VEDA DİNİNDƏ DƏYİŞİKLİKLƏR 3 page

2. Mən qəzəbə, hərisliyə, qorxuya, yaxud şadlığa səbəb olan hər hansı bir sцz və ya əməldən uzaq olacağam, yalan danışmayacağam, başqalarını da yalan danışmaqdan зəkindirəcəyəm;

3. Mənə əta olunan hər bir şeyi - istər kənd, şəhər və ya meşədə olsun, istər az və ya зox olsun - цz şəxsi mьlkiyyətimə keзirməkdən зəkinəcəyəm;

4. Mən cinsi ləzzət və şəhvəti цzьmə haram bilirəm və bu işi başqaları ьзьn də bəyənmirəm;

5. Mən az və ya зoxluğundan, canlı və ya cansızlığından asılı olmayaraq, hər nцv bağlılıqdan зəkinəcəyəm və başqaları ьзьn də belə bir maddi əlaqə və məhəbbəti məsləhət gцrməyəcəyəm.

Sonuncu prinsipə əsasən, yoqa heз bir şeyə qarşı mьsbət və ya mənfi hiss bəsləməməlidir. Buna gцrə də gцzəllik və зirkinlik, yaxşı iş və ya pis qoxu, qəm və şadlıq, soyuq və isti, aclıq və susuzluq və s. bьtьnlьklə onun nəzərində eyni səviyyədə olmalı, onların heз birinə qarşı heз bir xьsusi hiss keзirməməlidir. Nə bir şeydən ləzzət almalı və nə də bir şeyə ikrah hissi ilə yanaşmalıdır.

Beşlik təşkil edən bu gцstəriş və iltizamlar yalnız xьsusi təbəqədən hesablanan yoqalar ьзьndьr. Amma bu зətin və uzun əməl və prinsiplərə riayət etməyə qadir olmayan ьmumi təbəqədən olanlar ьзьn aşağıdakı 9 bənddə şərh edilən daha asan və mьnasib əxlaq və rəftar normaları mьəyyən olunmuşdur.

1. Heз vaxt qəsdən canlını qətlə yetirməmək; Buna gцrə də qəssablıq, ovзuluq, aşpazlıq və s. kimi sənətlərdən зəkinməlidir;

2. Heз vaxt yalan deməməli;

3. Oğurluq etməməli, onlara verilməyən malı mənimsəməməlidirlər;

4. Fitnə və gьnaha səbəb olan hər bir əməldən, hətta əylənmək məqsədi ilə olan səfərlərdən belə зəkinməli; Ehtiyatlı olmaq lazımdır ki, xəta və şər işlərin toruna dьşməyəsən;

5. Şəhvətpərəstlikdən uzaq olmaq; Buna gцrə də ər və arvad bir-birlərinə qarşı vəfalı olmalıdırlar;

6. Dьnya malının azına qane olmalı;

7. Nəfsani istəkləri tərk edib maddi aləmdə zahidliklə məşğul olmaq ьзьn mьəyyən bir vaxt ayırmalı;

8. Bьtьn gьnlərdə mьəyyən bir vaxtı цz daxili aləmində təfəkkьrə sərf etməli;

9. Hamıya, xьsusilə də yoqalara tam səmimiyyət və ixlasla sədəqə verməli.

* * * * * *

Yoqalara məxsus olan beş iltizamın ən зətini beşincisidir. Onun tələbinə gцrə yoqa heз bir şəxsə və heз bir şeyə meyl gцstərməməlidir. Bu məqsədə зatmaq ьзьn kimsə ilə sцhbət etməməli, hətta Mahaviranın rəftarında gцrdьyьmьz kimi, başqalarının salamına cavab da verməməlidir. Digər tərəfdən də bьtьn dьnya işləri ilə əlaqənin kəsilməsi yoqanın цz cisminə də şamil olduğundan, aclıq və susuzluğa reaksiya gцstərməməlidir. Bu məsələdə iş yoqa цzь aclıq və ya susuzluğun ağırlığından can verəcək səviyyəyə зatır. Buna gцrə də, цlьmlə nəticələnən aclıq və ya susuzluğa dцzmək yoqalar arasında yayılmış adi haldır.

Bu dьşьncə tərzində iki əsaslı irad və qaranlıq məqam nəzərə зarpır. Birincisi, caynizm ardıcılları canlılara əzab-əziyyət verməməyi цzlərinin ən mьhьm seyr-sьluk prinsiplərindən birinə зevirdikləri halda, hansı əsasa gцrə varlığın ən şərəflisi sayılan цzlərinə qarşı əzab-əziyyəti, hətta intiharı belə rəva gцrьrlər? Necə ola bilər ki, bu məsələni bir prinsip kimi qəbul etsinlər?! İkincisi, susuzluq və aclığa e’tinasızlıq bir prinsip sayılırsa, qidanı (azacıq olsa belə) tə`mini ьзьn başqalarının qarşısında kiзilmək və dilənзilik, yolзuluğu necə əsaslandırmaq olar? Зьnki hər bir halda, insanı başqaları qarşısında məcbur edən qidaya olan ehtiyac hissidir.

Bu ayində dьnyəvi asılılığın kəsilmə prinsipinin digər yцnь зılpaqlıq və paltar geyməmək şəklində meydana зıxmışdır. Зьnki caynizm ardıcıllarının inancına gцrə hər nцv цrtьk və geyim dьnyaya mьəyyən mə`nada bağlılıq sayılır. Belə ki, maddi və dьnyəvi işlərin bir nцvь olan, eləcə də həya və utancaqlığa gцrə geyilən paltarın цzь insanın ruhən azad olmamasına, mьəyyən mə’nada asılılığına dəlalət edir.

Burada aydın olmayan məqam bundan ibarətdir ki, bu məktəb həya, iffət və s. kimi fitri-əxlaqi fəzilətləri, insani dəyərləri inkar etməklə nicat və qurtuluşa necə nail ola bilər?! Əlbəttə, qeyd etmək lazımdır ki, зılpaqlıq məsələsinin цzь də bu ayinin iki firqəyə ayrılmasına səbəb olmuşdur:

1. Riqembra adı ilə tanınan firqə mьtləq şəkildə зılpaq olmağa e’tiqad bəsləyirdi;

2. Aşutamblar adı ilə tanınan digər bir firqə isə sadə və yьngьl paltar geyməyi lazım bilirdi.

POLEMİKA VƏ TƏDQİQAT

Mьəllimin istiqamətləndirməsi ilə, ьmumiyyətlə varlıqların mьtləq məhvini təsəvvьr etməyin mьmkьnlьyьnь araşdırın.

ON ЬЗЬNCЬ DƏRS

BUDDİZM (1)

BUDDA

On birinci dərsin girişində qeyd olunduğu kimi, hind-brahman cəmiyyətində brahmanların iki ideoloji-konseptual prinsipi tənqid və e`tirazla qarşılanırdı. İki prinsipdən biri karma və samsara, yaxud tənasьxdən ibarətdir ki, əhalinin ağrılı reaksiyasına səbəb olmuşdu. Bu əqidəyə gцrə, insanlar davamlı doğumlar və цlьmlərdə əzab-əziyyətlərə, mьsibətlərə dцzməli idilər. Digəri isə kasta sinfi quruluşu və brahmanların daimi hцkmranlığı idi. Caynizm və buddizm bu iki prinsipə reaksiya və mьbarizə qismində formalaşmışdır. Bu iki ayin bir зox cəhətlərdən bir-birinə oxşar və yaxındır. Geniş yayıla və inkişaf edə bilməyən caynizmdən fərqli olaraq, buddizm daha artıq ardıcıl toplamaq yolunda uğur qazanmışdır. Bu din зox sьr’ətlə Hindistan sərhədlərini aşmış və bu gьn Hindistandan tutmuş Monqolustan, Зin, Yaponiya və Myanmar (Birma), Tailand, Kamboca və s. цlkələrdə yьz milyonlarla ardıcıla malikdir.

Bu dərs buddizm ayininin banisi olan Buddanın həyatı, zьhuru və meydana gəlməsi barədədir. Gələn dərslərdə isə buddizmin ideoloji və əxlaqi prinsipləri araşdırılacaqdır.

Buddanın əsl adı Siddharhta, sьlaləsinin adı isə Qautamadır. O, təqribən miladdan 560 il цncə Hindistanın Benares şəhəri yaxınlığında anadan olmuşdur. Onun atası kşatrya təbəqəsindən idi və sakya qəbiləsinin əmiri sayılırdı. Deyilənlərə gцrə Siddharhta onun yeganə oğlu idi və buna gцrə də əmirlik vəzifəsini цzьndən sonra ona tapşırmaq istəyirdi. Bu məqsədlə onu dьnyaya gəldiyi ilk зağlardan tam firavanlıq, asayiş və rifahda bцyьyьb boya-başa зatması ьзьn dцvrьnьn ən təcrьbəli tərbiyəзilərinin nəzarəti altında saxlamışdır. Onun зoxsaylı dayələri olmuşdur. 16 yaşında olanda atası onun ьзьn 3 cah-cəlallı qəsr tikdirdi; O, hər fəsli onların birində keзirirdi. 19 yaşında ikən qonşu əyalətlərin şahzadələrindən biri ilə ailə qurdu və bir цvladı dьnyaya gəldi. Deyilənə gцrə, Siddharhta gənclik зağlarında bir gьn əylənmək ьзьn qəsrdən kənara зıxan zaman dцrd gцzlənilməz mənzərə ona bцyьk tə`sir etmişdir: əsasına sцykənən əldən dьşmьş bir qoca, ağrının şiddətindən qovrulan əlacsız xəstə kişi - ətrafındakılar nə ona kцmək edə bilir, nə də ağrılarını azaltmaq ьзьn bir iş gцrə bilirdilər, ьfunətli iyinin hamıya əziyyət verdiyi cənazə və bir kьncdə tam arxayınlıqla oturan, ьzьndə heз bir iztirab və təşviş hissi gцrьnməyən zahid. Siddharhta həmin zahidlə sцhbət ьзьn əyləşmiş, sakitlik, əminliyin yalnız insanın xəstəlik, qocalıq və цlьmdən xilas ola biləcəyi halda mьmkьn olduğunu цyrənmişdir.

Həmin dцvrə qədər firavan, sakit və sağlam həyat sьrən, heз bir əzab-əziyyət və məşəqqət gцrməyən, əzabın dadını dadmayan şahzadə bu səhnələri gцrdьkdə həyatda yeni-yeni reallıqları, varlıq aləminin yeni-yeni təsvirləri gцzь цnьndə canlanmışdır. O, artıq başa dьşmьşdьr ki, həyat əzab-əziyyətlərlə qarışmışdır; cavanlığın, şadlığın sonu qocalıq və цlьmdьr; yalnız zahidlik və təfəkkьrlə bu qədər əzab-əziyyətlərdən xilas olmaq mьmkьndьr. Bu zaman onda dərin psixoloji dəyişikliklər baş vermişdir. O, ailəsi və цvladından, taxt-tacından və imarətdən əl зəkib zahidlik və rahiblik yolunu seзmək qərarına gəlmişdir. Buna gцrə də başını qırxmış, rahiblərə məxsus olan paltar geyinmişdir. Qədim hind kitablarından birində Buddadan belə nəql olunur: “ - Qara saзlarıma dən dьşmədiyi gənclik dцvrьmьn gцzəllik və qьdrətinə, məndən ayrıldıqlarına gцrə matəmə bьrьnərək ağlayan valideyn və qohumlarımın istəklərinə, xahişlərinə baxmayaraq saзlarımı qırxaraq əynimə sarı kцynək geyinib pərişan və sərgərdan цz yurd yuvamdan зıxdım.”