Home Random Page


CATEGORIES:

BiologyChemistryConstructionCultureEcologyEconomyElectronicsFinanceGeographyHistoryInformaticsLawMathematicsMechanicsMedicineOtherPedagogyPhilosophyPhysicsPolicyPsychologySociologySportTourism






Polska powieść historyczna. Twórczość Sienkiewicza i Bolesława Prusa

Powieść historyczna – jedna z odmian powieści, której powstanie w nowożytnej formie datuje się na początek XIX wieku. Jej korzenie, według niektórych badaczy, sięgają starożytności (Odyseja), a przede wszystkim – średniowiecznych romansów rycerskich, czy późniejszych XVI lub XVII-wiecznych romansów awanturniczych. Powieść historyczna jest utworem dymorficznym, powstałym na dwóch podstawowych płaszczyznach konstrukcji fabuły – historycznej i literackiej, przy czym w zależności od obowiązujących nurtów czyprądów literackich, zdolności pisarskich twórców i oczekiwań czytelniczych, wzajemny stosunek tych dwóch płaszczyzn w trakcie ewolucji gatunku ulegał zmianie.

Podgatunki powieści historycznej[edytuj | edytuj kod]

Powieść historyczną można podzielić na kilka podstawowych odmian, uszeregowanych według charakterystycznych cech.

· w zależności od sposobu przedstawiania świata powieściowego:

· powieść typu walterskottowskiego (pierwszym utworem tego typu był Waverley Waltera Scotta – 1814),

· powieść pamiętnikarską, zainicjowaną po raz pierwszy na polskim gruncie i tu uprawianą z największym powodzeniem (pierwszy utwór tego typu – Dwaj panowie Sieciechowie J. U. Niemcewicza – 1815).

· w zależności od stosunku do źródeł historycznych będących aktualnie podstawowymi prądami epoki bądź obowiązującej kultury:

· powieść biograficzną,

· klasyczną powieść historyczną (powstałą w rozwoju modelu "walterskottowskiego" – najsłynniejsi twórcy: Aleksander Dumas, Lew Tołstoj, Henryk Sienkiewicz),

· powieść dwudziestowieczną (najsłynniejsi twórcy: Robert Graves, Hanna Malewska),

· powieść historyczno-fantastyczną (ta odmiana jest dziś najpowszechniej reprezentowana w twórczości literackiej, a jej prekursorem był – Teodor Parnicki)

Geneza i rozwój powieści historycznej[edytuj | edytuj kod]

Powieść historyczna, czyli gatunek leżący na styku historii i literatury, zaistniała w świadomości czytelniczej na początku XIX w., za sprawą jej „ojca” i głównego kodyfikatora – Waltera Scotta. Część badaczy genezę powieści historycznej upatruje w starożytnych eposach heroicznych – Iliadzie czy Eneidzie, średniowiecznych romansach rycerskich, dla których tłem były wydarzenia czy postaci historyczne, w tzw. brutach francuskich i angielskich, w novelli epoki elżbietańskiej, oraz angielskiej powieści gotyckiej XVIII wieku.



Przeciwne stanowisko reprezentuje Gyorgy Lucács. Rodowód klasycznej powieści historycznej widzi w głębokich przemianach zachodzących w Europie na przełomie XVIII i XIX w. Uznaje on dziedzictwo Wielkiej Rewolucji i wojen napoleońskich za dominujący czynnik w rozwoju poczucia historyzmu w społeczeństwie mieszczańskim.

Rozwój europejskiej odmiany powieści historycznej można podzielić na trzy etapy:

· pierwszą połowę XIX wieku, a zatem okres dominacji Waltera Scotta i jego uczniów;

· drugą połowę XIX wieku, czyli okres powstawania wielkich, epickich panoram historycznych, takich jak Wojna i pokój L. Tołstoja, a także pogłębionych refleksji historiozoficznych;

· XX wiek, w którym kontynuowane są główne tendencje rozwojowe powieści historycznej XIX w., ukazywane jednak z odmiennej perspektywy.

Dziewiętnasty wiek[edytuj | edytuj kod]

Powieść dziewiętnastowieczna traktowała historię jako przedakcję teraźniejszości. Podobnie jak w powieści obyczajowej tego okresu narrator był wszechwiedzący, zazwyczaj trzecioosobowy (wyjątek stanowiła wspomniana już powieść pamiętnikarska, a zwłaszcza jej czysto polska odmiana – gawęda szlachecka), jego kompetencje były nieograniczone, zaś czas, choć historyczny, a zatem – nieaktualny, to jednak linearny i ustabilizowany. Akcja powieści tego typu była często umieszczana w nieodległej przeszłości, dopiero pod koniec wieku ta tendencja została przełamana (choćby Faraon Bolesława Prusa. W przypadku klasycznej powieści historycznej można mówić o całościowym przedstawianiu materiału źródłowego, jako wartości danej odgórnie. Inaczej mówiąc – narrator jawił się tu jako historyk, który już wykonał pracę badawczą i przedstawia słuchaczom jej wyniki. W niektórych przypadkach mogła pojawić się archaizacja, której zadaniem było uwiarygodnianie relacji (np.: Józef Ignacy Kraszewski czy Henryk Sienkiewicz). Klasyczny typ powieści historycznej w szybkim czasie spetryfikował się, a jego poetyka stała się niewystarczająca dla przemian powstałych na przełomie XIX i XX w. i później.

Powieść pamiętnikarska była jakby zapowiedzią zmian, które dokonały się w rozwoju powieści historycznej w XX wieku. Tutaj wszechwiedza i kompetencje narratora zostały bardzo mocno ograniczone, choć jedność czasu nie ulegała zazwyczaj zmianie.

 

Henryk Sienkiewicz[edytuj]

Henryk Adam Aleksander Pius Sienkiewicz herbu Oszyk, pseudonim Litwos (ur. 5 maja 1846 w Woli Okrzejskiej, zm. 15 listopada 1916 w Vevey) – polski nowelista, powieściopisarz i publicysta; laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1905 za całokształt twórczości[1], jeden z najpopularniejszych pisarzy polskich przełomu XIX i XX wieku.

Henryk Sienkiewicz był kawalerem francuskiej Legii Honorowej i członkiem zagranicznym Serbskiej Akademii Nauk i Umiejętności.

Henryk Sienkiewicz (1846-1916) – polski pisarz, nowelista, laureat Literackiej Nagrody Nobla.

Urodził się 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej w zubożałej rodzinie szlacheckiej (Sienkiewiczowie posługiwali się herbem „Oszyk”). W 1861 roku rodzina przeniosła się do Warszawy. Sienkiewicz uczęszczał tam do gimnazjum (w trakcie nauki podjął się pracy guwernera w rodzinie Weyherów). Studiował w Szkole Głównej na Wydziale Prawa, później przeniósł się na Wydział Historyczno-Filologiczny.

We wczesnej młodości współpracował jako felietonista z warszawskimi dziennikami: „Gazetą Polską”, „Niwą” i „Słowem”. W latach 1874-78 był współwłaścicielem „Niwy”. Za debiut pisarza uważa się wydane w 1872 roku „Humoreski z teki Worszyłły” (wcześniej Sienkiewicz publikował felietony i recenzje). W kolejnych latach ukazują się trzy ważne dzieła: „Stary sługa”, „Hania”, „Selim Mirza”.

W latach 1876-78 Sienkiewicz wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych jako korespondent „Gazety Polskiej”, podróżuje wraz z grupą przyjaciół (m.in. aktorką Heleną Modrzejewską). Jego korespondencje ukazują się w „Gazecie Polskiej” jako „Listy z podróży”. Refleksje z podróży po Ameryce znalazły swoje w odbicie w takich utworach jak: „Sachem”,

„Przez stepy”, „Za chlebem” i „Latarnik”. Po powrocie do kraju Sienkiewicz ogłasza szereg odczytów. W 1879 roku poznaje swoją przyszłą żonę, Marię z Szetkiewiczów. Małżeństwo zawarte w 1881 roku trwa zaledwie cztery lata. Maria umiera na suchoty, pozostawiając dwójkę dzieci, Jadwigę i Henryka. W tym samym czasie powstaje najbardziej znane dzieło Sienkiewicza – Trylogia(„Ogniem i mieczem”, „Potop”, „Pan Wołodyjowski”), ukazująca się odcinkami w „Słowie” i „Czasie”, w latach 1883-1888.

Sienkiewicz tworzy i podróżuje, zwiedzając takie miejsca jak, m.in.: Konstantynopol, Neapol, Rzym, Hiszpania, Afryka. Kolejne wielkie powieści – „Bez dogmatu”, „Rodzina Połanieckich”, „Krzyżacy”, „Quo vadis” – przynoszą pisarzowi ogromną popularność. W 1900 roku pisarz obchodzi wielki jubileusz swojej pracy, przyjmując niezwykłydar od narodu – dworek w Oblęgorku. W 1904 roku poślubią swoją daleką krewną Marię Babską (drugie małżeństwo pisarza z Marią Romanowską, zawarte w 1983 roku zostaje unieważnione).

Rok później (1905) autor Trylogii otrzymuje Literacką Nagrodę Nobla.

Po wybuchu I wojny światowej pisarz wyjeżdża do Szwajcarii. Umiera 15 listopada 1916 roku w Vevey. Prochy Sienkiewicza zostają sprowadzone do kraju w roku 1924 i złożone w warszawskiej katedrze św. Jana.

Dzieła Henryka Sienkiewicza:

1873 – „Humoreski z teki Worszyłły”
1875 – „Hania”
1876 – „Stary sługa”
1877 – „Selim Mirza”
„Szkice węglem”
1880 – „Janko Muzykant”
„Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”
„Za chlebem”
1882 – „Bartek zwycięzca”
„Latarnik”
1884 – „Ogniem i mieczem”
1886 – „Potop”
1888 – „Pan Wołodyjowski”
1889 – „Sachem”
1891 – „Bez dogmatu”
1894 – „Rodzina Połanieckich”
1896 – „Quo vadis”
1900 – „Krzyżacy”
1906 – „Na polu chwały”
1910 – „Wiry”
1912 – „W pustyni i w puszczy”

Henryk Sienkiewicz - twórczość

Działalność pisarska Henryka Sienkiewicza była niesamowicie zróżnicowana. Olbrzymie sukcesy odnosił w publicystyce. Jego artykuły były pozytywnie odbierane przez czytelników, a szczególną popularnością cieszyły się „Listy z podróży do Ameryki” oraz późniejsze „Listy z Afryki” – pełne wspaniałych opisów przyrody oraz przesycone tęsknotą za ojczyzną.

W swoich tekstach drukowanych w czasopismach Sienkiewicz podejmował rozmaitą tematykę. Nawiązywał do najważniejszych kwestii społecznych, pisał recenzje ze spektaklów teatralnych, tworzył teksty o literaturze oraz odnosił się do współczesnej obycczajowości.

Ważną dziedziną twórczości Henryka Sienkiewicza byłanowelistyka, w której poruszał głównie palące problemy społeczne. Pierwszym dziełem tego typu były „Humoreski z teki Worszyłły” opublikowane w 1872 r. Dzieło to zawierało dwa krótkie utwory: „Nikt nie jest prorokiem między swymi” oraz „Dwie drogi”. Sam autor jednak niezbyt wysoko je cenił i nie chciał zaliczać ich do swojej twórczości.

Już w 1875 r. ukazał się utwór uznawany przez badaczy twórczości Sienkiewicza za jego pierwsze dzieło o wielkiej wartości artystycznej – „Stary sługa”, nowela stylizowana na gawędę szlachecką.

Najbardziej rozpoznawalnymi nowelami autora „Potopu” do dzisiaj pozostają jednak: „Janko Muzykant” (1878), „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” (1880), „Latarnik” (1881), „Jamioł” (1882) oraz „Sachem” (1889).

Największą sławę przyniosły Henrykowi Sienkiewiczowi jego wielkie powieści. Szczególną popularnością cieszyły się:„Ogniem i mieczem” (1884), „Potop” (1886) oraz „Pan Wołodyjowski” (1888) – „Trylogia”, w której pisarz nawiązał do wspaniałej historii Polski, dając jej w miarę realistyczny obraz, skupiając się jednak na wydarzeniach pomyślnych dla ojczyzny. Do powieści historycznych zaliczyć można także „Krzyżaków”, nad którymi pracę zakończył w 1900 r. Wszystkie wymienione utwory można odczytywać w kontekście pragnienia „pokrzepienia serc” zniewolonych rodaków, przypomnienia im o wielkich dokonaniach Polaków na przestrzeni wieków, co miało wzmacniać poczucie jedności narodowej, umacniać patriotyzm i narodowego ducha.

Wielką sławę na całym świecie zyskało „Quo vadis” – dzieło odnoszące się do losów pierwszych chrześcijan i w realistyczny sposób ukazujące starożytny Rzym. Jego tematyka nie była tak specyficzna (narodowa) jak wielu innych dzieł autora, dlatego powieść cieszyła się olbrzymią popularnością również wśród obcokrajowców. Ceniony był także jej najważniejszy przekaz, mianowicie – wiara w szlachetne idee może pokonać, zdawałoby się, nieograniczenie potężną władzę i bezwzględną siłę.

Nieco gorzej odbierane były powieści obyczajowe Sienkiewicza, spośród których wymienić należy: „Bez dogmatu” (1891) oraz „Rodzinę Połanieckich” (1894). Sam fakt, że nie cieszyły się one przesadnym uznaniem ówczesnych krytyków w żaden sposób nie przekreśla ich wartości artystycznej. Pierwsza z nich – często uważana za dzieło psychologiczne – traktowała o ogólnych tendencjach społecznych końca XIX stulecia, o zaczątkach modernizmu i stopniowym odchodzeniu od wypracowanych norm oraz postulatów w stronę bezcelowości i schyłkowych nastrojów. Druga powieść dotyczyła z kolei losów Stanisława Połanieckiego, który po małżeństwie ze zubożałą szlachcianką zaczął zmieniać swoje życie, stopniowo stając się człowiekiem wyznającym tradycyjne zasady.

Jednym z najważniejszych dzieł Sienkiewicza było wydane pod koniec jego życia „W pustyni i w puszczy” – powieść przygodowa adresowana głównie do młodzieży. O jej wartości decydowała nie tylko doskonała, trzymająca w napięciu fabuła, lecz także bardzo trafne oddanie sytuacji ówczesnej Afryki, a także niezwykłe opisy przyrody.

 

Bolesław Prus

Bolesław Prus, właściwie Aleksander Głowacki herbu Prus I (ur. 20 sierpnia 1847 w Hrubieszowie, zm. 19 maja 1912 w Warszawie) – polski pisarz, prozaik, nowelista i publicysta okresu pozytywizmu, współtwórca polskiegorealizmu, kronikarz Warszawy, myśliciel i popularyzator wiedzy, działacz społeczny, propagator turystyki pieszej i rowerowej.

 

Bolesław Prus, a właściwie Aleksander Głowacki herbu Prus, przyszedł na świat 20 sierpnia 1847 r. w Hrubieszowie na Lubelszczyźnie. Jego ojciec – Antoni Głowacki – pełnił obowiązki ekonoma dworskiego, co oznacza, iż zarządzał szlacheckimi posiadłościami. Matką przyszłego literata była Apolonia z Trembińskich.

Pierwsze lata życia młody Aleksander spędził w Żabczu – majątku zarządzanym przez swojego rodzica. Kiedy miał trzy lata, zmarła jego matka. Sześć lat później opuścił go ojciec, a dziewięcioletni chłopiec trafił pod opiekę Marcjanny Trembińskiej, babki. Jednak i u niej długo nie zagrzał miejsca, gdyż kobieta umarła po roku. Następnym miejscem pobytu młodego Prusa był dom jego ciotki – Domiceli z Trembińskich Olszewskiej – który mieścił się w Lublinie. Tam też autor „Lalki” uczęszczał do Powiatowej Szkoły Realnej. W 1861 r. czternastoletni Aleksander Głowacki zamieszkał w Siedlcach ze swym starszym bratem Leonem. Już rok później przenieśli się do Kielc, gdzie przyszły literat zaczął uczęszczać do gimnazjum.

W 1863 r., gdy wybuchło powstanie styczniowe, Aleksander Głowacki miał 16 lat. Jego brat był jednym z działaczy „Czerwonych” (grupa zwolenników jak najszybszego wzniecenia powstania) i to właśnie on przyczynił się do tego, iż młodzieniec wziął udział w walkach. 1.09. tego samego roku przyszły literat został ranny w bitwie i pojmany przez Rosjan. Jednakże ze względu na jego młody wiek oraz dzięki wstawiennictwu ciotki wypuszczono go. Od tego czasu Aleksander Głowacki ponownie mieszkał z ciotką w Lublinie.

Spokój przyszłego autora „Lalki” szybko został zakłócony. Dnia 20 stycznia 1864 r. aresztowano go za udział w powstaniu. Do kwietnia przebywał w więzieniu na Zamku Lubelskim, a sąd wojskowy postanowił pozbawić go tytułu szlacheckiego. W dodatku podjęto decyzję, iż prawnym opiekunem młodzieńca (ze względu na zaburzenia psychiczne Leona) będzie wuj Klemens Olszewski. Po powrocie na wolność Aleksander Głowacki ukończył gimnazjum z doskonałymi wynikami (30 czerwca 1866 r.).

Dla zdolnego młodzieńca marzeniem były studia w którymś z wielkich miast europejskich. Najbardziej skłaniał się ku Petersburgowi, jednak trudna sytuacja finansowa nie pozwoliła mu na realizację tych planów. Dlatego też w październiku 1866 r. Aleksander Głowacki został studentem, Wydziału Matematyczno-Fizycznego Warszawskiej Szkoły Głównej. Naukę łączył z pracą zarobkową – pełnił obowiązki korepetytora oraz guwernera. W listopadzie 1869 r. Warszawska Szkoła Główna została zamknięta w wyniku represji popowstańczych, a Aleksander Głowacki postanowił przenieść się do Puław na Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa. Spędził tam tylko rok, gdyż popadł w konflikt z rosyjską kadrą nauczycielską.

W 1870 r. Głowacki powrócił do Warszawy, gdzie zaczął imać się rozmaitych zajęć, byle tylko zarobić na swoje utrzymanie. Pracował jako ślusarz, robił fotografie, przemawiał na ulicach – żadne z tych zajęć, co z perspektywy czasu wydaje się oczywiste, nie zaspokoiło ambicji zdolnego i młodego jeszcze mężczyzny.

Najpierw znalazł pracę jako kasjer w banku, a rok późniejpostanowił spróbować swoich sił w roli dziennikarza. Pomysł ten okazał się dobry i już w maju 1872 r. ukazał się pierwszy artykuł Głowackiego pt.: „Nasze grzechy” (umieszczony został w „Opiekunie Domowym”). W tym samym roku przyszły autor „Lalki” posłużył się po raz pierwszy swoim pseudonimem artystycznym – Bolesław Prus. Szybko okazał się on utalentowanym twórcą. Już w następnym roku pisał artykuły dla kilku pism: „Muchy”, „Kolców” i „Niwy”, wciąż współpracował także z „Opiekunem Domowym”. W tym czasie pisał przede wszystkim humorystyczne podsumowania bieżących wydarzeń (pseudonimu używał właśnie wtedy, gdy podpisywał tego rodzaju artykuły).

Bardzo ważną datą w życiu Prusa okazał się rok 1874. Wówczas rozpoczął współpracę z „Kurierem Warszawskim”, publikował tam m.in. „Szkice warszawskie” oraz „Kronikę tygodniową”, co przyczyniło się do wzrostu jego popularności. Rok później przyszły autor „Lalki” wziął ślub z Oktawią Trembińską – kuzynką od strony matki. Kolejne lata przyniosły współpracę z kolejnymi pismami, obfitowały także w liczne próby literackie.

W 1877 r. Bolesław Prus podjął współpracę z „Nowinami”, a pięć lat późniejzostał redaktorem pisma. W 1881 r. zaczął pisać dla„Tygodnika Ilustrowanego”, a po sześciu latach dołączył także do„Kuriera Codziennego”. W międzyczasie miało miejsce niemiłe dla Prusa zdarzenie – prowadzone przez niego „Nowiny” zmuszone były ogłosić upadłość (1883), co sprowadziło na autora problemy finansowe.

W latach 80. Prus zaczął wyjeżdżać do sanatorium w Nałęczowie (było to jego ulubione miejsce wypoczynku). Tam też poznał Stefana Żeromskiego, na którego ślubie był świadkiem (1892). Trzy lata później Prus odbył jedyną w swoim życiu podróż zagraniczną (wszystkie tego typu działania uniemożliwiała mu agorafobia). Odwiedził Niemcy, Szwajcarię i Francję.

W XX wieku, gdy znaczenie pozytywistów było już bardzo niewielkie, Prus nadal pozostawał jednym z najbardziej cenionych polskich autorów, chociaż wydał już tylko jedną kompletną powieść. Ludzie traktowali go jako autorytet, co wpływało na chętne powierzanie mu różnych funkcji (był m.in. prezesem Stowarzyszenia Kursów dla Analfabetów Dorosłych).

Bolesław Prus zmarł na atak serca 19 maja 1912 r. w Warszawie. W swoim testamencie zapisał środki na stypendia edukacyjne dla dzieci z biednych rodzin wiejskich, a księgozbiór przekazał Towarzystwu Biblioteki Publicznej w Warszawie. Autor „Lalki”, chociaż był żonaty, nie doczekał się potomstwa (wraz z Oktawią Trembińską adoptowali syna – Emila – który w wieku 18 lat popełnił samobójstwo z powodu nieszczęśliwej miłości).

Pogrzeb jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy odbył się 22 maja 1912 r. Na ostatnie pożegnanie artysty przybyło wielu ludzi, a samo wydarzenie szybko stało się wielką manifestacją. Prusa pochowano na Powązkach.


Date: 2016-01-14; view: 1065


<== previous page | next page ==>
Literatura polska okresu Pozytywizmu | Najważniejsze dzieła Bolesława Prusa
doclecture.net - lectures - 2014-2024 year. Copyright infringement or personal data (0.009 sec.)