Charakterystyka ogólna twórczości Ignacego Krasickiego

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Dubiecku nad Sanem (województwo ruskie) w zubożałej rodzinie magnackiej posiadającej tytuł hrabiów Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Był skoligacony z rodziną Potockich oraz Sapiehów^[3]. Był najstarszym synem Jana Bożego Krasickiego, kasztelana chełmskiego i senatora Rzeczypospolitej oraz stolniczanki Anny de domo Starzechowskiej. Miał dwie starsze siostry i czterech braci. Wychowywał się początkowo w domu rodzinnym, potem u matki chrzestnej, Teofili z Wapowskich Podoskiej oraz u ciotki, Anny Sapieżyny z Krasickich. Starannie wykształcony, wraz z dwoma braćmi, obrał stan duchowny za sprawą rodziców, później pisał o wybranej drodze życia: „Szedłem dla grosza i dla chwały Bożej”. W latach 1743-1750 Krasicki uczył się w Jezuickim Kolegium Lwowskim. 1 maja 1751 wstąpił do seminarium duchownego Ks. Ks. Misjonarzy przy kościele św. Krzyża w Warszawie. Przed 8 lipca 1751 przyjął niższe święcenia duchowne. 2 lutego 1759 przyjął sakrament święceń z rąk Wacława Hieronima Sierakowskiego – biskupa przemyskiego. Został kanonikiem kijowskim, a 3 lata później, kanonikiem katedry przemyskiej, i objął probostwo katedralne.

Jako młody ksiądz spędził dwa lata (1759-1761) na studiach w Rzymie. Zamieszkał w Hospicjum polskim przy kościele św. Stanisława, gdzie pełnił funkcję prowizora opiekującego się tamtejszym archiwum. Po powrocie został w 1763 sekretarzem prymasa Władysława Aleksandra Łubieńskiego i zaprzyjaźnił się z młodym Poniatowskim – przyszłym królem. Swą twórczością Krasicki opromieniał panowanie przyjaciela Stanisława Augusta Poniatowskiego, jednak nie propagował bezpośrednio programu politycznego króla.

W grudniu 1764 kapituła archidiecezji lwowskiej wybrała Krasickiego kustoszem katedralnym. Rok później otrzymał probostwo infułackie w Kodniu. Został także prezydentem Trybunału Małopolskiego. Od 1766 był kanonikiem, a później koadiutorem biskupa warmińskiego.

Od panowania Stanisława Augusta rozpoczęła się kariera duchowna Krasickiego. Kapelan królewski otrzymał rychło w grudniu 1766 biskupstwo warmińskie, tytuł książęcy, godność senatora Rzeczypospolitej. Pod koniec życia został arcybiskupem gnieźnieńskim. Był współorganizatorem i często uczestnikiem tzw. obiadów czwartkowych.

Biskupstwo warmińskie dawało mu wysokie miejsce w hierarchii społecznej oraz uzasadnione poczucie niezależności. Jednak nie okazało się ono cichą przystanią. Kapituła przyjęła swego zwierzchnika chłodno w obawie przed zmianami. Równocześnie nasilały się prowokacje i napór Prus zmierzających do zagarnięcia Warmii w ramach rozbioru Polski. Krasicki protestował publicznie przeciw obcej interwencji. Chciał też uchronić Warmię przed wojną domową. Po utracie niezawisłości nie złożył Fryderykowi II homagium.

Wśród jego podróży obok wyjazdu do Paryża w czasie konfederacji barskiej, częstymi staną się teraz wyjazdy do Berlina, Poczdamu, Sanssouci na wezwanie Fryderyka II, z którym się zaprzyjaźnił. Wraz z całą diecezją warmińską był po I rozbiorze poddanym pruskim. Stwarzało to sytuację trudną dla poety – biskupa, który zaprzyjaźniony z królem Polski był zmuszony do towarzyskich i administracyjnych kontaktów z królem Prus. Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego^[4]. Po III rozbiorze Polski papież Pius VI skierował do niego 16 grudnia 1795 brewe, nakazując mu wpajać w naród polski obowiązek wierności, posłuszeństwa i miłości panom i królom^[5].

Pochowany został w katedrze pw. Świętej Jadwigi Śląskiej w Berlinie, którą w 1774 konsekrował, a w 1829 został przeniesiony do Katedry Gnieźnieńskiej.

W 1774 odznaczony został Orderem Orła Białego, kawaler Orderu Świętego Stanisława od 1767, pruskiego Orderu Czerwonego Orła w latach 1786–1798, kapelan honorowy zakonu maltańskiego^[6]. Był członkiem rzeczywistym Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk^[7].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Był wybitnym reprezentantem polskiego oświecenia. Zadebiutował strofą – Hymn do miłości Ojczyzny. Miał wówczas około 40 lat. Był to więc późny debiut, który przyniósł przecież niezwykły sukces tej strofy, stanowiącej fragment pieśni IX poematu heroikomicznegoMyszeida. Strofa ta później przez długie lata odgrywała rolę hymnu narodowego. Krasicki sformułował tu uniwersalną ideę patriotyzmu wyrażoną stylem wysokim i wzniosłym tonem. Wśród licznych przekładów tekstu wymieńmy także 3 różne przekłady francuskie.

Książę Biskup Warmiński (X. B. W.) nadawał doskonały kształt wszystkim gatunkom europejskiego klasycyzmu. Otwierał także drogę gatunkom nowym. Wśród nich wyróżnia się pierwsza polska powieść nowożytna Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki. Jest ona syntezą wszystkich odmian powieści oświeceniowych – a więc satyryczno-obyczajowej, przygodowej i robinsonady połączonej z utopią i powieścią dydaktyczną. Bohater powieści Mikołaj Doświadczyński to przeciętny polski szlachcic, który w toku wielorakich przeżyć w Warszawie, Paryżu, na wyspie Nipu, konstruuje swą osobowość i racjonalizuje swe doświadczenia. W rezultacie wypracuje dojrzałą mądrość, stanie się dobrym człowiekiem, przykładnym obywatelem. Ten wzór mądrego gospodarza (fizjokratyzm) wypełnia także karty następnej powieści Pan Podstoli.

Anegdota mówi, iż zachętą do powstania poematu Monachomachia stała się rozmowa z Fryderykiem II pruskim w pałacu Sanssouci. Krasicki mieszkał tu w apartamencie zajmowanym niegdyś przez Woltera. W żartobliwym heroicum o zwaśnionych zakonnikach realizuje X.B.W. oświeceniową konwencję gatunku. Edycja tekstu stała się nieomal skandalem obyczajowym.

Najtrwalszym pomnikiem literackim oświecenia są Bajki. Osadzone w europejskiej tradycji gatunku są niedoścignione w swym artystycznym pięknie. Aktualną obserwację nad światem i naturą człowieka zawarł poeta także w Satyrach. Klasyk poezji zintelektualizowanej był artystą słowa wydobywającym poetyckość z obszarów najrzadziej poszukiwanych.

Uprawiał nie tylko literaturę piękną. Pisał prace z zakresu homiletyki, teologii, heraldyki. Ogłosił dwutomową encyklopedię, pisał Listy o ogrodach, artykuły do „Monitora” i własnej gazety „Co Tydzień”. Podejmował prace przekładowe z Plutarcha, tłumaczył Pieśni Osjana, fragmenty Boskiej Komedii Dantego, utwory Anakreonta, Boileau, Hezjoda, Teokryta; napisał rozprawkę O tłumaczeniu ksiąg.

Pseudonimy[edytuj | edytuj kod]

Biskup Ignacy Krasicki posługiwał się w swej twórczości następującymi pseudonimami: Antalewicz; Autor "Podstolego"; Frater Blasius Dubecensis; Kloryndowicz; Łykaczewski; Mathuszalski; Mathyasz; Milczyński; Mistrz Błażej Bakałarz; Michał Mowiński; Niegustowski; Politycznicki; Powolnicki; Prawdzicki; Princeps Polonus; Rzetelski; Ignacy Słabski; Starosłużalski; Staruszkiewicz; X. A. G.; X. B. W.; Xiążę JMci B. W.; Yunip(?).

Ważniejsze dzieła[edytuj | edytuj kod]

1. Trojaka korona świętobliwości, czci i godności, wielowładności i mocy, za hołd i odwdzięczenie Królowej Nieba i Ziemie w Obrazie Berdyczowskim, kazaniem koronacjalnym przez... natenczas kanonika kijowskiego, teraz zaś proboszcza przemyskiego, oddana, roku 1750 (1756), dnia 16 lipca, Berdyczów 1765

2. Kazanie miane podczas koronacji Stanisława Augusta, wyd. w: Diariusz Sejmu Coronationis, Warszawa 1764

3. "Monitor", Warszawa 1765-1768 i 1772, (autorstwo przeszło 220 numerów z lat 1765-1768 i całego rocznika 1772); przekł. niemiecki 1766-1767

4. Hymn do miłości ojczyzny, Zabawy Przyjemne i Pożyteczne 1774, t. 10, cz. 2, s. 318; przekłady: czeski, francuski 1831, łaciński 1934, niemiecki, rosyjski 1963

5. Myszeida, powst. 1774; wydano pt. Myszeidos pieśni X, Warszawa 1775; przekłady: czeski 1815, francuski 1778, niemiecki 1788, rosyjski

6. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, powst. na przełomie lat 1774/1775; wydano pt. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki przez niegoż samego opisane, na trzy księgi rozdzielone, Warszawa 1776; przekłady: francuski 1818, niemiecki 1776, rosyjski

7. Mędrzec, powst. w latach 1776-1777; wydano pt. Mędrzec. Komedia w 3 aktach, z własnoręcznych rękopismów autora wyjęta

8. Bajki i przypowieści, powst. w latach 1776-1778; wydano pt. Bajki i przypowieści, na cztery części podzielone, Warszawa 1779; przekłady: chorwacki 1837, czeski 1798, francuski 1828, łaciński 1796, niemiecki 1788, rosyjski 1824, węgierski 1939, włoski 1889

9. Monachomachia, powst. około roku 1778; wydano pt. Monachomachia, czyli wojna mnichów (Lipsk 1778); przekłady: czeski, niemiecki 1782, rosyjski

10. Pan Podstoli cz. 1 pt.: Pan Podstoli, na trzy księgi podzielony, Warszawa 1778; cz. 2, Warszawa 1784; przekłady: chorwacki 1848, niemiecki 1779, słoweński 1852

11. Historia, powst. w latach 1776-1779; wydano pt. Historia na dwie księgi podzielona, Warszawa 1779; przekłady: francuski 1817, niemiecki 1785, rosyjski 1794

12. Satyryk. Komedia w 5 aktach (nieukończona, doprowadzona w brulionie do aktu V, scena 3), powst. w latach 1778-1779

13. Solenizant, powst. w latach 1777-1779; wydano pt. Solenizant. Komedia w 3 aktach, przez Michała Mowińskiego, Warszawa 1780

14. Frant, powst. około roku 1779; wydano pt. Frant. Komedia w 3 aktach, z własnoręcznych rękopismów autora wyjęta

15. Krosienka, powst. około roku 1779; wydano pt. Krosienka. Komedia w 3 aktach, z własnoręcznych rękopismów autora wyjęta

16. Łgarz, powst. około roku 1779; wyst. Warszawa 1780; wydano pt. Łgarz. Komedia w 3 aktach, przez Michała Mowińskiego, Warszawa 1780

17. Statysta, powst. około roku 1779; wyst. Warszawa 1780; wydano pt. Statysta. Komedia w 3 aktach, przez Michała Mowińskiego, Warszawa 1780

18. Satyry tzw. część 1 (zawiera: Do króla; Świat zepsuty; Złość ukryta i jawna; Szczęśliwość filutów; Marnotrawstwo; Oszczędność; Pijaństwo; Przestroga młodemu; Żona modna; Życie dworskie; Pan niewart sługi; Gracz; Odwołanie) powst. 1778-1779; wyd. Warszawa 1779 (2 wydania); tzw. część 2 (zawiera: Pochwała milczenia; Pochwała wieku; Pochwała głupstwa; Wziętość; Człowiek i zwierz; Klatki; Mędrek; Małżeństwo; Podróż) powst. 1781-1784; przekłady: czeski, niemiecki 1788, rosyjski

19. Antymonachomachia, powst. 1779-1780; wydano pt. Anti-Monochomachia w sześciu pieśniach (Warszawa 1780)

20. Przemowa do Pieśni Osjana, powst. 1779-1780

21. Pieniacz, powst. 1779-1780; wydano pt. Pieniacz. Komedia w 5 aktach, z własnoręcznych rękopismów autora wyjęta

22. Wojna chocimska, Warszawa 1780

23. Zygmunt August. Tragedia. Akt II scena 7 i 8, powst. około roku 1780; wyd. L. Bernacki: Krasciana, Studia staropolskie. Księga ku czci A. Brücknera, Kraków 1928 i odb. Kraków 1927

24. Zbiór potrzebniejszych wiadomości, porządkiem alfabetu ułożonych, wydano t. 1-2, Warszawa 1781 (-początek 1783); redakcja I zakończona 20 września 1777 w Heilsbergu; uzupełnień do wydania dokonali różni autorzy, głównie K. H. Szembek, biskup płocki; z egzemplarza interfoliowanego i uzupełnionego ręką autora – reedycji dokonał A. Jakubowski

25. Opisanie podróży z Warszawy do Biłgoraja w liście do Jaśnie Oświeconego Książęcia JMci Stanisława Poniatowskiego, Warszawa 1782

26. Listy, powst. 1780-1783; zebrane po raz pierwszy w Wydaniach zbiorowych poz. 1, t. 2

27. Przydatek do opisania podróży do Biłgoraja, w którym znajdują się następujące wiersze... (11 wierszy), Warszawa 1783

28. Wiersze X. B. W., Warszawa 1784; zawartość: 8 satyr tzw. części 2, 4 listy i 12 drobnych wierszy

29. Listy i pisma różne X. B. W. t. 1, Warszawa 1786; t. 2, Warszawa 1788; zawartość: Wyjazd z Warszawy, 3 listy, 10 powieści wschodnich, 13 bajek, drobne wiersze, wiersze z prozą, drobne przekłady, urywki prozą; przekł. niemiecki 1787

30. Wiersze z prozą, powst. przed rokiem 1788; większość ogłoszono w poz. 29

31. Kalendarz obywatelski, przez X. B. W., Warszawa 1794; Lwów 1794; przekł. francuski 1794

32. Powieść prawdziwa o narożnej kamienicy w Kukorowcach, Warszawa 1794; przekł. niemiecki 1840

33. "Co tydzień", Poznań: 1798 nr 1-26; 1799 nr 1-13

34. Bajki nowe, powst. 1779-1800; do druku przygotował sam autor około roku 1800; wyd. F. K. Dmochowski; przekł. czeski

35. Powieści wschodnie, zebrane po raz pierwszy (z opuszczeniem Derwisza) w Wydaniach zbiorowych poz. 2, t. 6; przekłady: chorwacki 1837, czeski 1833, niemiecki 1788, rosyjski, słoweński 1852

36. Wiersze różne powst. 1772-1800; zebrane po raz pierwszy w Wydaniach zbiorowych poz. 1, t. 2; przekłady: niemiecki 1839, rosyjski 1871

37. Lucjan fragm. w: "Co tydzień" 1798, nr 18

38. O rymotwórstwie i rymotwórcach fragm. w: "Co tydzień" 1798, nr 8-11, 20, 22-24; 1799, nr 11-13

39. Rozmowy zmarłych fragm. w: "Co tydzień" 1798, nr 3, 12, 21; 1799, nr 5, 8-9

40. Uwagi fragm. w: "Co tydzień" 1798, nr 2, 16-17, 19, 21, 25; 1799, nr 1-4, 8

41. Życia zacnych mężów, z Plutarcha fragm. w: "Co tydzień" 1798, nr 14

42. Listy o ogrodach, "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 2-4 (1801)

43. Kazania (pierwsze opatrzone datą 4 czerwca 1764, inne powst. prawdopodobnie u schyłku życia Krasickiego), Warszawa 1819

44. Konsolacja rozdz. 1-5, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 7, t. 18 (8)

45. Dopełnienie Herbarza K. Niesieckiego, wpisywane przez Krasickiego na interkalowany egzemplarz znajdujący się obecnie w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 22849/II.

Ponadto Krasicki ogłaszał także dość liczne listy pasterskie.

Przekłady[edytuj | edytuj kod]

1. L. Racine: O religii, niewydany, (tekst nieznany; prawdopodobnie najwcześniejszy utwór Krasickiego)

2. "Monitor", Warszawa 1772, (większość artykułów tego rocznika – to przekłady lub przeróbki Krasickiego z angielskiego czasopisma "Spectator", za pośrednictwem przekł. francuskiego)

3. J. Macpherson: Pieśni Osjana, wydane pt. Pieśni Osjana syna Fingala, z angielskiego tłumaczone na francuski język, a z francuskiego na polski przez... księcia biskupa warmińskiego, powst. 1779-1784, wyd. (Lwów 1792/1793)

4. Powieści wschodnie, zobacz Ważniejsze dzieła poz. 35, (niektóre powieści tłumaczono lub adaptowano z autorów: F. Blanchet, D. D. Cardonne, O. Goldsmith, Ch. Montesquieu, Ch. Mouton)

5. Hezjod: Roboty i dni, wyd. zobacz Wydania zbiorowe poz. 2, t. 6

6. W rozprawie O rymotwórstwie i rymotwórcach – przekłady wielu fragmentów utworów cytowanych pisarzy; zobacz Ważniejsze dzieła poz. 38.

Ponadto Krasicki dokonał drobnych przekładów z: Anakreonta, Biona, Moschusa, Teokryta, Lucjana, N. Boileau, zobacz: Ważniejsze dzieła poz. 29, 36; Wydania zbiorowe poz. 2; "Nowy Pamiętnik Warszawski" t. 9 (1803).

Utwory błędnie przypisywane Krasickiemu[edytuj | edytuj kod]

1. Organy, czyli odpowiedź na list przyjaciela z Warszawy, brak miejsca i roku wydania (według Estreichera: Warszawa 1789; 2 wydania)

2. Les Coups du sort. Comédie en 5 actes et en prose. Par A. Mowinsky, Paryż 1822/1823, (wydane pod nazwiskiem Krasickiego, jako przekład z jego polskiej komedii).

Popularność[edytuj | edytuj kod]

Król wyraził swoje uznanie dla Krasickiego, wręczając mu najwyższe odznaczenia – Order Orła Białego, św. Stanisława i w 1780 r. medal honorowy z dewizą Dignum laude virum Musa vetat mori („[Bo] Muza nie da umrzeć mężom godnym chwały”), zaczerpniętą z poety rzymskiego Horacego^[8].

Ważniejsze dzieła Krasickiego zyskały sławę europejską, zostały przetłumaczone na wiele języków – łacinę, francuski, niemiecki (m.in. w latach 90. XVIII w. Jerzy Olech), włoski, rosyjski, czeski, chorwacki, słoweński, węgierski. Szeroka recepcja jego dzieł utrzymywała się przez cały wiek XIX.

Wielu twórców oświeceniowych poświęciło mu utwory poetyckie, np. Stanisław Trembecki, Franciszek Zabłocki, Wojciech Mier, a w XX w. K.I. Gałczyński. Prozaicy czynili go bohaterem swych utworów np. Wincenty Pol, Adolf Nowaczyński, Henryk Sienkiewicz.

W 2009 na płycie Poeci ukazała się hip-hopowa interpretacja wiersza Świat zepsuty wykonana przez rapera Numer Raz.

Date: 2016-01-14; view: 736