która jest oparta na zasadzie ekspresji pośredniej polegającej na operowaniu systemem symbolicznych ekwiwalentów, poezja ma oddziaływać za pomocą sugestii, na cały system nerwowy, na wszystkie zmysły. Powstała zatem teoria głosząca odrębność języka poetyckiego.



Jednak nadal tez kontynuowane są tradycyjne wzorce ujmowania tego typu zagadnień filozoficznych. Niektóre utwory poetyckie Tetmajera, Kasprowicza, Langego. Żuławskiego są małymi wierszowanymi traktatami filozoficznymi: o anamnezie.

tęsknocie metafizycznej, o intuicyjnej, opartej na chwilach nagłych olśnień epistemologii, o jedności duszy ludzkiej z duszą wszechświata, o niemożności rozwiązania tajemnicy ludzkiej egzystencji. Katalizator wszechwiedzy, wiara w wszechduszę świata hinduski ataman, wpływają na panteistyczny sposób pojmowania przyrody, w której widzi się świadka praistnienia. Dążenie do identyfikacji z przyrodą, to dążenie do osiągnięcia spokoju, jaki istniał w prabycie.

Poeci starali się przetłumaczyć na język poetycki problematykę filozoficzno- psychologiczną. Opierało się to na szeroko pojętej analogii. Asymilowano i przekształcano tradycyjne przede wszystkim alegoryczną personifikację: personifikowano śmierć, duszę, stany emocjonalne, nastroje. Funkcjonowały również umowne odpowiedniki symboliczne: dla wyznawanej filozofii idealistycznej- odbicia w wodzie, cienie, dla określenia utraconej możliwości poznania- ślepiec, dla niepoznawalnej zagadki bytu- otchłanie i przepaście, mury, przegrody- dla wyrażenie stanów psychicznych, tajemnic podświadomości- mary, potwory, sobowtóry, a także schodzenie w głąb, w podziemia i labirynty. Kreacja dzieła literackiego była wiązana z kreacją świata przez Boga. Dużą rolę odgrywają tradycyjne, typowe dla naszej kultury postacie związane z Biblią., religią chrześcijańską i światem antycznym , licznie- Chrystus, Lucyfer, pramatka Ewa, Salome, Meduza, Ahasfer+ mit eleuzyński+ mit utraconego raju.

Charakterystyczne są trzy elementy- symbole, które pokazują życie ludzkie:

1. mit utraconego raju- symbolizuje pierwotną jedność i rozdzielenie(to się równa życie człowieka),

2. życie ludzkie przedstawiono jako symbol wędrowca lub żeglarza(w wersji pesymistycznej bez steru i drogowskazu). Czasem był to idący na śmierć skazaniec, a to wiązało się z rozumieniem życia, jako więzienia dla duszy.,

3. raj odzyskany- bywa Niebieskie Jeruzalem, punkt dojścia, identyfikowany z poznaniem tajemnic bytu.

 

Chrystus- niekoniecznie jako Bóg, często jako nieszczęśliwy człowiek, któremu nie udało się zbawić ludzkości od zła, przedstawiany najczęściej jako rozpięta, umęczona postać na krzyżu. Stały element współtworzący nastrój.

 

Lucyfer- szatan urasta do roli przodującej, stanowi symbol buntu przeciw losowi ludzkiemu. Mnożą się utwory, które apoteozują tego konkurenta do władzy nad światem. Nie jest li tylko symbolem zła, łacińska nazwa wskazuje na funkcję „niesienia światła”. Ta funkcja zostaje przez niektórych poetów wyeksponowania jako tego, który niesie światło, duch postępu, odmiana Prometeusza.

 

Bóg- pojawia się jako Stwórca, ale też jako Bóg- demiurg, despota, któremu najlepiej udało się stworzone dzieło, którego twory buntują się przeciw narzucanym formom bytu. W Sądzie Ostatecznym (i nie tylko) pojawia się jako Bóg – despotyczny sędzia, w opozycji przedstawiony jako Chrystus- obrońca człowieka.

 

Reinterpretacja tych wielkich symboli i mitów nie zawsze są zupełnie nowe, często czerpią z tradycji romantycznej. Jednym z podstawowych zadań ówczesnej literatury było przedstawienie wnętrza psychicznego. Psychika ludzka bywa wyodrębniona i upersonifikowana jako postać- dusza!!!(słynne młodopolskie rozmowy z duszą). Stanowi również przedmiot penetracji poprzez zejście w głąb labiryntów i podziemi, krypt i sarkofagów. W wędrówkach tych dochodzi się do miejsc tajemniczych, zamkniętych, przerażających. Pejzaż wewnętrzny, stanowi najbardziej charakterystyczny element epoki. Zamiast romantycznego krajobrazu pojawiają się specyficzne pejzaże przedstawiające stan ich psychiki. Typowy pejzaż młodopolski jest czasem łagodnie prerafaelicki, czasem bardziej burzliwy- stanowi bitki metafizyczne, mieszające abstrakt z konkretem. Wewnętrzny krajobraz odgrywa ogromną rolę w całej twórczości Tadeusza Micińskiego- zwłaszcza dramaturgicznej, akcja dzieje się z reguły w przestrzeni wewnętrznej.

Czasem ów krajobraz mentalny stanowi opis jakiegoś krajobrazu skonfrontowany z emocjami, odniesiony do sfery psychicznej. Próby przedstawienia stanów duszy prowadziły do „montażu asocjacyjnego”, co można przyrównać do obrazów impresjonistycznych. Każda plamka impresjonisty to jeden obraz symbolisty. Obrazy te pozbawione są więzi logicznej, ale tworzą aurę nastrojową.

Zasada powszechnych powinowactw oparta na doktrynie mistyka szwedzkiego z XVIIIw. Emanuela Swedenborga., zakładała, że skoro wszystko stanowi cząstki pewnej całości, zatem wszystko sobie wzajemnie odpowiada, wszystko się ze sobą łączy. Owa mistyczna zasada znalazła w tym czasie wsparcie ze strony psychofizjologii: w postaci badań nad zjawiskiem SYNESTEZJI(łączne występowanie doznań zmysłowych). Zwłaszcza tzw. Barwne słyszenie nieoczekiwane zestawienie epitetu ze sferą doznań zmysłowych np. białe wspomnienie, przepachnąca pieśń, melodyjna melancholia(np. Tetmajer, Poezje III, Trącona Struna- „szmer się złoci, szum świetlany, melodia srebrnolica, włosy dźwięczą pieśnią wonną”). Atmosfera i nastrój zaczerpnięto od malarza Arnolda Böcklina, którym fascynował się Tetmajer.

Istnieją utwory w całości oparte na zasadzie powszechnych powinowactw, np. Wincentego Koraba Brzozowskiego „Powinowatość cieni i kwiatów o zmierzchu”. Swobodnie traktuje poszczególne wyrazy, które łączą się ze sobą ze względów semantycznych, czasem ze względów wyłącznie eufonicznych. Wiersz ten można interpretować, ale nie można wytłumaczyć „co znaczy”(najprawdopodobniej nic, bo jest bez sensu- lubicie kamelie-ofelie? Akacjowe puchy, Czekające na wiatrów podmuchu. Tu ciekawostka Wincenty K.B. pisywał po francusku na polski jego brat Stanisław- to się nazywa rodzinny interes.

TECHNIKA ONIRYCZNA- technika wizji sennych(pytanie o konkretne znaczenie utworu odpada). Jest to najnaturalniejsza sfera emocjonalna wyrażona obrazem. O takie „myślenie za pomocą obrazów”, chodziło symbolistom. Technika oniryczną posługiwał się np. T. Miciński(cudowny wiersz „Interno”)- fragment(„linijka żyły. I wyciągnął skrzydła /i pot uronił na żelazne kraty-/syknęły z bólu-i pękły. Straszydło/wszponia się we mnie swym wzrokiem bez powiek i szepce masz mnie-jam twój skryty człowiek”)- widać zainteresowanie problematyką podświadomości i snu(także tematyką lucyferystyczną, walką z inercją). Część wierszy miało tylko zasugerować pewną aurę nastrojową. Czytelnik ma się poddać działaniu utworu poetyckiemu jak się poddaje działaniu muzyki.

Sugestia jest drugim obok symbolu ważnym elementem. W gruncie rzeczy charakteryzuje cały symbolizm, gdyż jest to tak naprawdę poezja sugestii. Ma wiele wspólnego z muzyką. Związane jest to z zainteresowaniem badaniami nad hipnozą i sugestią. Idea oddziaływania hipnotyczno-sugestyjnego przeszła z psychoterapii i socjopsychologii do ówczesnych teorii estetycznych. Pisano o poddaniu się odbiorcy autorytetowi artysty, itp. Jak ukształtować dzieło by najmocniej oddziaływało na odbiorcę? Choć sztuka walczyła i gardziła prasa to jest to problem sztuki masowej.

Podsumowanie

Najważniejsze przemiany w poezji pod wpływem symbolizmu:

- zmniejszony element narracji

- mimetyczność opisu

- zerwanie z zasadą ciągłości

- niezwykłość skojarzeń

- obalenie praw logiki świata rzeczywistego ??

- utwór ma oddziaływać jak muzyka, magia rytualna

- reakcje:

* wysyp kobiecych personifikacji

* obiegowość symboli

* stałe efekty onomatopeiczne (deszcz, dzwon)

* nadużywanie pejzażu wewnętrznego

 

II 1900-1907

Wiele się wydarzyło w tym okresie. Jednak ukazało się kilka wybitnych dzieł: J. Kasprowicz „Ginącemu światu” 1902, Salve Regina, T. Miciński „ w mroku gwiazd” 1902, L. Staff „sny o potędze”.

EKSPRESJONIZM

Zdarzyło się, że zło panujące w świecie wyzwalało nastroje anarchistyczno niszczycielskie: Duch w wierszu Tetmajera z II serii poezji „ Wszystko, co spotyka na swej drodze niszczy” – bez względu czy to zło czy dobro. Jego Prometeusz gdyby miał pomóc ludzkości zniszczyłby ją. W „ Buncie Anioła” Marii Komornickiej mówi się o pragnieniu zatrucia świata. W wierszach ciągle obecna jest świadomość nadchodzącej katastrofy. Ważny element – Dies irae! (Sąd ostateczny) tu odwrócone role sedzów i sądzonych: za zło oskarża się Boga, jest to wyraz buntu przeciw narzuconej egzystencji (coś takiego po raz 1 S Przybyszewski „ De profandis”)

Hymny Kasprowicza ukazały się w 2 zbiorach „gnijącemu światu” i „salve Regina”. Tu szczególnie buntownicze są „Dies Irae” i Swięty Boże”. Przesłanie: „ Zesłany, aby konać” dalej tym tropem: „Życie jest ponurym wieki kopanym dołem”. Procesja – wędrówka ku mogile prowadzona przez Szatana i Kościotrupa (symbolizuje tragizm ludzkiej egzystencji). Bunt przeciw Bogu to główny element, dla którego Hymny przyporządkowano ekspresjonizmowi.

Nazwa ekspresjonizm jest późniejsza, związana z ruchem, który wystąpił w Niemczech ok. 1910 roku, w Polsce mianem tym określała się grupa poznańskiego „ Zdroju” w latach 1917-22. Jednak w Młodej Polsce już pewne elementy uznawane są za e. mianowicie te, które występują u Kasprowicza ( Hymny) i w twórczości Micińskiego i Przybyszewskiego + poetki Marii Komornickiej i Marii Groszek- Koryckiej. Utwory Komornickiej rozrzucone były w prasie, wydane pośmiertnie (Utwory Zebrane). M. G-K wydała kilka zbiorów, przy czym wyraźnie e. jest „Orzeł oślepły” 1913? Jest to poezja oniryczno-wizyjna-eschatologiczna, oparta m.in. na eksperymentach językowych. Eksperymentach + elementy turpizmu+ El. Muzyki („sonata moll”) tę twórczość można uważać za pomost między e. MP, a Zdrojem (bezpośrednio łączy się poprzez osobę Przybyszewskiego, który w tomie na Drogach Duszy (1900) podał definicję e., pokazywał silę ekspresji własnej jaźni. E. MP zwać się winien e. krzyku, wyraziste uczucie: cierpienie, ból, bunt. Odpowiednikiem tej hiperboli uczuciowej jest często sceneria kosmiczna: gwiazdy, słońce, przestrzenie międzyplanetarne, zawrotne otchłanie. Jednak najczęściej stanowi ona przestrzeń wewnętrzną. Sceneria ta ma wiele wspólnego z Apokalipsą św. Jana – kształtowania przez wyobraźnie katastroficzną ( czarne słońce, załamane promienie, gasnące słońce, ważny jest księżyc o „popękanej twarzy” („Miserere mei…” M G-K) wykreowaniu ja lirycznego ważna rolę odgrywa mitologia, biblia i literatura. Z reguły jednostki nieszczęśliwe: Lucyfer, Judasz, Salome, Korsarz, cały rodzaj ludzki…e. cechuje Aktywizm! Przejawia się w różny sposób u Micińskiego jest to walka z inercją, (metafora wygasłego wulkany) przede wszystkim jednak wyraz buntu, monomachia z Bogiem, skąd identyfikacja z zbuntowanych Lucyferem. Dla Kasprowicz najważniejsze było pytanie Ude sit malum? (skąd pochodzi zło?) chodzi przede wszystkim o grzech, symbol grzesznej miłości, Ewa z Szatanem, miłość połączona ze zbrodnią „Salome” u Micińskiego zło w sferze psychiki ludzkiej, stąd pewna fascynacja złem. Związane była z poszukiwaniem tajemnic podświadomości, odkrycie w sobie drugiego „ja”, sobowtóra!!! Nieopanowane i niebezpieczne siły dionizyjskie pojawiają się dysonanse, wyjaskrawienia, efekty turpistyczne, wprowadzone elementy okrucieństwa ( Miciński cykl „in loco tormentorum” oparł na motywie tortur św. Inkwizycji)

Kolory- czerń, np. czarne słońce

- czerwień, jako krew odcień ognistej zorzy

zestawiane bywają na zasadzie oksymoronu. O. było ulubionym chwytem e. (Miciński „w mroku gwiazd”) budowa utworu na zasadzie antytezy.

Charakterystycznym dla e. M.P jest wiersz wolny rozpowszechniony przez Kasprowicza (Hymny). Choć oparty jest na strukturze doświadczeń romantycznych, ale pamiętać tez trzeba o przejawach wypowiedzi w sztywnych gorsecie metrum skomplikowanego układu stroficznego, niewzykłem rymie ( Lange, Przesmyki)

Rekonwalescencja

kontrpropozycja dla pesymistyczno-dekadenckiej wyszła ze środowiska Lwowskiego. W 1901 roku ukazał się tomik poezji Staffa „sny o potędze”. Dekadenckio-inercyjne zwroty omdlały, znużony, trwożny tułacz zastąpiony olbrzymem, herosem, mocą, majestatem. Staff sugeruje w ten sposób wolę szycia, optymizm opartej na świadomym odsuwaniu na plan dalszy tajemnic bytu. Podmiot liryczny kreowany jest na olbrzyma. Lirykę odrodzeńcza tworzy Staff, J. Ruffer, M. Wolaska ( tomiki „święto słońca” 1903 i w „z ogni kopalnych 1905) Zmieniają się Ele. Pejzażu, zaczyna święcić życiodajne słońce, przedmiot czci pogańskiej ( „Święto Słońca”). Rozkwitające sady, żyzne ogrody, obraz żniw, owocobranie, zamiast tułaczy „pielgrzym wesoły”. Jednym z tematów staje się macierzyństwo, bezczynności przeciwstawia się pracę (np. prace chłopa). Ale w niektórych wierszach pozostało jeszcze coś z dekadentyzmu u Staffa – chore piękno w „bladej dziewczynie”, inspiracje Maeterlincka dramaturga- atmosfera strachu metafizycznego i tragicznych przeczuć. Wiersz Upadek jest jednym z najbardziej dekadencko-katastroficznych utworów M.P – „stanęło życie nad krainą całą”

filozofia Nietschego jako bodziec pozytywy, wola mocy, dążenie do nadczłowieka, życie jako jedyna wartość. Oczywiście hasło przewartościowania wszystkich wartości, krytyka altruizmu.

Aktywizm w poezji Staffa dotyczył życia wew. – odbudowania świata wartości. Powolne narastanie aktywizmu społ-polit. Polityczny sposób myślenia wnosi do poezji Wyspiański rewidując dotychczasową postawę pol. Społeczeństwo. W Rapsodzie „Kazimierz Wielki” potępia zapatrzenie w przeszłość. W nurcie odrodzeńczym katastrofy dzieję się po to, aby zniszczyć to, co przeszkadza w rozwoju. W ramach utworów poetyckich prowadzi się dyskusje na temat roli poezji. Daniłowski w poemacie „na wyspie” 1901 przedstawia pieśniarzy-ideowców pragnących niepodległości ojczyzny. Uchwytny rezultat aktywizmu to rewolucji 1905.

3. rewolucja 1905 liryka rew. I patriotyczna.

Wydarzenia rew. 1905-07 wywołały nie tylko anonimowe utwory Staff pisze „wiosnę ludów” i sonety: „gniew sprawiedliwy” Kasprowicz „warszawianka”. Posługują się typowymi dla tego tematu stereotypami: personifikacjami wolności. Lud jest nazywany mocarzem, cyklopem lub olbrzymem. Bardzo ważna się metaforyka solarna. Zwłaszcza wśród słońca, jutrzenka świt oraz metaforyka agranlo-meteorologiczna: powódź, arka, życiodajny deszcze, burza-wiosna. Komunikatywne to wiersze, oparte mocno w tradycji. J. Zuławskiego Pt. „z domu niewoli” ukazał się 1902. Patriotycznie pisał Lucjan Rydel i W. Rolicz – Lider, miciński.

4. Lanego „ rozmyślania” i Kasprowicza i bohaterskim koniu i walącym się domku”

dla wielu twórczość patriotyczna była jedynie epizodem. Lange wydaje w 1906 roku „rozmyślania” są to proste, przejmujące wiersze o samotności człowieka, o przemijaniu, o życiu, które jest tylko przejściowym wiezieniem dla duszy, wiele z tych wierszy mówi o śmierci. Lange podejmuje koncepcje człowieka - skazańca.

W 1906 roku ukazał się drugi tomik poematy prozą i prozy poetyckie Kasprowicza Pt. „O Boh… (patrz tytuł rozdziału). Inspiracja Bertrant (jego wiersz tłumaczy K.) – „ z nocnych przechadzek B. „ także „ Paryski spleen Boudelaire`a i „iluminacje Rimbauda”. Problemu egzystencjalne jest to zbiorek rezultatu obserwacji rzeczywistości. Konkretniej stosunków panujących na zachodzie. Powstał po podróży do Paryża, Londynu i Szwajcarii. Podsumowanie gorzkie, pełne sarkazmu i sceptycyzmu. Sprzeciw wobec dewaluacji dotychczasowych wartości. Prowadzi to do ironii, drwiny i śmiechu zamiast krzyku. Różnorodna tonacja zbiorku od impresjonistycznych zapisków poprzez groteskę, satyrę. Wyłom w twórczości J.K. Groteskowe ujęcie śmierci-można się dopatrzyć autoparodii własnych obsesji tematycznych (pani śmierć). Pozostał (zbiorek) w twórczości odosobniony.

5. Twórczość satyryczna

Elementy satyry wprowadził Jan Lemański „Chimery”, autor kilku liryków i prozy. Tradycyjna bajka została odświeżona w duchu poetyki M.P. Ładunek moralizatorski uległ radykalnemu zmniejszeniu, alegorię wyparł symbol+nasycenie bajki liryzmem. Dokonał parodii tradycyjnej bajki( tom „Proza *****). Atak przeciw dalekiej od wyższych ideałów, utylitarystycznej postawie życiowej. Język bajek b. bogaty. Zawiera prozaizmy i dialektyzmy, dużą liczbę kalamburów i pseudoetymologii. Oprócz J.L. i Juliana Ejsmonda** bajkami posługiwano się w celach politycznych ( Benedykt Hertz)

Satyryków skupiły pisma satyryczne i kabarety. Zwłaszcza „Zielony Balonik” sprowokował produkcje utworów humorystycznych m. in. Przez Edwarda Leszczyńskiego (Kabaret szalony” 1908). Jednak najważniejszy jest Tadeusz Boy-Żeleński. Jego wiersze, fraszki drwiły zarówno z powag naukowych, filistrów, matron, panien i kolegów literatów. Odważny w dziale erotyki, rozbijały MPolską powagę

W 1913 r „słówko” zebrane. Z „Zielonym B..” współpracował Adam Nowaczyński. W 1911 wydał epigramatyczne meandry Felicjana Lateńskiego. Atak na romantyzm-„gwiżdżę na waszą romantyczną Trójce”. Ważne były też parodie utworów literackich.

III 1907-1914

Różnorodność poetyckich realizacji to cecha tego okresu(lata między rewol. a I w.ś). jest wynikiem wyczerpywania się głównych kierunków artystycznych epoki. Stąd poszukiwanie nowych środków wyrazu. Nawrot do tradycji kulturowych bierze górę nad ruchem nowatorsko-awangardowym. Coraz częściej wkracza do lit. Codzienność. Zapowiedz jej dominującej roli po wojnie.

  1. Klasycyzm

Nawiązanie do tradycji widoczne w skłonności do stylizacji. Tetmajer pisze wiersze o Zawiszy Czarnym stylizowane na Byliny

Kasprowicz w t. „ballada o słoneczniku” (1908) umieszcza stylizacje ludowe. Ludwik Hieronim Morstin drukuje sielanki. W latach 1907-14 pojawia się klasycyzm. Podobnie jak we Francji. Twórca manifestu symbolizmu Jean More`as już w latach 90tych opowiedział sięga klasycyzmem. W PL potrzebę k. głosił E. Porębowicz. Już w 1918, po nim W Kozicki, autor książki „ W gaju Akademosa” 1912. W latach 1911-13 z wyrażnim programem wystąpi „ moseion”. Utwory klasyczno parnasistowskie pojawiają się sporadycznie przez całą MP u braci Brzozowskich, Lucjana Rydla, Tetmajera i Staffa (bardzo konsekwentnie). Było on największym „Sztukmistrzem”, wśród młodych poetów. W kunszcie artystycznym nie dorównał mu nikt. Ku k. prowadziła Staffa chęć połączenia tego, co „apollinsie” z tym, co „dionizyjskie”. Utwory najbardziej klasyczne to cykl: „gałąź kwitnąca”, „śladem stopy antycznej”. Element apollinsko-akademicki zwycięża dionizyjski. Przyjmuje filoz. Stoicka. Zmienia się tonacja erotyków, wprowadza element spokojnej rezygnacji, pogodzenia się z przemijalnością uczuć. Nowa konwencja- elementy piękna – marmurowe tarasy, posagi, białe wille, ogród z jaśminem i różami, gaj laurowy. Jest także dworek „skryty w białych sadach”. Konwencjonalne piękno podkresla też drobiazgami: perły, bursztyny, alabaster, rzeźba. Słowo „piękno” zastępuje „moc i potęga”. Funkcja terapeutyczna wyrazów „słodycz” i „cisza”. Poważna hieratyczna forma wypowiedzi, polski heksametr. Tematy klasyczne – Achilles (tu jest mowa o nowatorstwie Tetmajera) okazja konfrontacji prawdziwych bohaterów z dekadentami.

Program konsekwentnie głosiło i realizowało czasopismo „museion” Morstin zalecał odcinanie się od biernego naśladowania greków, zaleca uchwycenie dionizysjkość oraz pod wpływem Bergsona wprowadzenie pierwiastków irracjonalnych, zwłaszcza intuicji. Klasycyzujące wiersze drukowali Morstin, F –X Pawłowski. SA też próby uchwycenia dionizyjskości za pomocą rytmu, np. w „pieśni Dionizosa” Leszczyńskiego. Klasycyzm stanowił przeciwieństwo dekadentyzmu. Shopenhauer nie stoicyzm. Zaprzeczył dekadenckiemu przekonaniu o końcu kultury europejskiej, pokazał żywotność i inspirującą siłe tej kultury. W tym czasie zaczynają działać futuryści Morinettiego (1909), którzy wyciągnęli skrajne wnioski z dekadentyzmu.Dażyli do zniszczenia kultury.

  1. Franciszkanizm.

Z klasycyzmem łączył się renesansowy kult życia, podsycony przez Nietschego. Kult życia takiego, w którym jest miejsce na ból i radość, dobro i zło, które odrzuca ascezie, skrępowanie pojęciem grzechu. W wierszu L. Staffa „Pod krzyżem”, ukrzyżowany schodzi z krzyża, idzie w świat z Dionizosem. Wyrażający pełnię życia Dionizos łączy się w symbiozie z Franciszkiem z Asyżu. Postać tego świętego fascynowała w Xix. Pisali o nim laicy. E. Rera i protestanccy – Sabatier. Powstaje Towarzystwo Międzynarodowe Studiów Franciszkańskich. W Polsce – Porębowicz (1899). Istotę f. w polichromii kościoła św. Franciszka Wyspiański. „Kwiatki…” na gwarze przełożył Stanisław Witkiewicz. Pod koniec wieku Beret w „Żywych kamieniach” połączył Dionizosa z sw. Franciszkiem. (1918). Działalność brata Alberta Chmielewskiego. ( w „Nawróceniu Judasza” Żeromskiego) 1916. Poetów pociąga św. Franciszek stygmatyk. W „Hymnie św. F” zawarta jest pochwała bolesnych stygmatów, z których rodzi się Wesele mi Miłość. Perspektywa doczesna zasępiona perspektywą nieśmiertelnego żywota, ale daleko do fr. Zgody i harmonii. Miciński nie lubił nurtu fr. Dlatego jego utwór Pt. „stygmaty ś. F. (tom „w mroku gwiazd” oddaje tajemnica atmosferę przeżycia F. na górze Alwerno. Termin młodopolski fr. Oznacza taki zespól cech jak u Staffa we „Wstępie” do swojego przekładu „kwiatków…” 1910. podkreślała sprzeciw wobec instytucjonalizacji, poczucie wolności, emocjonalizm. Staff czyni F. sprzymierzeńcem w walce o podekadenckie odruchy – „ dusza ludzka stworzona jest dla słońca, wiosny i wesela”. Jest kochającym życie ascetą, głoszącym radość i miłości. Zaprzeczenie zła, które wybaczone przestaje być złem, dla miłości, śmierci, nie istnieje. Tak pojęty f. także u W Orkano i Kasprowicza.

Już w „balladzie o słoneczniku” 1908 „krzyk i gniew zastąpiła zgoda na wyznaczony człowiekowi los. Tonacja f. łagodniejsza i pokorniejsza. Pojawia się w „Chwile” 1911 i „księga ubogich 1915. Sympatia autora po str, malutkich przeciwko wielkich. Panuje uspokojenie radość z oglądania przyrody, pogodna zgoda na cierpienie i śmierć, pewność istnienia wieczności. Zmiana tonacji miłości w „słoneczniku” pokazana na dwa sposoby, jakby szukał jej def. W pieśni o Waligórze miłość posępna i groźna wywołana przez góralską famie fatalne. Miłość oparta na ascezie i ofierze. W „księdze ubogich Amor zastąpiona przez Caritas. Mało metafor, brak hiperboli, sceneria- droga, chata, ogródek, Bóg, wieczność, miłość. Innowacja w wersyfikacji, wiersz toniczny ( równa liczba zestrojów akcentowanych w poszczególnych wersach, przy niestałej licznie sylab i akcencie.) Zmiana stosunku do przyrody (idealizowana) przede wszystkim jako twór boży. Nie jest zbiorem symboli, ani konwencjonalnych zbiorem piękne, jest mimetyczna. Ostrowska czuła na piękno przyrody „Chusty ofiarne” 1910 i „Aniołom dźwięku 1913. jej twórczość jest połączona z nurtem odrodzeńczym przez kult słońca, witalizm, dionizyjskość, motyw tańca. Jej utwory, podobnie jak Kasprowicza w nurcie, w którym nieokreślona sfera metafizyki zostaje zastąpiona na sferę religii.Bóg zastąpił nieskończoność.

Franciszkanizm zwraca uwagę na prostego, naiwnego człowieka, takich ludzi, przestawia Ludwik Staff (brat L) wiersze jego wydane pośmiertnie „Zgrzebna kantyczka” 1922. prostota wyrazu przez franciszkańskich mnichów i wiejskich dzieci jako bohaterów. Poeta nie jest już wszechwładnym magiem, konkurentem stworzyciela. Pokora jest jednym z wyznaczników fr. U Staffa zastąpiła potęgę – od „ptakom niebieskim” 1905 nasiliła się tonacja ewangeliczno-fr. Tworząc melanż z klasycznym kalokagathos. Powtarzają się: pogoda, radość, przebaczenie, zgoda, pochwała istnienia. Jednak nigdy nie doprowadził to prymitywizmu, nie stworzył księgi ubogich, choć wprowadzał ich do poezji: ulicznik, żebrak, stracy, mieszkańcy wyklętych zaułków. Szczególnie upodobał sobie jednostki odrzucone przez społeczeństwo. Fr. Idea ubóstwa w poetyce codzienności. Miejski pejzaż, wnętrza, meble, codzienna szarzyzna, sporadycznie występują w poezji Staffa: „co to się stało” 1912 zapowiedz Skamandrytów.

3. ideologia „czynu”. Kontynuacja symbolizmu i ekspresjonizmu. Obok żebraka-fr. W cieniu miecza żołnierz lub wojownik, bez tarczy i hełmu, jedynie z nagim mieczem. Metaforyka militarna. Kostium wojownika nasilenie metaforyki militarnej w okresie przed I wojną służy wyrażeniu postawy aktywnej, to nakaz heroizmu. Można się dopatrzyć postawy nietzscheanskiej heroizmu wobec samego siebie, surowości jaka charakteryzowała już kowala „w snach o potędze”. Staff często sięgał to niczegoJ w tomie „ w snach…” jest cykl „falanga tragiczna” – sama istota heroizmu przełożona na j. poetycki. Heroizmu bliskiego klęski jest bardziej przekonujący. Jest przejawem postawy aktywnej, czynnej. Czyn i jego synonimy trud, mozół, znój, praca, walka pojawiają się w tym czasie w ca lej lit. I publicystyce. Czyn głosił Wyspiański w „wyzwoleniu. Na różnym gruncie różnie rozpatrywany:

na filozoficznym to ciągłe stwarzanie w miejsce starego bytu, na społecznym rewolucje, na polityczne reakcja na zastój ojczyzny.

Koncepcja życia jako czynu, jako twórczość, stanowi wynik witalizmu. Przejawem kult słońca. Aktywistyczny witalizm został wsparty filozof patronatem. Bergsona („ewolucja twórcza” 1907), który głosił ze „nie ma rzeczy sa tylko czyny”. Cały świat jest przeniknięty pędem życiowym. Ewolucja jest stałą walką twórczego pędu życiowego z bezwładem materii. Główny kierunek propagował Brzozowski. Popierał koncepcje walki człowieka zbrojnego w narzędzia i wynalazki, czyli homo faber z materią nieograniczoną z tym, co pozaludzkie. (wg. Bergsona owa walka jest typowa dla umysłu ludzkiego). Często występuje starożytne homo faber Prometeusz. Utwór Staffa „Adam” jest apoteozą życia pochwała homo faber, twórcy, istoty zupełnie wolnej. Staffowski ideał dążenia dla samego dążenia. Bergsonowski antyfatalizm, zasada ciągłej zmienności. Prawdziwym entuzjastą Bergsona był: Leśmian-poeta zafascynowany w całej swej twórczości czynem. Leśmianowski czyn to znojne żmudne pilne z całych sił istnienie trwanie. Do MP należy tylko „sad rozstajny” 1912. utwory te są oryginalne na tle ówczesnej poezji. Problematyka antologiczno-egzystencjalna m. in. Sposób istnienia poprzez wizje senne a także skomplikowane relacje człowiek –Bog, czł-natura. Problematyka filozoficzna łączy się niekiedy z formą balladową co pociąga za sobą narrację poetycką.

Wzorzec ekspresjonistyczny kontynuuje Miciński. Koncepcja egzystencji ludzkiej podlega złu. Poemat „niedokonany” (1931) przedstawia relacje relacje Lucyfer-Emmanuel. Stara gnostycka idea o Lucyferze, stworzycielu świata materii. Luźny ciąg wizji wyrażanie narasta bowiem b.żarliwy, ale też tragiczny patriotyzm.


Date: 2016-01-14; view: 1277


<== previous page | next page ==>
CZASOPISMA LITERACKIE. WAZNIEJSZE PROGRAMY I POLEMIKI LIT. NA ŁAMACH CZASOPISM. | Dramat realistyczno-naturalistyczny: chłopski dramat rodzinny i wczesne dramaty Gabrieli Zapolskiej
doclecture.net - lectures - 2014-2024 year. Copyright infringement or personal data (0.009 sec.)