Həkim cavab verir: - Bəli.

Ah deyir: - Misal gцstər.

Həkim deyir: - Kimsə şamı başqa bir şamın işığında yandırdıqda, birinci şamın işığı ikinci şamın cisminə keзirmi?

Ah deyir: - Xeyir.

Həkim deyir: - Həyatın yeniləşməsi də buna bənzəyir.

Həkim başqa bir misal gцstərib deyir: -Mьəllim цz şagirdinə bir şey цyrətdikdə, elm və kəlam onun cismindən şagirdin cisminə varid olurmu?

Ah deyir: - Xeyir.

Sonra həkim izah edərək deyir: - Yenidən doğulma da eynilə mьəllimin dilindən şagirdin yaddaşına keзən zehni bir anlayış kimidir; bu halda mьəllimin ruhu və cisminin maddəsi şagirdə nəql olunmur.”

Eyni zamanda Budda inanırdı ki, insanın ruhu və nəfsi maddi asılılıqlardan qurtarıb fəna mərhələsinə və nirvanaya зatdıqda, ruh və cismindən heз bir şey qalmır ki, цlьmdən sonra insanın cismindən başqasının cisminə keзə bilsin.

“Nirvana” sanskrit dilində şamın və зırağın sцnməsi kimi “sцnmьş” mə’nasında işlənən sцzdьr. Buddizm inanclarına gцrə insan цz nəfsani istəklərini, dьnyəvi asılılıqlarını sцndьrməklə dьnyanın əzab-əziyyətindən və yeni doğulmalardan yaxa qurtarıb fəna mərhələsinə nail olur. Bu mərhələ buddizmdə son səadət və qurtuluş kimi təqdim olunmuşdur.

XLAQ

Keзən dərslərdə buddizmin əsas məqsəd və məqamı insanı dьnyanın qəm-qьssə, əzab-əziyyətlərindən xilas etmək olduğunu цyrəndik. Sonra bəyan etdik ki, Budda bu məqsədə зatmaq ьзьn dцrd həqiqəti зıxış yolu kimi təqdim etmişdir. Bu dцrd həqiqətin ortaq xьsusiyyəti vьcud baxımından insanın varlıq aləminə bağlılığı onun bьtьn əzab-əziyyətlərinin əsas amili olmasındadır. Bu baxımdan buddizmin varlıq aləmi haqdakı baxışları mьəyyən mə`nada bədbinlik və pessimizmlə qarışmışdır. Belə ki, bu ayinin əxlaqi tцvsiyələrinin зoxu arzuların tərk edilməsi, istək və meyillərin cilovlanmasına dəlalət edir. Bu ayinin tə`lim və gцstərişlərinin mənfi, məhrumedici xarakterinə baxmayaraq, mьsbət yцnlь tцvsiyələr də gцzə зarpır. Belə ki, bir sıra mьsbət əxlaqi keyfiyyət və dəyər nəzərə alınmış, onların yerinə yetirilməsi tцvsiyə olunmuşdur.

Buddanın ən mьhьm əxlaqi norması eyş-işrəti tərk etmək və ehtirasdan, şəhvətdən зəkinməkdir. Belə ki, bu qəbildən olan işlər insanın sonsuz əzab-əziyyətlərinin əsas amili sayılmışdır. Buddanın цzь bu barədə belə demişdir:

“Həyatda ьzləşdiyimiz əzab-əziyyətlər şəhvətpərəstliyin və ləzzət axtarmağın zəruri nəticəsidir. Buna gцrə də, nəfsi bu buxovlardan tamamilə azad etmək və bu hissi цzьndən təmizləmək lazımdır. Başqa sцzlə, həyacan və narahtılığa səbəb olan istənilən meyl və istəklərin tərk edilməsi vacibdir.”

Bilmək lazımdır ki, buddizm tə `limlərinin ehtirasların tərk olunması, ləzzət və şəhvətlərdən зəkinməyə aid olan hissəsinə bцyьk ilahi dinlər və əxlaqi məktəblərin зoxunda da diqqət yetirilmiş, kamillik və səadətə nail olmaq ьзьn onların tərk olunması tцvsiyə edilmişdir. Ancaq, buddizmin başqa dinlərdən fərqi bu əxlaq məktəbinin həmin məsələdə ifrata varması, qadın, цvlad, sərvət, elm və s. kimi digər bağlılıqlar da bəyənilməmiş, məzəmmət olunmuşdur. Bu işlər insanı məşğul etdiyindən, onların yoxluğu qəm-qьssəsinə səbəb olduğundan, bununla da səadət və xoşbəxtliyə зatmasına mane olduğundan və nəticədə sonu gцrьnməyən ardıcıl цlьm və doğum dolanbacına dьşməyə məcbur etdiyi ьзьn Budda onların tərk olunmasını əmr etmişdir.

Bu barədə Buddanın həyatından bir əhvalat nəql olunur: “Bir gьn цz цvladını itirdiyinə gцrə ah-nalə edən, gцz yaşları axıdan bir qoca qarı Buddanın yanına gəlir. Budda bir qədər ona baxır, sakitlik və soyuqqanlılıqla soruşur: - Bu şəhərdə neзə nəfər yaşayır? Qadın ona cavab verir. Onda Budda deyir: - Ey ana! Bu şəhərin bьtьn sakinlərinin sənin цvladların olmasını istəyirsənmi? Qadın cavab verir: - Əlbəttə ki, istərdim. Budda cavab verir: - Sənin bu qədər цvladın olsa, gərək hər gьn onlardan bir neзəsini itirdiyinə gцrə qəm-qьssəyə batasan. Зьnki, hər gьn bu şəhər əhalisindən neзə nəfər цlьr. Qarı fikrə gedir, sonra Budda ona deyir: - Yьz nəfər yaxın, əziz adamı olan onlardan ayrıldıqda da yьz dəfə qəm-qьssə зəkməlidir. Əzizlərinin sayı doxsan nəfər olsa, doxsan dəfə, bircə əzizi olan şəxs yalnız bir dəfə ayrılıq əzabını зəkər. Nəhayət, həmin şəxs qohum-əqrəba məhəbbətini qəlbindən silsə ьmumiyyətlə əzab-əziyyətdən xilas olacaqdır.”

Buddanın fikrincə, зəkiniləsi xoşagəlməz işlər həddindən artıqdır. Ancaq, onların hamısı on məsələdə toplanmışdır. Bunlara “onluq zəncirlər” deyilir. Bu zəncirlər insanın səadət və qurtuluşa nail olması yolunda maneədirlər. Onları tam qətiyyət və iradə ilə qırıb atmaq lazımdır. Həmin on zəncir aşağıdakılardır:

1. Nəfsi sevmək;

2. Şəkk-şьbhə;

3. Dini ayinlərdə adətlərə inam və rəsmiyyətзilik;

4. Şəhvət;

5. Qəzəb;

6. Yenidən doğulma və ideal vəziyyətdə tənasьx arzusu;

7. Yenidən doğulub mьcərrədlər aləmində yaşamaq arzusu;

8. Təkəbbьr və qьrur;

9. Xudbinlik və eqoizm;

10. Cəhalət və nadanlıq.

Цz nəfsini bu zəncirlərdən xilas edə bilən kimsə əslində ozьnь hər arzu, təmənna, aludəзilik və asılılıq əsarətindən təmizləyib mьtləq sakitlik və asayişə nail olar.

Budda bu məqama зatmaq ьзьn səkkiz mərhələdən ibarət olan seyr-sьluk ьslubunu təqdim edir:

1. Dьzgьn iman; Burada dцrdlьk təşkil edən ana həqiqətə tam iman və цz həyatını ona uyğun qurmağa əzm və iradə gцstərmək nəzərdə tutulur;

2. Dьzgьn dьşьncə; Burada cismani şəhvətlərin tərk olunması məsələsində dцnməz əqidə, başqalarına qarşı həqiqi məhəbbət bəsləmək, canlılara əzab-əziyyət verməmək və bədbəxtliyə səbəb olduğuna gцrə arzuları tərk etmək başa dьşьlьr;

3-4. Dьzgьn danışıq və Dьzgьn rəftar; Burada əbəs və yersiz sцzlərdən зəkinmək, xoşagəlməz əməlləri tərk etmək nəzərdə tutulur. Buna əsasən, insan bьtьn yaranmışları sevməli, sədaqətli dostluğu ilə цz rəftar və sцzlərində onlara məhəbbətini gцstərməlidir;

AYİN VƏ MƏRASİMLƏR

Keзən dərslərdə цyrəndik ki, buddizmin Allah və mə’budlarla əlaqədar aydın, konkret bir ideoloji mцvqeyi olmamış və bu barədə цz ardıcıllarına xьsusi bir gцstəriş verməmişdir. Eləcə də qeyd olundu ki, buddizm brahmanizm sinfi quruluşuna və brahmanların xьsusi mцvqeyinə qarşı mənfi mцvqe tutmaqla onların digər e’tiqadlarına qarşı зıxmış, hətta brahman mə’budlarına e’tiqadı, onların qarşısında pərəstiş və sitayişindən uzaqlaşmışdır.

Buddanın ardıcılları bunları tə`lim edirdilər. İlk nцvbədə hər bir fərd nicat və qurtuluş ьзьn yalnız цzьnə arxalanmalıdır və başqalarından, hətta mə’budlardan heз bir kцmək olmayacaq. İkincisi, nicat və qurtuluşa nail olmağın yeganə yolu zahidlik, təfəkkьr və mьraqibədir. Ьзьncьsь, bə’zi əməllərin yerinə yetirilməsi, o cьmlədən canlıları цldьrьlməsi qadağandır. Buna əsasən buddistlər brahmanların qurban kəsmək, mə’budlardan hacət diləmək və s. kimi ən mьhьm ibadət ayinlərindən uzaqlaşmışlar.

Budda ayinində ibadət və sitayiş ilk nцvbədə “ьз pənah” adlanan sadə və birbaşa təsdiq əsasında qurulmuşdur. Hər bir buddist ayırdığı mьəyyən vaxtlarda diqqətini cəmləşdirərək bu ьз cьmləni təkrar edir: “ - Mən Buddaya pənah gətirirəm! Mən haqq şəriətə pənah gətirirəm! Mən sangəhə (Budda mə’bədinə) pənah gətirirəm!” Əlbəttə, Buddanın цz e’tiqadına gцrə Buddaya pənah aparmaq bu ayinə e’tiqadı olub həmin sцzləri təkrar edən hər şəxsə nicat veriləcəyi demək deyil. Pənah aparmaq dedikdə məqsəd, Buddanın tə’limlərinə tam və kamil diqqət yetirməkdir. Зьnki Buddanın yekun məqsədi də şagird və ardıcıllarının səadət və qurtuluşa nail olmaq ьзьn sə’y gцstərib dьşьnməsi, meditasiya ilə məşğul olmaları olmuşdur. Belə bir şəraitdə, adi buddistlərin зətinlik və problemlərdən xilas olmaq ьзьn Buddanın цzьnə arxalanıb e`timad etməyin gərəkliyi barədə dьşьncələrə sahib olmaları mьmkьn olurdu. Tarixi tədqiqatlar da Buddanın цz ardıcılları arasında xьsusi mцvqe, şəxsiyyət və məqam sahibi olduğunu, mьrid və ardıcıllarının rəğbətinin onu ilahiləşdirib sitayiş etmək dərəcəsinə зatdığını gцstərir. Hətta belə bir e’tiqad da yaranmışdı ki, brahman mə’budları Buddanın mərhəmət və lьtfьnə зatmaq ьзьn yerə nazil olmuşlar.

Buddizmin mьqəddəs kitablarından nəql olunan aşağıdakı cьmlələr və ifadələr deyilənləri aydın şəkildə aзıqlayır: “ - Dьşьncəli və kamil nurani şəxs olan Buddada heз bir sapma yox idi.”, “ - O misilsiz bir insan, xoşxasiyyət və mehriban bir varlıq idi; elə yьksək amalları, bu dərəcədə bцyьk sə`yləri var idi ki, ...”, “ - Dьnya padşahlarının padşahı və qalib bir fateh idi.”, “ - Allah İndraya oxşar və insanların ən fəzilətlisi idi”, “ - Səmavi varlıqlar Brahmanın (brahmanların mə’budu) başзılığı ilə şəhərə gedib ona sitayiş etmişlər ki, bəlkə onun (Buddanın) lьtfьnə nail olsunlar”, “ - Həm mə’budlar, həm də insanlar ona zaman hьdudlarından aşan yeganə əzəmətli şəxs kimi sitayiş edirlər”, “ -Dьnyada bьtьn mə’budları ilə bir yerdə sənə bərabər heз bir kimsə yoxdur”.

Buddanın şagirdləri onu sadə ardıcıllarına beləcə təqdim etdikcə Buddanın цzь tədricən Allahın alternativinə зevrildi. Bu gьn bьtьn mə’bədlərdə, hətta buddistlərin evlərində qoyulan bьt və heykəllər, eləcə də bu ayinə e’tiqad bəsləyən hər bir şəxsin цz dini mərasimini Buddanın heykəllərinin qarşısında yerinə yetirməsi, əslində ona pənah aparıb ondan hacət diləməsi bu e’tiqadın bariz nьmunəsidir.

FİRQƏLƏR

Buddizm ayini genişləndikdən sonra onun yayılmağa başladığı birinci yьzillikdə Buddanın tə`limlərinin prinsip və əsaslarının izah, qənaət və dəyərləndirmə forması ətrafında Buddanın şagirdləri arasında kəskin fikir ayrılığı yarandı. Bu təfriqə və ixtilaf son nəticədə Budda ardıcıllarının parзalanmasına və iki əsas firqənin yaranmasına səbəb oldu. Qeyd olunan firqələrin yaranmasına iki mьhьm və əsas amil səbəb olmuşdur:

1. Buddanın bir зox ideoloji məsələlərdə, o cьmlədən Allaha və ya mə’budlara inanıb-inanmamaq, Allaha sitayiş etməyin zəruri olub-olmamasında, цlьmdən sonrakı həyatı barədə aydın, şəffaf mцvqe seзməməsi qarşıya зıxan ixtilafların ilkin səbəbi idi. Tədqiqatlar insan cəmiyyətinin, o cьmlədən qədim Hindistan cəmiyyətinin Buddadan зox əsrlər цncə Allaha, fцvqəl-təbii həqiqətlərə və цlьmdən sonrakı həyata e’tiqad bəslədiyini, daim axirətə mьəyyən mə`nada ьmidli olduğunu, onların həyatında mə`buda və ya mə`budlara ehtiyacın mцvcudluğunu gцstərir. Buna əsasən demək olar ki, həmin dцvrdə yaşayan insanlar yaranmaqda olan yeni ayində (buddizmdə) qeyd olunan məsələlərə mцvqe birdirilməsini gцzləmişlər. Buddanın şagirdləri əksər hallarda brahmanizmin kasta sinfi quruluşundan mə`yus olduqlarına, eləcə də ardıcıl doğulmalar, tənasьxlərdən keзirdikləri iztirab və təşvişlərə gцrə bu ayinə meyl gцstərmiş, digər ideoloji prinsiplər onlar ьзьn o qədər də şəkk-şьbhə və narahatlıq yaratmamışdır. Məhz bu səbəbə gцrə Buddanın şagirdləri və onun canişinləri brahman ayinində (qədim hinduizmdə) mцvcud olan bir зox ideoloji əsas və elementləri buddizmə əlavə etmişlər. Belə ki, həmin ideologiyaları Buddanın yeni tə`limlərinə zidd hesab etmirdilər.

2. Buddizmin əxlaqi və ideoloji prinsipləri ilə əlaqədar keзən bəhslərə yenidən nəzər salsaq, bu prinsiplərdə heз vəchlə bir-birilə uzlaşmayan bir sıra təzad və uyğunsuzluqların şahidi olarıq. Bu təzadların ən mьhьmь tərkidьnyalıq, sьkunət, guşənişinlik, məhəbbət və bağlılıqların (hətta ana və ataya mьnasibətdə belə) kəsilməsi prinsipi ilə “hamıya qarşı ьmumi, təmənnasız dostluq və məhəbbət” prinsipi arasında olan ziddiyyətdir. Bu iki prinsip arasındakı aзıq-aşkar ziddiyyət Buddanın şagirdləri və ardıcıllarını iki qrupa bцləcək səviyyədə olmuşdur. Onlardan hər biri iki prinsipdən birinə inanmış və birini digərindən ьstьn tutmuşlar.

Qeyd olunan iki qrup “bцyьk зarx” mə`nasını verən “mahayana” və “kiзik зarx” mə`nasını daşıyan “hiniyana”dan ibarət olmuşdur.

Bu firqə bəyan olunan iki prinsipdən birincisinə ьstьnlьk verir və şəxsi qurtuluşa зatmağı son məqsəd hesab edir. Mahayana firqəsi ikinci prinsipə ьstьnlьk verməklə dьnyadakı bьtьn varlıqların xilas olmasını istəyir. Hiniyana firqəsi цzьnь əsl buddist (ortodoks) hesab edərək, Buddaya sadiq qalmaqla, mahayana firqəsinin Budda tə’limlərinə artırdıqları e’tiqadları qəbul etmir. Bu firqənin nəzərində heз bir sabit cцvhər, mьtləq və həmişəlik həqiqət yoxdur. Əşyalar və varlıqlar fənaya uğrayan keзici və davamsız ьnsьrlərin davam etməsindən təşkil olunub və kamil faniliyə doğru hərəkətdədirlər. Bu e’tiqaddan belə başa dьşьlьr ki, maddi aləmin fцvqьndə heз bir həqiqət yoxdur və maddi aləmin цzьnь də qeyri-sabit, mьtləq fənalığa məhkum hesab etməliyik. Buna gцrə də firqə ardıcılları inanırlar ki, Buddanın цzь də fəna və nirvana mərhələsinə зatdıqdan sonra mьtləq faniliyə nail olmuşdur və artıq ondan heз bir əsər-əlamət yoxdur. O, hal-hazırda mьtləq sьkunət və sьkuta qovuşmuşdur, varlıq aləmində baş verən hadisələrdən tamamilə xəbərsizdir. Onların nəzərində Budda, hətta əfsanəvi, yaxud ilahi bir varlıq kimi də qəbul edilmir. Sadəcə olaraq, bьtьn insanlar kimi bir varlıqdır; yalnız nirvana yolunu başqalarına цyrətdiyi və цzь bu dьnyadan tamamilə xilas olduğu ьзьn sitayişə layiqdir. Bu cəhətdən ona pərəstiş olunması onun xatirəsini anmaq mə`nasını daşıyır. Bu firqə Buddaya ehtiram gцstərməyi, ona dəyər verməyi onun xatirələrini canlı saxlamaq kimi qiymətləndirirlər.

Bu firqənin əksi olan mahayana firqəsinin ardıcılları Budda tə`limlərinin humanist yцnьmlərinə daha зox diqqət yetirirlər. Onlar inanırlar ki, başqaları ilə mehriban əlaqə qurmaq, hər şeyə mьsbət yanaşmaqla mьtləq nur və qurtuluşa зatmaq olar. Onlar bu baxışların Buddanın şəxsiyyəti həddinə qədər genişləndirməklə onu sitayişə layiq olan ilahi varlıq sanırlar. Bu firqə ardıcılları inanırlar ki, Budda ibadət və pərəstişə layiq olan bir varlıqdır. Belə ki, o ilahilik xьsusiyyətlərinə malik olmaqla цz lьtf və mərhəməti sayəsində bəndələrə nicat vermək ьзьn asimandan yer ьzьnə nazil olmuşdur ki, цz enişi ilə qaragьn və azğın insanları dьz yola, qurtuluş və nicata yцnəltsin. Onların e’tiqadına gцrə Budda ilahi bir varlıqdır, mьtləq elm və ismət məqamına malikdir. Ardıcıl doğulmalardan, dəfələrlə bədənlərdə zьhur etdikdən, цmьrləri və həyatları qət etdikdən sonra kamillik yolunda olan hərəkətini son nəticədə ilahi məqama yetişməyə və asimanlara qovuşmaq mərhələsinə qədər davam etdirmişdir. Sonra yerə enərək anasının bətnində yerləşmiş və daha sonra insan surətində doğulmuşdur. Doğulduqdan sonra onun ilahi mahiyyəti bьtьn həyatı boyu şьhud və işraq zamanında zahir olmuşdur. Onun tə’limlərinə gцrə, hər bir şeyin ilahi rəngi var, onun rəftar və əməlləri də həqiqət, ismət prinsipinə uyğundur. Hər kəs o yolla getsə, bədbəxtliklərdən xilas olar, mьtləq asayişə və sьlhə nail olar.

Mahayana firqəsinin ardıcılları nikbinlik və kompleks baxış prinsipi əsasında yə`ni hamının nicat və qurtuluşunu qəbul edərək hiniyana firqəsindən fərqli olaraq nirvanaya зatmağın xьsusi insanların inhisarında olmasına inanmırlar. Bu qrupun əqidəsinə gцrə, Budda (həqiqi və məhşur Budda) ilk və ya axırıncı Budda deyildir. Ondan qabaq da sayları 24-ə зatan başqa buddalar olmuşdur və ondan sonra da digər buddalar olacaqdır.

Gələcək Budda Mahayana firqəsinin nəzərincə “Buddisətvə” adlandırılır və onun mə’nası “formalaşmaqda olan Budda” deməkdir. Bu firqənin inancına gцrə, formalaşmaqda olan buddalar buddaların nurani cismlərindən bəhrələnir və “tuşita” behiştində cah-cəlallı taxtlar ьzərində əyləşən əfsanəvi varlıqlardır. Mьqəddəslər və цvliyalar onların ətrafında qərar tutmuşlar, onlar insanları xilas etmək ьзьn yer ьzərinə peyğəmbərlər gцndərirlər və insanların mьqəddəratı mə`budların əlindədir. İnsanlar da ali vьcudlara ibadət və sitayiş etməli, qurtuluş mərhələsinə зatıb nirvanaya nail olmaq istəsələr, Buddisətvə yolunu tutmalıdırlar. Bunlar insanın nirvanaya qovuşması ьзьn bir vasitə, əfv və rəhmdillilik, sə`y və mə`nəvi qьvvə, əxlaqın saflaşdırılması, səbr və təmkin, dьşьncə və meditasiya, ağıl və zəka kimi altı fəzilətin atributudur. Bu firqənin e’tiqadına gцrə həmin altı fəzilətdən kцmək almaqla, eləcə də nirvanaya nail olmaq ьзьn nəzərdə tutulan on buddist məqamı vasitəsilə ilə bu mərhələyə зatmaq olar.

Hiniyana firqəsinin buddizmin səkkiz e`tiqadının yerinə təqdim etdiyi on məqam buddisətvalara aiddir və onlar qısaca aşağıda verilir:

1. Şadlıq və sevinc məqamı;

2. Paklıq məqamı;

3. Səbr və mьqavimətin təcəlli məqamı;

4. Parlaqlıq məqamı;

5. Yenilməzlik məqamı;

6. Buddaya ьz tutma məqamı;

7. Durru məqamı (Mə`nəvi gьcьn zirvəsi olan, bununla belə ilahilik məqamına зatmayan bir məqamdır.);

8. Sьkunət və hərəkətsizlik məqamı;

9. Pak fitrətlilər məqamı;

10. Əbri əyin məqamı. Bu, Buddaya xas olan bir məqamdır və daim ondan rəhmət və mərhəmət yağışı gцzlənilir.

Mahayana firqəsinin e’tiqadlarındakı mьhьm məqam budur ki, Buddanın yolu зox geniş və hamının ьzьnə aзıq olan bir yoldur. Hər bir şəxs Sətvəbuddanın yьksələn xətt ьzrə gedən yolunu qət edərək son nəticədə nirvana mərhələsinə зata bilər. Hətta həmin şəxsin цzь gələcək buddalardan biri ola bilər. Bu firqə ardıcıllarının gцzь həmişə digər bir bцyьk buddanın zьhuru yoluna dikilib və nə vaxtsa Sətvəbuddanın yьksələn xətt ьzrə gedən və kamillik yolunda digər bir bцyьk buddanın bəşəriyyəti əzab-əziyyətdən, mцhnətdən xilas etmək ьзьn zahir olacağına inanırlar.

Bu firqənin nəzərində Sətvəbudda məqamına зatmaq hamı ьзьn mьmkьn olsa da həmin məqama nail olmağın xьsusi şərtləri vardır. Həmin firqənin dini risalələrindən birində bu barədə oxuyuruq: “ - Hər kəs yolu qət edərək Sətvəbudda mənzilinə зata bilər. Amma bu ali məqama yetişmək bir şərtlə mьmkьndьr ki, insan цz nəfsində yaxşı və bəyənilən işlərə şцvq, rəğbəti hiss etsin, canlı varlıqlara qarşı gцrdьyь yaxşılıqlara ьrəkdən şad olsun. Bundan sonra Buddanın dərgahında dua edib onu işraq və şuhud məqamına зatdırması, ruhunu paklaşdırıb nurlandırması ьзьn kцmək diləməlidir. Buddadan istəməlidir ki, onun nirvanaya qovuşmasını tə’xirə salsın (uzun цmьrlьlьk duası) ki, o canlı varlıqlar ьзьn xeyir-bərəkət və xidmət mənşəyi ola bilsin. Yuxarıda qeyd olunan on mərhələ və məqamları keзdikdən sonra Sətvəbudda ləyaqətini qazanacaqdır.”