POJĘCIE UTWORU W WYJAŚNIENIACH URZĘDOWYCH

Nie budzi wątpliwości zagadnienie uznania za dzieło w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wykładu akademickiego ze względu na jego twórczy charakter oraz spełnienie warunku ustalenia.

Pismo z dnia 1 stycznia 1995 r. Min. Kultury i Sztuki DPA.024/303/95

Nawiązując do wystąpienia z 24 lutego 1995 r. uprzejmie informuję, że zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Kultury i Sztuki uważam, iż przygotowanie i wygłoszenie wykładu przez jego autora stanowi przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Wykład jako utwór jest przedmiotem prawa autorskiego wobec spełnienia kryteriów z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83). Ponadto wygłoszenie takiego wykładu wobec słuchaczy stanowi spełnienie warunku ustalenia tego utworu zawartego w art. 1 ust. 3 powołanej wyżej ustawy. W związku z powyższym przychód z tytułu wynagrodzenia za przygotowanie i wygłoszenie wykładu przez jego autora, podlega opodatkowaniu po potrąceniu kosztów uzyskania przychodu określonego w art. 22 ust. 9 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 1993 r. Nr 90, poz. 416 z późn. zm.), w wysokości 50% w stosunku do uzyskanego przychodu. Zasada ta obowiązuje od 24 maja 1994 r., tzn. od dnia wejścia w życie ww. ustawy o prawie autorskim. Natomiast wyjaśnienie kwestii dotyczących określenia stosunku prawnego łączącego autora z przyjmującym zamówienie nie leży w zakresie kompetencji Ministra Finansów; jest to bowiem dla celów zastosowania właściwych przepisów podatkowych, sprawa obojętna. Właściwą instytucją dla udzielenia odpowiedzi na to pytanie jest Minister Pracy i Polityki Socjalnej, któremu przekazano wystąpienie Pani Rektor.

Pismo z dnia 18 marca 1995 r. Min. Finansów PR I/30/534/95

Art. 1 ustawy jest przepisem o charakterze ogólnym - użyta w nim definicja utworu powinna być stosowana do wszystkich przypadków występowania tego terminu w tekście ustawy, jeżeli coś innego nie wynika z celu poszczególnych przepisów. W takim ogólnym rozumieniu został też użyty wyraz "utwór" w art. 27 i 28 ustawy, wobec czego można stwierdzić, że w artykułach tych pod pojęciem utworu rozumie się nie tylko utwory literackie, muzyczne, artystyczne w ścisłym tego słowa znaczeniu, ale także wszelkie inne utwory, w tym programy radiowe i telewizyjne. Dodać wypada, że art. 27 i 28 ustawy dotyczą tzw. dozwolonego użytku chronionych utworów. Stanowią przypadek wyłączenia monopolu autorskiego, w związku z czym możliwe jest korzystanie z utworu bez zgody autora i bez wypłacania mu stosownego wynagrodzenia. Szkoły zostały upoważnione do takiego korzystania z utworów, ale tylko pod pewnymi warunkami: utwory mogą być udostępniane jedynie nieodpłatnie i jedynie w zakresie zadań statutowych szkoły, a więc w celach dydaktycznych.

Pismo z dnia 22 maja 1995 r. Min. Kultury i Sztuki DPA.024/42/95

Tłumaczenie napisów pod planszami, składającymi się na wystawę autorską, jest utworem w rozumieniu ustawy pr. aut. Prawo autorskie do tłumaczenia (a więc rodzaju opracowania utworu pierwotnego - oryginału) służy tłumaczowi od momentu stworzenia jego utworu, tj. powstania tłumaczenia. Prawo autorskie chroni jednak konkretny utwór, dzieło (art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim), a nie twórczość w ogóle.

Pismo z dnia 16 czerwca 1995 r. Min. Kultury i Sztuki DPA.024/67/95

Wykłady akademickie są przedmiotem prawa autorskiego, ponieważ spełniają przesłanki określone w art. 1 pr. aut. Nadmienić należy, że wykłady są objęte ochroną prawa autorskiego od dawna (poczynając od wejścia w życie pierwszej polskiej ustawy o prawie autorskim z dnia 29 marca 1926 r.), a nie dopiero od dnia 24 maja 1994 r., tj. od daty wejścia w życie obecnie obowiązującej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Pogląd, że wykład jest utworem tylko wówczas, gdy w siatce studiów został nazwany wykładem, jest błędny. O zakwalifikowaniu do kategorii prawnej "utwór" decyduje meritum (dobro niematerialne, będące przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalone w jakiejkolwiek postaci, chronione niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia), a nie nazwa przypisana określonemu rodzajowi działalności. W zakresie działalności pracowników naukowo-dydaktycznych wyższych uczelni przedmiot prawa autorskiego będą stanowić w szczególności:

1. wykłady akademickie, rozprawy naukowe, popularno-naukowe, podręczniki, skrypty,

2. artykuły, recenzje prac oraz projektów prac naukowo-badawczych, a także recenzje dorobku naukowego,

Indywidualny sposób przedstawienia odkryć lub badań naukowych (samoistnie ujmowane odkrycia naukowe nie podlegają bezpośredniej ochronie prawnoautorskiej), ponieważ warstwa tekstu - określana jako forma dzieła - ma z reguły w pracach naukowych charakter twórczy.

Nie można a priori ocenić, czy zajęcia na uniwersyteckich studiach humanistycznych, takie jak ćwiczenia i seminaria, posiadają cechy utworów w rozumieniu art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. (...) Zajęcia te mają bardzo różną formę, a także przebieg; przykładowo mogą polegać wyłącznie na sprawdzaniu, czy studenci opanowali określony zasób wiedzy. Nie można wykluczyć, że niektóre spośród tych zajęć mogą korzystać z ochrony prawnoautorskiej. (...) przedmiotowe zajęcia powinny być indywidualnie kwalifikowane na forum uczelni, zwłaszcza że art. 111 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym stanowi, iż nauczycielom akademickim przysługują uprawnienia twórców w zakresie ochrony praw autorskich i praw pokrewnych oraz pomoc uczelni w razie ich naruszenia.

Pismo z dnia 26 lutego 1996 r. Min. Kultury i Sztuki DPA.024/9/96

(...) nauczanie języków obcych nie może zostać uznane za utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 pr. aut. Nie są chronione prawem autorskim: metoda, pomysł, maniera czy styl, podobnie proces nauczania - nawet oparty na oryginalnych materiałach dydaktycznych i w zindywidualizowanej formie przekazu. Nie można odmówić jednak nauczycielom praw autorskich do stworzonych przez nich programów nauczania, jeżeli odznaczają się oryginalnością oraz indywidualnym charakterem. W przypadku, gdy w ramach umowy o dzieło powstanie program nauczania, to wykorzystanie tego programu jako utworu naukowego, np. utrwalenie, zwielokrotnienie i opublikowanie, uzależnione będzie od przeniesienia praw autorskich przez autora lub udzielenia przez niego licencji

Pismo z dnia 24 maja 1996 r. Min. Kultury i Sztuki DPA.024/205/96

(...) - przedmiotem prawa autorskiego może być wykład czy posiadające charakter wykładu szkolenie, jeżeli przeprowadzone ono zostało według autorskiego, opracowanego indywidualnie i twórczo przez wykładowcę konspektu, oczywiście pod warunkiem spełnienia ogólnych cech definicji utworu z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Nr 24, poz. 83 z późn. zm.). W rozpatrywanym zakresie należałoby jednak ustalić, czy szkolenia te odznaczają się powtarzalnością, tzn. czy zamawiane kursy realizowane są wielokrotnie według tego samego schematu, czy też każde z zajęć ma jedyny w swoim rodzaju, niepowtarzalny charakter. W pierwszym przypadku ochroną z tytułu prawa autorskiego mógłby być bowiem objęty jedynie program szkolenia czy jego konspekt, nie zaś jego poszczególne realizacje na kolejnych kursach; - twórca, w tym lektor i tłumacz, nie muszą odznaczać się żadnymi szczególnymi właściwościami, aby mogli zostać uznani za podmioty prawa autorskiego, oczywiście pod warunkiem wykonywania przez nich prac o twórczym charakterze. Podczas jednak gdy zasadniczo tłumaczenia traktowane są jako utwory zależne, czyli tzw. opracowania (art. 2 powyższej ustawy), trudno byłoby uznać za twórczą pracę korektorów tekstów w językach obcych, jeśli praca ta ogranicza się do poprawiania ewidentnych błędów językowych, nie mając wpływu na twórczy kształt korygowanego tłumaczenia.

Pismo z dnia 2 lutego 2000 r. Min. Kultury i Dziedzictwa Narodowego DP/WPA.024/3/00

Ochrona prawna utworu powstaje w momencie, w którym ujrzy on światło dzienne czyli w momencie ustalenia utworu, która pozwala na jego odbiór przez osoby inne niż autor. Przez "ustalenie", stosownie do orzeczenia SN[32], należy rozumieć przybranie przez utwór jakiejkolwiek postaci, chociażby nietrwałej, jednakże na tyle stabilnej, żeby cechy i treść utworu wywierały efekt artystyczny.

Na wstępie dalszej części rozważań na temat przedmiotu prawa autorskiego, przypomnę jego ustawową definicję, wg której jest to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, utrwalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)(art 1 ust.1).

Już w następnym artykule ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych znajdujemy następujący przepis opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa utworu pierwotnego (art. 2 ust. 1). Przepis ten zezwala na korzystanie z cudzych utworów we własnej twórczości. Jak więc widać z przytoczonych przepisów możemy na gruncie polskiego prawa wyróżnić trzy rodzaje dzieł: dzieła samoistne, dzieła inspirowane, dzieła niesamoistne.

Zacznijmy od dzieł samoistnych. Tak naprawdę większość obecnie powstałych dzieł jest dziełami inspirowanymi, bowiem jak napisał Jacek Kaczmarski, wszak tyle wierszy się pamięta, że krzykną zaraz mądre gremia, która skąd fraza jest ściągnięta. Komentując przepis art. 2 profesorowie J. Barta i R. Markiewicz napisali m.in. utwory w pełni samoistne, nieinspirowane, także nie powstają w próżni intelektualnej, ich autor czerpie z dotychczasowego dorobku naukowego lub artystycznego, ale nie nawiązuje wprost do żadnego konkretnego dzieła[33]. Ostatecznie w literaturze stworzono następującą definicję utworów samoistnych jako stworzonych wysiłkiem jednego autora, które swe powstanie zawdzięczają jednemu twórcy (utwory samoistne) (…) Oczywiście można stawiać pytanie, czy możliwe jest istnienie utworu całkowicie samoistnego, nie nawiązującego w najmniejszym stopniu do cudzej twórczości. Zdaniem niektórych należy na to pytanie odpowiedzieć negatywnie, gdyż twórca nie jest nigdy w stanie oderwać się od dotychczasowego dorobku kulturowego. Dla prawa jednak związki nie wyrażające się recypowaniem chronionych wartości nie są istotne[34].

Utwory niesamoistne możemy więc zdefiniować jako te, które są dziełem dwóch lub więcej osób. Wyróżniamy wśród nich utwory współautorskie, utwory zbiorowe, utwory zależne, utwory z zapożyczeniami. Gdzieś pomiędzy tymi dwiema kategoriami znajdują się dzieła samoistne inspirowane. I od tej grupy chciałbym rozpocząć rozważania na temat przedmiotu prawa autorskiego. Dzieło inspirowane, powstałe w wyniku lektury, słuchania muzyki, oglądania obrazów czy dzieł architektonicznych. Pojęcie utworu inspirowanego zdefiniował Sąd Apelacyjny w Warszawie w następujący sposób utwór powstały z podniety twórczej innego utworu jest objęty prawem autorskim niezależnym. Przez utwór inspirowany należy rozumieć zaczerpnięcie wątku cudzego utworu, a zgoda autora dzieła inspirującego jest zbędna. Wykorzystanie bowiem cudzego pomysłu, a nawet imion z innego utworu, nie stanowi jeszcze opracowania cudzego utworu, ale własny oryginalny utwór. Nawet w razie uznania, iż pozwany świadomie wykorzystał motyw zaczerpnięty z książki powoda, należałoby ustalić dokładny zakres cech indywidualnych jego opracowania, w celu rozstrzygnięcia, czy nie stanowi ono własnego indywidualnego utworu[35].

Kiedy więc mamy do czynienia z dziełem inspirowanym, a nie z opracowaniem cudzego utworu? Tu podstawowe znaczenie będzie miała ocena własnego wkładu twórczego autora dzieła inspirowanego, gdyż jak zauważył Sąd Najwyższy wykorzystanie cudzego pomysłu, a nawet imion z innego utworu, przy oryginalnej treści dzieła nie stanowi jeszcze opracowania cudzego utworu, ale własny oryginalny utwór[36].

Date: 2016-01-05; view: 1435