Krótki rys historyczny

Anastasiya Lyukas

W52033

Rzeszów 2014

Parlament Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest najwyższym prawodawczym organem w Zjednoczonym Królestwie oraz brytyjskich terytoriach zamorskich. Na jego czele stoi monarcha brytyjski, obecnie królowa Elżbieta II.

Jego dwie izby to:

· Izba Lordów

· Izba Gmin

Izba Lordów – izba wyższa dwuizbowego parlamentu brytyjskiego, który oprócz tego składa się też z Izby Gmin i Suwerena(panującej rodziny królewskiej). Nie jest to ciało wybieralne, lecz jego skład i struktura jest uwarunkowana wielowiekową tradycją.

Skład i funkcje

Aktualnie Izba Lordów składa się z 743 parów duchownych i świeckich, potocznie zwanych lordami.Lordowie duchowni (ang. Lords Spiritual) to najwyżsi hierarchowie Kościoła anglikańskiego, którzy zasiadają w Izbie tak długo, jak długo sprawują swoje funkcje kościelne (wiryliści). Obecnie zasiada w Izbie 26 lordów duchownych.

Lordowie świeccy (ang. Lords Temporal) pełnią swoją funkcję dożywotnio, chyba że Izba odbierze im tytuł lordowski. W grupie lordów świeckich wyróżnia się:

· 92 parów dziedzicznych, z których 90 jest obecnie wyłanianych w procedurze określonej i wydane na tej podstawie akty wykonawcze, natomiast dwóch lordów zasiada z racji piastowania dziedzicznych urzędów królewskich związanych z funkcjonowaniem Parlamentu Zjednoczonego Królestwa: Lorda Wielkiego Szambelana, będącego reprezentantem suwerena w Izbie Lordów, oraz Lorda Marszałka, odpowiedzialnego za ceremonie, w szczególności koronację oraz otwarcie Parlamentu

· 618 parów dożywotnich, powołani przez monarchę na wniosek premiera w oparciu o Life Peerages Act 1958, zazwyczaj spośród zaufanych polityków danej partii, ale także osób wyróżniających się w życiu publicznym bez określonej przynależności partyjnej, jak również byłych premierów i speakerów Izby Gmin.

Krótki rys historyczny

Izba Lordów powstała w XIV wieku i istnieje niezmiennie, z jedną krótką przerwą, aż do dzisiaj. Izba ta została zlikwidowana w 1649 r. przez rewolucyjny rząd Oliviera Cromwella i została ponownie przywrócona w roku 1657^]. Przez większość swojej historii Izba Lordów posiadała znacznie więcej władzy od Izby Gmin. Dopiero w XIX wieku jej kolejne kompetencje były stopniowo przekazywane Izbie Gmin. W 1911 r. uchwalono Parliament Act, który ostatecznie oddał niemal całą władzę ustawodawczą oraz prawo do powoływania i usuwania rządu Izbie Gmin, pozostawiając Izbie Lordów tylko prawo do rocznego weta ustaw i część funkcji kontrolnych oraz sądowniczych. Po dojściu do władzy Tony'ego Blaira rząd, zgodnie z obietnicami wyborczymi, dążył do zmian w Izbie Lordów. Uchwalono wówczas House of Lords Act z roku 1999, który o niemal połowę zmniejszył liczbę lordów dziedzicznych.

Izba Gmin – izba niższa dwuizbowego parlamentu brytyjskiego, odgrywa jednak rolę nadrzędną wobec Izby Lordów. W obecnej kadencji w jej skład wchodzi 650 deputowanych, wybieranych przez całość obywateli Zjednoczonego Królestwa w powszechnych, czteroprzymiotnikowych wyborach.

Okręgi

Wielka Brytania została podzielona na jednomandatowe okręgi wyborcze przez cztery niezależne Komisje Rozgraniczenia, po jednej dla Anglii, Walii, Szkocji i Irlandii Północnej. Jeden okręg przypada średnio na 69 281 mieszkańców Anglii, lecz liczba ta spada w innych częściach składowych Królestwa. Granice okręgów poprawiane są średnio raz na dekadę, w 1997 zwiększono liczbę deputowanych z 651 do 659. W 2005 istniało 646 okręgów, a od 2010 roku jest ich 650. Na Anglię przypada 533 mandatów, na Szkocję 59, na Walię 40, a na Irlandię Północną 18.

Wybory powszechne

Jedną z prerogatyw brytyjskiego monarchy jest zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu. Za każdym razem gdy to nastąpi, automatycznie rozpoczynają się przygotowania do następnych wyborów. Czynne i bierne prawo wyborcze przysługuje każdemu obywatelowi Wielkiej Brytanii, który skończył 18 lat. Obywatele innych krajów Wspólnoty Narodów orazRepubliki Irlandii mogą głosować pod warunkiem, że mają ukończone 18 lat, stale mieszkają na terenie Zjednoczonego Królestwa i nie są skazani wyrokiem sądowym. Prawo do głosowania zapewnia Irlandczykom specjalna ustawa z 1949 roku, zgodnie z którą obywatele Irlandii nie są w Zjednoczonym Królestwie postrzegani jako cudzoziemcy (od 1985 roku w Irlandii obowiązuje podobne prawo w stosunku do obywateli brytyjskich). Nie dotyczy to:

· Członków Izby Lordów

· Osób zajmujących eksponowane stanowiska w służbie Korony (jak sędziowie). Członkowie rządu mogą jednak kandydować.

· Członków parlamentów innych państw Wspólnoty

· Skazanych za zdradę, którym nie udzielono prawa łaski

· Skazanych za naruszenie praw wyborczych w ciągu dekady poprzedzającej dane wybory.

· Osób odsiadujących wyrok powyżej roku

· Osób niepoczytalnych (np. pacjentów zamkniętych szpitali psychiatrycznych)

Monarcha brytyjski posiada prawo głosu.

Istnieje również precedens dyskwalifikujący głuchoniemych, lecz taki przypadek nie zdarzył się już od stuleci.

Partia, która zdobędzie największą liczbę głosów tworzy rząd, a jej przewodniczący zostaje automatycznie premierem. Teoretycznie rząd powoływany jest przez monarchę, jednak w praktyce nie ingeruje on w prace parlamentu i rządu. Premier oraz większość ministrów zazwyczaj pochodzą z Izby Gmin, jednak niektórzy wybierani są spośród członków Izby Lordów. Przywódca głównej partii opozycyjnej - Lider Opozycji Jej Królewskiej Mości otrzymuje wynagrodzenie z państwowej kasy, jest to połowa uposażenia premiera.

Nie ma klasycznej kadencji: zwyczaj nakazuje rozpisać nowe wybory nie później niż po upływie pięciu lat, nie wcześniej jednak niż rok, od poprzednich wyborów. Monarcha wybiera odpowiedni termin w porozumieniu z premierem. Jednak to premier ma decydujący głos. Ma to miejsce w momencie najkorzystniejszym dla jego partii na reelekcję. Podobnie, monarcha automatycznie rozwiązuje parlament i rozpisuje nowe wybory, jeśli którakolwiek z izb przegłosuje wotum nieufności dla rządu lub nie zatwierdzi budżetu.

Wybory uzupełniające

Jeśli w trakcie kadencji parlamentu zajdzie taka potrzeba, w odpowiednim okręgu wyborczym można przeprowadzić wybory uzupełniające.

Miejsce w parlamencie może się zwolnić z wielu przyczyn, najbardziej oczywistą jest śmierć polityka; jednak rezygnacja nie jest jedną z nich: prawo nie zezwala składać tak ważnego urzędu. Przepis ten można ominąć przez ubieganie się u majordoma lub kanclerza o jedno ze stanowisk przy rodzinie królewskiej, którego nie można łączyć z pracą parlamentarną. Stanowiska takie jak podczaszy Korony czy podskarbi pałacu Northstead nie wiążą się z żadnym prawdziwym stanowiskiem i istnieją wyłącznie po to, by umożliwić parlamentarzystom ewentualne odejście z urzędu.

Jeśli MP zostanie wybrany na jedno z "prawdziwych" stanowisk, jak na przykład stanowisko sędziowskie, wtedy jego miejsce w parlamencie zwalnia się.

W przypadku podejrzenia o niestabilność umysłową, Speaker Izby może zarządzić badanie członka parlamentu przez dwóch niezależnych lekarzy. Jeśli po upływie połowy roku potwierdzą oni swą diagnozę o chorobie umysłowej, parlamentarzysta traci urząd. Podobnie musi upłynąć sześć miesięcy, nim miejsca w parlamencie zostanie pozbawiony bankrut.

Przypisy

1. Skocz do góry↑ Skład Izby Lordów według kategorii (EN)

2. Skocz do góry↑ Tekst aktu (ang.)

3. Skocz do góry↑ Tekst aktu (ang.)

4. Skocz do góry↑ Zbigniew Wójcik: Historia Powszechna XVI-XVII wieku. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 439,444. ISBN 83-01-08912-1.

5. Current state of the parties (ang.). UK Parliament.

Date: 2016-01-14; view: 851