Home Random Page


CATEGORIES:

BiologyChemistryConstructionCultureEcologyEconomyElectronicsFinanceGeographyHistoryInformaticsLawMathematicsMechanicsMedicineOtherPedagogyPhilosophyPhysicsPolicyPsychologySociologySportTourism






Przedmiot prawa autorskiego.

 

Przejdę teraz do przedstawienia Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 4 lutego 1994 roku[1].

Przedmiot prawa autorskiego jest zawarty w pierwszych siedmiu artykułach ustawy. W/g ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, utrwalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór) (art 1 ust.1).

Jak widać już na pierwszy rzut oka przedmiotem (a więc dobrem podlegającym ochronie ) jest utwór. Utwór jest to niematerialne dobro prawne, które powinno być odróżniane od przedmiotu materialnego (...) na którym jest ono utrwalone[2]. Aby można było mówić o utworze muszą być spełnione trzy przesłanki:

· po pierwsze każdy utwór musi być rezultatem pracy twórcy,

· po drugie posiadać cechy indywidualne,

· po trzecie być przejawem działalności twórczej.

Natomiast co nie ma wpływu na ochronę? Przede wszystkim osoba twórcy - nie ważny jest jego wiek, obywatelstwo, zdolność do czynności prawnych, miejsce pobytu (np. zakład karny). Nie jest ważny cel w jakim dane zostało stworzone (np. naukowy czy estetyczny), oraz zamiar człowieka tworzącego dane dzieło. Utwór spełniający ustawowe wymogi, będzie podlegał ochronie nawet wtedy, jeżeli w momencie tworzenia jego twórca nie miał zamiaru stworzenia przedmiotu prawa autorskiego. Co jest jeszcze ciekawsze ochrona rozciąga się także na utwory, których tworzenie lub rozpowszechnianie jest zabronione prawem (np. utwory o charakterze pornograficznym). Nie jest ważny też poziom artystyczny i intelektualny utworu. Być może trochę w myśl rzymskiej dewizy de gustibus non disputandum est, Sąd Najwyższy w 1972 roku wydał orzeczenie w którym czytamy z ochrony prawa autorskiego korzysta utrwalony w jakiejkolwiek postaci wytwór indywidualnej myśli człowieka, niezależnie od wartości jaką obiektywnie reprezentuje[3]. Jest to potwierdzenie orzeczenia z roku 1938, w którym SN podkreślił, że ochrona prawna twórczości umysłowej nie zależy od stopnia wysiłku pracy umysłowej, ani od znacznej jej doniosłości[4]. Tak więc chronione są wszystkie utwory - zarówno arcydzieła jak i kicze, zarówno poważne rozprawy naukowe jak i dziełka o charakterze pseudonaukowym.

Tak więc nie mają znaczenia takie cechy jak:

· wiek i poczytalność autora,

· zamiar stworzenia dzieła,

· sprawowanie pełnej kontroli nad procesem powstawania utworu (ochronie podlegają dzieła powstałe w sposób przypadkowy),



· przeznaczenie i sposób wyrażenia utworu,

· jego estetyczna lub użytkowa wartość (kicz też podlega ochronie),

· sprzeczność treści lub rozpowszechniania utworu z prawem (ochronie podlega zarówno film pornograficzny, jak i utwór zawierający np. niedozwolone zapożyczenia),

· ukończenie utworu (ochronie podlegają szkice, projekty, wstępne wersje, fragmenty czy dzieła nieukończone),

· subiektywne przekonanie o twórczym charakterze pracy,

· twórczy charakter procesu prowadzącego do powstania dzieła.

Definiując przedmiot prawa autorskiego można przytoczyć jeszcze kilka orzeczeń sądowych, zgodnie z którymi przedmiotem ochrony jest:

· wszelkie dzieło piśmiennictwa będące wytworem indywidualnej twórczości bez względu na jej zakres i wartość[5],

· każdy przejaw działalności duchowej noszący cechę osobistej działalności, każda oryginalna myśl ludzka ujęta konkretnie w samodzielną formę[6],

· każda twórczość umysłowa (…) byleby w swym ostatecznym wyniku, w swej zewnętrznej formie wykazywała znamiona wyróżniające ją od innych dzieł osobliwością pomysłu i umiejętnością ujęcia tematu[7],

· każde dzieło (…) byle tylko przynajmniej pod względem formy, wykazywało pewne elementy twórcze, choćby minimalne[8],

· każde opracowanie (…), w którym przejawia się twórcza praca autora, a więc gdy jego pomysłowości i indywidualnemu ujęciu dzieło zyskało oryginalną postać[9].

Można postawić pytanie, czy wszystkie efekty pracy ludzkiej są dziełem w rozumieniu prawa autorskiego. Oczywiście nie. Może dojść nawet do sytuacji, że taka sama fotografia będzie spełniała wymogi bycia dziełem i nie będzie ich spełniała. Ustawa o prawie autorskim wylicza przykładowe kategorie dzieł, takiej jak:

· wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),

· plastyczne,

· fotograficzne,

· lutnicze,

· wzornictwa przemysłowego,

· architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,

· muzyczne i słowno-muzyczne,

· sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,

· audiowizualne (w tym wizualne i audialne).

W tym kontekście można postawić pytanie, czy słownik języka polskiego jest dziełem w rozumieniu przepisów ustawy? Odpowiedział na to pytanie Sąd Najwyższy, stwierdzając m.in. siatka haseł, sposób definiowania haseł oraz kompozycja haseł trudnych (leksemów) stanowią przejaw działalności twórczej autorów słownika języka polskiego w rozumieniu art. 1 pr. aut.[10]

Jeżeli jesteśmy przy orzecznictwie, to zobaczmy co jeszcze zostało zaliczone do kategorii utworów:

· kolekcję afiszy lub ogłoszeń, katalogi, rozkłady kolejowe, książki kucharskie, wzory i formularze[11],

· informator o porcie[12],

· instrukcję obsługiwania maszyny[13],

· instrukcję bhp[14],

· kompozycję z kwiatów[15],

· projekty dokumentacji technicznej, plany, zarysy, szkice, rysunki, modele i projekty[16],

· wzór zdobniczy[17],

· projekt jachtu[18],

· projekt znaku towarowego[19].

Zacznijmy więc od początku definicji, czyli przejawu działalności twórczej (słowa te użyte w definicji pozwalają na zakwalifikowanie określonego wytworu intelektualnego do kategorii utworu chronionego jak również określa granice ochrony). Jak można to zrozumieć?

Pod słowem przejaw rozumiemy oczywiście uzewnętrznienie działania. Problem zaczyna, gdy dochodzimy do pojęcia działalność twórcza, czyli jaka. Najprościej możemy powiedzieć, że kreatywna. Przesłanka ta, niekiedy określana jako przesłanka „oryginalności” utworu, zrealizowana jest wówczas, gdy istnieje subiektywnie nowy wytwór intelektu; jest ona zatem ujmowana wyłącznie w płaszczyźnie nowości subiektywnej i zorientowana retrospektywnie.

Kiedy więc możemy mówić o działalności twórczej? Odpowiedź na to pytanie dał nam nie tak dawno Sąd Najwyższy, który stwierdził:

Charakter twórczy jako immanentna cecha utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 pr. aut. jest przejawem intelektualnej działalności człowieka, jakkolwiek nie każdy proces intelektualny prowadzi do powstania rezultatu o cechach twórczych. Praca intelektualna o charakterze twórczym jest przeciwieństwem pracy o charakterze technicznym, która polega na wykonywaniu czynności wymagających jedynie określonej wiedzy i sprawności oraz użycia określonych narzędzi, surowców i technologii. Cechą pracy w charakterze technicznym jest przewidywalność i powtarzalność osiągniętego rezultatu. Proces tworzenia, w przeciwieństwie do pracy technicznej, polega na tym, że rezultat podejmowanego działania stanowi projekcję wyobraźni osoby, od której pochodzi, zmierzając do wypełniania tych elementów wykonywanego zadania, które nie są jedynie wynikiem zastosowania określonej wiedzy, sprawności, surowców, urządzeń bądź technologii. W tym ujęciu twórczość, jako angażująca wyobraźnię twórcy, ma charakter subiektywny. Tak rozumiana twórczość powinna być odróżniona od podobnego znaczenia używanego w sferze własności przemysłowej, np. w odniesieniu do wynalazków. Twórczość jest tu bowiem pojmowana w sposób zobiektywizowany i oparty na kryterium wartości w ustaleniu określonej prawidłowości, zależności lub cech. Twórczością w zakresie wynalazków będzie np. dokonanie wynalazku w znaczeniu sformułowania nowej, czyli wcześniej nieznanej i nadającej się do zawodowego lub komercyjnego zastosowania procedury prowadzącej do osiągnięcia określonego rezultatu produkcyjnego.

Wymaganie nowości nie jest natomiast niezbędną cechą twórczości jako przejawu intelektualnej działalności człowieka. Jak wskazano, utworem może być nawet kompilacja wykorzystująca dane powszechnie dostępne pod warunkiem, że ich wybór, segregacja, sposób przedstawienia ma znamiona oryginalności. Prawdą jest, że sama idea obrotowych liczników wykorzystujących dwie ruchome i odpowiednio zsynchronizowane względem siebie tarcze z pewnymi danymi oraz odpowiedni otwór służący do odczytu wyników jest znana od dawna.[20]

I teraz przechodzimy do pojęcia indywidualnego charakteru, które jest jeszcze trudniejsze do zdefiniowania niż omówiony przed chwilą przejaw działalności twórczej. Zgodnie z orzecznictwem przejaw indywidualności należy do sfery ustaleń faktycznych Ustalenie, że określona czynność (dzieło) ma charakter twórczy lub nie, nie należy do sfery zarzutów prawa materialnego, ale sfery ustaleń faktycznych będących dopiero podstawą zastosowania prawa [21].

Czym więc jest owa indywidualność dzieła? Niektórzy określają ją oryginalność, twórczość osobistą, lub piętno osobiste autora. Profesorowie J. Barta i R. Markiewicz w ten sposób opisali ową cechę można stwierdzić, że przesłanka indywidualności jest ujmowana zarówno retrospektywnie jak i perspektywicznie. Indywidualność dzieła można stwierdzić tylko na podstawie jego analizy, nie zaś badając czy w utworze „odbija się” osobowość autora lub w jakim stopniu autor nadaje utworowi dostrzegalne „osobiste piętno”. Przesłanka indywidualności nie jest też odnoszona do samego procesu twórczego prowadzącego do powstania określonego dobra. Proces ten może mieć indywidualny charakter, lecz okoliczność ta, o ile nie znajduje rozpoznawalnego wyrazu w stworzonym wytworze intelektu nie jest istotna dla ocen na gruncie prawa autorskiego; także przy stwierdzaniu współautorstwa[22].

W tym miejscu powróćmy do orzecznictwa, które zauważyło, że w wypadku działania twórczego mamy do czynienia z sytuacją , w której niezależnie od pewnych wymogów z góry postawionych twórcy i których spełnienie ma znaczenie dla uznania, czy obowiązek został wykonany należycie, w ostatecznym rezultacie zawarte są elementy, których kształt zależy od osobistego ujęcia i jedynie w tym zakresie można mówić o twórczości[23]

Prawo międzynarodowe nie definiuje pojęć twórczości i indywidualności. Jednak możemy znaleźć niekiedy pewne przykłady pomagające zilustrować ten problem. I tak Dyrektywa Rady z 14 maja 1991 roku w sprawie ochrony programów komputerowych (91/250/EWG) w art. 1 ust. 3 stanowi, iż program komputerowy podlega ochronie, jeżeli jest oryginalny, w takim rozumieniu, że jest własną intelektualną twórczością autora. Żadnych innych kryteriów nie stosuje się przy dokonywaniu jego kwalifikacji do ochrony. Z kolei w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady z 12 grudnia 2006 roku w sprawie czasu ochrony prawa autorskiego i niektórych praw pokrewnych (2006/16/WE) znajdujemy w art. 16 preambuły następujące stwierdzenie utwór fotograficzny w rozumieniu Konwencji Berneńskiej uważany jest za oryginalny, jeżeli stanowi on własną intelektualną twórczość autora odzwierciedlająca jego osobowość, nie biorąc pod uwagę innych kryteriów, takich jak wartość i cel utworu. Myślę, że nie powodu ograniczenia tej definicji wyłącznie do fotografii.

Jednak w prawie europejskim możemy znaleźć również inne podejście do cechy indywidualności. W rozporządzeniu Rady (WE) Nr 6/2002 z 12 grudnia 2001 roku w sprawie wzorów wspólnotowych w art. 4 ust. 1 znajduje się następujący przepis wzór jest chroniony jako wzór wspólnotowy, w zakresie w jakim wzór ten jest nowy i posiada indywidualny charakter. Zaś w art. 6 znajduje się następujące wyjaśnienie pojęcia indywidualny charakter 1. Wzór jest uznany za posiadający indywidualny charakter, jeśli całościowe wrażenie jakie wywiera na poinformowanym użytkowniku, różni się od wrażenia jakie wywiera na tym użytkowniku wzór, który został udostępniony publicznie: a) w przypadku niezarejestrowanego wzoru wspólnotowego, przed datą pierwszego udostępnienia wzoru o którego ochronę wnosi, b) w przypadku zarejestrowanego wzoru wspólnotowego, przed datą dokonania zgłoszenia wzoru do rejestracji, od której wzór ma być chroniony, lub jeśli zastrzeżono pierwszeństwo, przed datą pierwszeństwa. 2. Przy ocenie indywidualnego charakteru bierze się pod uwagę stopień swobody twórcy, przy opracowaniu wzoru. W naszych rozważaniach ma więc znaczenie ustęp 2 cytowanego przepisu.

Spełnienie wymogu indywidualności powinno skutkować tym, że określone dzieło może być stworzone tylko przez jednego autora (lub jedną grupę autorów). A co z sytuacją tzw. twórczości paralelnej, czyli sytuacji w której dwie osoby tworzą w różnych miejscach w tym samym czasie dzieła identyczne lub podobne? Tu także odwołajmy się do orzecznictwa., W 1995 roku Sąd Apelacyjny w Warszawie wydał następujące orzeczenie: Nie jest bowiem plagiatem dzieło, które powstaje w wyniku zupełnie odrębne­go, niezależnego procesu twórczego, nawet jeżeli posiada treść i formę bardzo zbli­żoną do innego utworu. Możliwe są sytuacje, w których dwóch twórców, niezależnie od siebie, wykorzystuje w utworze ten sam pomysł i opracowuje go przy użyciu bar­dzo zbliżonych środków artystycznych, zwłaszcza jeżeli dzieła dotyczą tego samego tematu albo tematów bardzo zbliżonych. O tym, że utwór powstały później stanowi naśladownictwo utworu powstałego wcześniej, nie może przesądzać samo podobień­stwo elementów obu utworów. [24]

W tym miejscu przypomnę jeszcze dwa orzeczenia odnoszące się indywidualnego charakteru dzieła. W pierwszym z nich stwierdzono, że indywidualny (osobisty, osobniczy, jednostkowy) charakter dzieła wyraża się w tym, że odbiega ono od innych przejawów podobnego działania w sposób świadczący o jego swoistości i niepowtarzalności. Ta ostatnia cecha - niepowtarzalność - bywa rozumiana w sposób rygorystyczny jako rezultat statystycznie jednorazowy. Częściej jednak przyjmuje się – i to stanowisko podziela Sąd Najwyższy (…), że fakt iż możliwe jest uzyskanie analogicznego rezultatu przez różnych autorów, nie stanowi samodzielnej przesłanki wykluczającej przypisanie danemu przejawowi działalności twórczej charakteru indywidualnego w rozumieniu art. 1 ust. 1 pr. aut. Nawet wtedy, gdy istnieje możliwość, że różne osoby zdołają osiągnąć taki sam rezultat, cecha indywidualnego charakteru dzieła nie powinna być zanegowana, jeżeli poszczególne elementy twórczego wyboru i przedstawienia nie są tożsame, przy kształtowaniu formy i treści dzieła twórca korzystał z obszaru swobody, a niezależnie od pewnych wymogów z góry postawionych rezultat pracy nie był przez te wymagania całkowicie zdeterminowany i występują w nim elementy, których kształt zależał od osobistego ujęcia.[25]

W drugim orzeczeniu Sąd Apelacyjny w Poznaniu odwołał się do odbioru przez klientów zarówno kształtu jak i elementów wykończeniowych tych mebli (okuć, uchwytów łukowato zakrzywionych ku górze, obłych zakrzywień na krawędziach frontów drzwiczek i szuflad jak sposobu umożliwiającego weryfikację kryterium indywidualności i uznał, że opinia klientów wyraźnie pozwala na określenie, że jest to produkt firmy „V” co świadczy o ich wyrazistym, swoistym i niepowtarzalnym charakterze[26].

Należy jednak dodać, że na podstawie obecnie obowiązującej ustawy zostały w orzecznictwie formułowane również następujące zasady:

Przeciwstawieniem działalności technicznej jest działalność mająca na celu osiągnięcie określonego rezultatu, którego co najmniej niektóre elementy nie mogą być w całości przewidziane, jako że są pozostawione osobistemu ujęciu (interpretacji, wizji) wykonującego ten rezultat. W wypadku działania twórczego mamy do czynienia z sytu­acją, w której niezależnie od pewnych wymogów z góry postawionych twórcy i których spełnienie ma znaczenie dla uznania, czy obowiązek został wykonany należycie, w osta­tecznym rezultacie zawarte są elementy, których kształt zależy od osobistego ujęcia i jedynie w tym zakresie można mówić o twórczości.[27]

Przesłanka indywidualności utworu jest spełniona wtedy, gdy elementy jego formy i/lub treści nie są w pełni wyznaczone przez uprzednio dane elementy należące do domeny publicznej. Innymi słowy oznacza to, iż przy kształtowaniu formy i/lub treści utworu jego twórca wykorzystał obszar swobody w wyborze i uporządkowaniu skład­ników utworu[28].

Wymaganie przejawu działalności twórczej określa się często mianem »orygi­nalności«, a wymaganie indywidualnego charakteru - terminem »indywidualność«, łącznie zaś terminem »twórczość«. Twórczość - tak rozumiana - jest zawsze przejawem indywidualnego ujęcia i w następstwie tego prowadzi do powstania rezultatu niepo­wtarzalnego i to bez względu na to, jaki jest rozmiar oryginalności rezultatu oraz jaka jest jego użyteczność lub wartość. Nie są przejawem indywidualnego ujęcia rozwiąza­nia rutynowe, stosowane w podobnych sytuacjach, w szczególności wynikające z przyjętych w danej sytuacji reguł postępowania. Indywidualnym ujęciem może być swoista kombinacja zastosowania tych reguł, podporządkowana oryginalnej koncepcji całości[29].

Ochronie podlega projekt zagospodarowania zabytkowego placu, a przesłanka indywidualności utworu jest spełniona wtedy, gdy elementy jego formy i/lub treści nie są w pełni wyznaczone przez uprzednio dane elementy należące do domeny publicz­nej. Uznając twórczy charakter projektu, stwierdzono, że "mimo ograniczeń wynikających z założeń konkursowych, projektantom pozostawał znaczny obszar swobody w wyborze i uporządkowaniu składników projektu: powodowie dokonali niewątpliwie indywidu­alnych wyborów przy kształtowaniu formy projektu zagospodarowania placu; dotyczy to w szczególności sposobu zaznaczania narysu kościoła i granic cmentarza, kolorystyki nawierzchni i doboru materiałów, z których została wykonana, formy fontanny i sposo­bu oświetlania placu[30].

Kończąc rozważania o indywidualnym charakterze dzieła należy postawić pytanie, jak duży musi być wkład twórczy, aby można było mówić o utworze w rozumieniu prawa autorskiego. Istnieje rzymska paremia de minimis non curat preator.

Linia orzecznictwa idzie w kierunku, który w niemieckim piśmiennictwie określa się jako kleine Münze, zgodnie z którym do uzyskania ochrony jest wymagany bardzo niski poziom wkładu twórczego i cech indywidualnych, a nie być jedynie wynikiem pracy czysto mechanicznej. W orzeczeniu z 1932 roku, czytamy m.in. obowiązująca ustawa o prawie autorskim, traktuje bardzo szeroko zakres ochrony prawa autorskiego. (…) Ochronie prawnej na podstawie tej ustawy podlega wszelka twórczość, bez względu na jej postać, jakość i rozmiary oraz bez względu na to, czy uzewnętrznia się ona w treści dzieła, czy też w samej tylko formie. Tak więc ustaw o prawie autorskim zapewnia wyłączność twórczą w szerokiej bardzo skali poczynając np. w dziedzinie piśmiennictwa od dzieła o najwyższym artyzmie, a kończąc na zwykłych wypisach szkolnych, a nawet kalendarzach, rozkładach jazdy, księgach o samoistnym układzie lub samodzielnym opracowaniu.[31]

Kończąc tę część rozważań popatrzmy co jest przedmiotem prawa autorskiego w tzw. wyjaśnieniach urzędowych.


Date: 2016-01-05; view: 1164


<== previous page | next page ==>
Design in Advertisement. Pop Art | POJĘCIE UTWORU W WYJAŚNIENIACH URZĘDOWYCH
doclecture.net - lectures - 2014-2024 year. Copyright infringement or personal data (0.01 sec.)