Proza dwudziestolecia międzywojennego

Proza polska dwudziestolecia międzywojennego w swoim początkowym okresie była zdominowana przez pisarzy, którzy debiutowali jeszcze w epoce Młodej Polski, takimi jak: Stefan Żeromski (Przedwiośnie), Wacław Berent, Władysław Orkan, Andrzej Strug (Pokolenie Marka Świdy) oraz Władysław Stanisław Reymont, który w 1924 otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. Pełnię talentu w tym okresie rozwinęli: Zofia Nałkowska (m.in. Granica), Juliusz Kaden-Bandrowski (Czarne Skrzydła, Generał Barcz), Maria Dąbrowska (m.in. Noce i dnie), Jarosław Iwaszkiewicz (m.in. Młyn nad Utratą), Maria Kuncewiczowa (Cudzoziemka), Pola Gojawiczyńska (Dziewczęta z Nowolipek), Jan Parandowski (Niebo w płomieniach) i wielu innych. Odrębne miejsce w prozie dwudziestolecia zajmowała Zofia Kossak-Szczucka, której Krzyżowcy zapewniły trwałe miejsce w polskiej literaturze. Wśród debiutantów największy rozgłos zyskali: Jerzy Andrzejewski, Teodor Parnicki (Aecjusz ostatni Rzymianin) oraz Emil Zegadłowicz (Zmory). Dużą poczytnością cieszyła się Zazdrość i medycyna Michała Choromańskiego oraz reportaże Melchiora Wańkowicza. Spośród pisarzy związanych z lewicą rozgłos zyskał Leon Kruczkowski, dzięki powieści Kordian i Cham. Najbardziej nowatorskie pod względem formy były utwory Stanisława Ignacego Witkiewicza, które przepojone były nastrojem katastrofizmu (m.in. Nienasycenie) oraz Witolda Gombrowicza (Ferdydurke) i Brunona Schulza (Sklepy cynamonowe, Sanatorium pod Klepsydrą).

Odrębne miejsce zajmowała literatura popularno-rozrywkowa, przeznaczona dla szerokiego kręgu czytelników. Najwybitniejszym przedstawicielem tego nurtu literatury dwudziestolecia był Tadeusz Dołęga-Mostowicz – autor licznych popularnych powieści, takich jak:Kariera Nikodema Dyzmy, Znachor, czy Dr. Murek zredukowany, gdzie obok sensacyjnej fabuły znaleźć można było satyryczne spojrzenie na ówczesną politykę i społeczeństwo. Innymi twórcami literatury rozrywkowej byli m.in.: Antoni Marczyński – autor powieści sensacyjno-kryminalnych, Irena Zarzycka – autorka lekkich romansów oraz Stefan Grabiński – twórca literatury fantastyki i grozy. W dziedzinie twórczości dla dzieci i młodzieży na czoło wysuwał się Kornel Makuszyński autor takich powieści jak: Szatan z siódmej klasy,Szaleństwa panny Ewy, O dwóch takich co ukradli księżyc, Panna z mokrą głową. Twórczość dziecięco-młodzieżową uprawiali też: Janusz Korczak (m.in. Król Maciuś Pierwszy), Maria Kownacka, Jan Brzechwa, Janina Porazińska i wielu innych.

Bruno Schulz ("Sklepy cynamonowe"):
Opowiadania Schulza pełne sąbaśniowej, onirycznej atmosfery - obrazów z podświadomości i wyobraźni człowieka. To niby opis miasta z dzieciństwa, ale jakże inny od realistycznych fotografii, wyzwalający mitycznąrzeczywistość, pełną symboli. Jest tu obraz miasta, mit ojca, motyw dojrzewania, tęsknota za egzotyką dorosłości, filozoficzne poszukiwanie prawdy o człowieku.
Akcja spełnia tu rolę drugorzędną, prozę Schulza zaliczamy do awangardowych pomysłów międzywojnia. Jej konstrukcja i interpretacja wymaga technik psychoanalizy, odczytania symboli i surrealistycznej poetyckiej kreacj i przestrzeni.

Maria Dąbrowska ("Noce i dnie"):
Saga rodzirma - bo sąniądzieje Bogumiła i Barbary Niechciców, oraz ich dzieci kończy się w momencie wybuchu I wojny światowej (lata 1884-1914). Jak to w panoramicznym utworze bywa, znajdziemy bogactwo tematów i złożonąproblematykę:

• psychologiczną (kontrast postaci, psychika Barbary Niechcicowej)
• patriotyczna (motyw powstania, pracy, obraz polskiego domu)
• obyczajowa
• społeczna .
• filozoficzna

Tradycja sagi rodzinnej sięga XIX wieku, jest to też tzw. powieść-rzeka, która przedstawia losy postaci przez wiele lat, ogarnia wiele środowisk, miejsc, ukazuje przemiany społeczno-obyczaj owe. Utrzymana w konwencj i realistycznej, z przezroczystą narracją Kreacja głównych postaci opiera się na kontraście .

Witold Gombrowicz ("Ferdydurke"):
Opowieść o Józiu, któryjako trzydziestoletni mężczyzna zostaje sprowadzony do ławy szkolnej i od nowa przemierza szkołę, pensję, wieś -jest w istocie filozoficznąrozprawąo człowieku i kategorii Formy. Józio poszukuje tego, co w człowieku prawdziwe, rzeczywiste, a nie narzucone przez społeczny schemat. Znajduje: formę, konwencję, stereotyp. Jest to powieść:

• gra - poszukiwanie autentyzmu ,
• komedia ośmieszająca wszelkie wartości
• bunt przeciw Formie
• satyra na szkołę, mieszczaństwo i ziemiaństwo · drwina ze światajako rekwizytorni form.

Awangardowa powieść Gombrowicza posiada wiele cech powieści, która wykrystalizuje się po wojnie i otrzyma nazwę "noveau roman". Jest to m.in. pierwszoosobowa narracja, która przedstawia świat widziany oczyma bohatera, poprzez jego poszukiwania i wrażenia. Pełno tu absurdu, scen groteskowych, paradoksu i postaci karykaturalnych. Pisana specyficznym "gombrowiczowskim" stylem: przestawienie szyku zdań
neologizmy - pupa, gęba, chwyt podglądania i przedrzeźniania.

Stefan Żeromski ("Przedwiośnie"):
Dzieje Cezarego Baryki, który wychowywał się w Baku i tam jako młody chłopak był świadkiem rewolucji, potem zaś wrócił do Polski, by tu rozpocząć dorosłe życie - są pretekstem do poruszenia kilku ważnych tematów:

• obraz i siła rewolucj i
• dyskusja o koncepcjach naprawy Polski
• dylematy dojrzewania i poszukiwania autorytetów przez młodego człowieka
• charakterystyka różnych środowisk polskich

Powieść polityczna. Uważana jest za najdojrzalsze dzieło Żeromskiego. Utrzymana w tradycyjnej konwencji, trzecioosobowej narracji,jest "przeglą dem" kolejnych scen przestrzeni, które spina biografia bohatera. Żeromski operuje tu oszczędniejszym stylem, lecz wprowadza symbole: sąnimi np. słynne szklane domy, o których marzył stary Baryka. Finał powieści wskazuj e na kompozycj ę otwartą

Zofta Nałkowska ("Granica"):
Dzieje miłości i romansu Zenona Ziembiewicza wyglądają z pozoru na zwykły banał, oparty o trójkąt: mąż-żona-kochanka, i to w dodatku schemat: panicz uwodzi służącą z ludu. Nie jest tak - ów romans to pretekst do podjęcia:

• problematyki społecznej (obraz ziemiaństwa, inteligencji miejskiej, ludu)
• problematyki moralnej (pytanie o granicę moralną, której przekroczyć nie wolno, o ocenę czynów postaci)
• problematyki filozoficznej (pytanie: jakimjest człowiek - czy takimjak postrzega siebie, czy takimjak widzągo inni?)
• problematyka obyczajowa (konformizm bohatera)

Chwyt kompozycyjny umieszczenia w początku powieści -jej rozwiązania, finału nieszczęśliwego romansu, pozwala odrzucić czytelniczą ciekawość i skupić się na analizie kolejnych etapów zdarzeń iprzemian w psychice postaci. Jest to zatem fabuła retrospektywna. Pisarka stosuje też chwyt zderzenia różnych perspektyw widzenia i oceny tych samych osób i zdarzeń.

Date: 2016-01-14; view: 864